Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 26, 13 November 1930 — HE MOOLELO NO KE AU KUPUA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KE AU KUPUA

Aia ma ke kiko kukulu hikina loa, o ke ana,poai o ka poepoe o noi, ua olol'i'.e., lleko o na keneturia lehalehn wale o ae au i n&ia. &ku, e wailio 2uula ana kekahi mokuiiui]t nui. O kona kulana, he kn kaawale loa no ia me ka mamao mai na aina e ae apau, a he kakaikahi !oa kona ike ia ana, a he mea hou loa hoi i kona ilihonua ka hehiia e na wawae o ka maīihini. Ua kapaia ka inoa o keia aina p ka mokupuni "Kamahao," no ka mea. he nani lua ole kona mau ano a pau," a o kona ea a me nā ahelau makani, ua hoopihi ia me na kipona o ke ona 7 ona waianuhea ano e. O kona mau kualono a me na awawa, o ka home ia o ka Anefceīope maka onaona ame na Dia hulapahee, a o ka leo o na mami halu like o ka Pareaaiso, a me Sia inanu mele hoehoene: olu, ke lohe ia ma kona mau ululaau. Ma na palena apau o ka mokiipuni Kamahao, ma _na kihi apau a ka onohi maka e nana aku ai; e halawai pu niui ana ka nani o na pua o kela a me keia ano, he mau pua hoi i ike oleia ma na wahi e ae a puni ka honua. . A ke nana āku na maka mawaho aku o na palena o ua mokupuni la, e hoomaopo])o ia aku ana na hawanawana nehe a na ehukai e kapi mai ana i kona mau one, oiai aohe nalu malaila, āka, ua uhiia e ka iliwai aniani alohilohi, i hoopihaia me na ia memeie o na ano apau. O ka noho. ana uaa keia aina,: Zihiā. iu~;T~ive TŪTw , ia me na haawina ■ o ke pahao- { hao kiipaianaha. Aole moa a ka maka e eha ai, aohe hoi nioa a ka e ai>. a o ka wai ipu ke haule na. paka-ua rfiai o ng, aoj alohi e kalewa ohuohu mau ana me ka hoopunana maluna iho, ua like rno na oiiohi wai g»ila liuia.

Aia maluna © keia mokupuni Kamahao, iloko o ke au mamao loa i hoike ia ae nei, e noho aria kekahi Moi me kona mau makaamana. Aole no he poe lehulehu loa lakou, no* ka mea, he poe Alii wale no, aole o lakou hookahi i Hānau ia mai me ke koko Aiii ole, aka, o na mamo nae a ke koa nana i lawepio mua loa ua mokupimi la mai ka wahine kupua ma'i ō ka Hikina, oia ke noho mana ana, a o ko iakou hanau hiapo ke Aiua moku. O ka ul, ka hanl a me ka nohea o na kane ame na wamme o fta aina apan o ka poepoe ho - nua, aia no ia malalo o na kapuai wawae o keia lahuikanaka, a oia ka moa i kapa ia ai o ka inoa o keia o ka lāhuikanaka 'lia" i lawe ia mailoko mai o ka huaolelo Mageno3ia, kela pua i oleloia, "ka Magenolia nona ka hani liia ōie, a me ke onaona moani aīa hookahi" A o na huapalapala hope ekolu o ua Magenolia nei -Lia—oia ka inoa. O Meaia ka o ke AUiālmoku, he kanafe j piha i ke aloha no kona poe kapaka, aka, ikaika nae kona kuakoko ke hiki mai, a pa« koke no. Aia maluna ona ka man t liook ihi o ko lakou mau kupuna i waiho ilio ai ma ke ano he hooilina, a o ko lakou man \ kmo on liookahi ia, oia hoi, H komo < nolii daimaiia me ka onohi u Ka msr ka popoki maluko ae. He mana kauoha ko keia komo, ina e haa» wi aku i ua komo nei i kekalii kauoha ma kona in«ni, e hooko ia ana iloko o ka imo aua a kk maka. \ A o ka wahlne a km Ahi o ke' kaikamahino ro ia a ka MvM a ka ama ma ka akau o ka jnoKupum KamaKu* * kap?'a o Homo Hau," ke aupum i> ku Mo' Rodopt\ O k, t u'i o ke ka»kam.»hine a kei« Moi. om k\ la nana c iioosnalaiv,a!an\A ke aupuiw.o kv>na nuikuakaiu' mi ke au. a ou s . ro ka r.a;\i e hoonam n:a ka 10 l'.i Uke ka pal'.w o r ;v, ',a\ī oho uliut; n\o ka Um:.: / ko kn hakai. a o kor.a ;n.u-i oivolu :r,a ka. he i*,oa kaur;: p;: ;a me ka nam oka i;ak\: \Yr:u;..; i\s !ikp ka memele o kora :v,uu papallna I

ka hua o ka iaau Famegaranale, a mai kona hann i loaa • akn ke ala i ka pva onaona lapana. ■ O kona kino mailuna a lalo, he malo&lae, he hoeha'a i ka naau o ka mea e iko aku ana, a ke hele ae oia imua o kou mau maka e ka mea -heluhelu, auwe he- mea e—fea nani, aohe puu aohe kee t a ke pane mai kona leo, e kuhihewa Mamuli o ka mana o ke komo kupua o ka Moi Media, ua aihue ia mai ia ke kaikamahine o ka ■ Home Hau, a Mlo i ka Moiwahine na ka Moi o ka mokupuni Kamahao, a L ko laua hui ana, viu pi-i a like a Uke ko la\ia mau kulana-a—me ka u'i, a nolaila, ua kukai like ko aloha pumehana po kahi a kahi, a ua maikai a oluolu ko. laya piuolu a me ka laua mau hana maikai imua o lakou, ua aloha ia laua. O ka inoa o ua Mpiwahine nei ; ua lawe ia mailoko mai o ka huaolelo' "Elmama" o ka lakou ano olelo, oia hoi, "ka-oi," a ma ia inoa oia i aloha a ī hiipoi ia ai. ■■■..< •■.„■:. Malalo "o ka malumalu o na lau laau ko laua home kakela nani, a i ka hala ana o iia makahiki elua mahope o ko laua hui mua loa ana, aia hoi, ua hoopomaikai ia mai la ko laua lahuikanaKa, ma o ka loaa ana.he hooilina no ka nohoalii, he keikikane u'i loa. Ua oi loa aku ka u'i o keia keiki, no ka mea, o ka nani o kona makuanine a me kona ; mau ano a pau, ua hui pu ia me ko ka makuakane kulana, a ua kau aku la a pau maluna 6 na hiohlona a me ka pauku kino o ua keiki la.

He la hauoli 13,'ui ia no ka aina, ka la i hanau ai o ua keiki nei, a ua huliamahi mai la ka lahui a waiho mai Ia i na ipohai makamae na ka pua Aiii hou 0 ko lakou nohonalii.

i Ai ka ana- o anahulu i o na la, ua hoolaha'. ia aku la ka oleio kuahaua a ka iwaena 0 na kanaka, e 1 kekaiii. la. i ]a p 1 na iioomaikai ana imua 0 na akua a me na kupuna no kela pomaikai, a e hoike aku ana, e ae ia 110 na makaainsna ,&.}iele ae ipa ka Haie Ai% no ka īke ana i ka opku.Alli hou, Mai ke kakahiaka a\ hiki i ka" po ana, ua piha mau/lsa pa Alii i na inakaainana, ē ana i ka lakou 'mau hosana a me na mele hoomaikai, a e hele kaoo

ana hoi kela a me keia e ike i ko lakou hakhi Alii Ua nui a laulaha na leo mahalo a makahehi no ka nani o ke keiki, a ua lilo ia he mea nana e hoonipaa loa i ke aloha o ka lahuikanaka no ka nohOalii. Iloko o keia manawa, ua hoike aku la ka Moi i kona manao imua o kona lahui, me ka olelo aku, o kona makemake, oia ka waiho aku i kana inoa i manao ai e kapa no ke keikialii- imua o lakou, a na.lakou e hoike mai i ko lakou apono a me ka ole. Ua hoike hiai oia i kona. inoa ua k'apaia mahope o na hana mana o ke kupua o ka nohoalii mai ka wa kahiko loa mai, oia hoi, ke kupua mana iloko o ke komo i hoike mua ia ae nei, a oia inoa, oia no o "Apolio," o ke ano o keia huaolelo, Ua hoikē mai na makaainana a me na Alii o ka aina i ko lakou apono, a wahi a lakou i puana ae ai, "E ola ka opuu AIU Apolio ma o kona mima kupua la." lloko o na la opio o ke keiki Alii, ua haawi ia iaia na milimili makee ia e kona mau makua, a ua haawi ia na ike a me ke akamai o ka poe lōea ma ka hoonaauao ana iaia ma na inea, apau o ka noho*na a me na haua i kulike me ia lahuikanaka. A elike me ka pii ana o kona kino i kela ame keia la, peia no i pii pu qi me kona nani kamahao a me kona naaimo Ua nui loa ke aioha o|ls Moi i kana ke'ki. a ua nana mau aku oia ima nie na manao lili i na hionn kuia apau e ulu ae ana iloko o kona nwnoo no kana :nakahiaj.w, Ua mau ka makaala o ka Moi ma ke kuka pu una iiio ke knpua o ke komo no r, a moa e pilf ana i ke keiki Ahi i keia a me Meia la Pei.i k,s ulu tjau anu o kona ktro ahiki i ksJ'piha ana o in.tk..!nki ho 38laia, a in msnasvi>. i h«vinuop<?§io i\ku ai ka ikv a m&<M © ua kolkl 0 no hoi o ka i: o kji mau a ke keik. Aiu : uh 1$ apau, mal\ope iho o ko::a uiau e a'o ia ai o n-.au, kumu. oia kona luw* ar,a i kina buke heluhelu, lu '.o aku o Ka ululaau. n;a .%a o kekahi wahi kaha*ai uuku e ana mpe*

na, o na„b\: laau, a malaila oi' e moe ai a heluhelu, me ka honi mau i ke ala o na pua a me ka hoolono mau hoi i ka leo'o na manu. Ua maa loa oia ina &no manu apau me ko lakou mau leo; a pela no hoi na manu, ua i maa lakou iaia i ka hele mau i ni£. lakuu liouiu vrlīuiiūīrelt- ī*~ ua Hamaaina lakou. Aia nae i kekahi la, aia hoi. ano hou, he leo manu Jioi ana i lohe mua ole ai, he leo i oi aku ka le'a mamua o na manu apan o kona kīhapai. Hookuu īho la ke keiki Alii Apolio i kana bukrunai kona lima iho, a alawa ae i.la, kona mau ofiohi 'maka, ilun'a, me ka ht>okolo ana o kona maiī onohi i kahi a kona pepeiao i ilahe aku ai i ka leo, a Lke aku l:t !ia;i kekahi manu nani loa, i oi ,aku ka nan'n o kotia huln m<.imna o na manu apau o kona jaina. . | K.u ae la oia iluna me ke ano Ikahaha, a pane ae la iaia iho: "lje malihini u'i oe e keia mann nani, ka mea hoi nona ka leo le'a a'u i lohe ole ai mamua; e mele ae, a aole loa e Inhi ko'u niau pepeiao i ka rnom ana i kon hoene."

Me keia mau huaolelo, moe hou iho la ola ilalo me ka hoolono hoohihi i ka leo o ua maira nefi; a iloko 0 ka nanea nui, ua iho la oia iloko 0 kekahi hijamoe pauhia loa. Oiai ua Apolio nei iloko o ka pauhia nui a ka hiamoe, loaa iho la iaia kekahi moeuhane p£haohao. īke aku la ia ma kana hihio, i kekahi opun pua nani. he opuu aiia i ike ole ai mamua ae. Nana aku la ia i ka hoomaka ann ae e' mohala, a he mea e ke ala a me ke onaona ana i honi aku ai! A°i kā owaka ana aē o ua opuu nei. 'aia hoi, puka mai la kekahi kaikamahine u'i loa. ma-. iloko mai o ka pua, a ku mai la imua "0 kona alo. He minoaka ke kau awihi ana ma kona papallina, rr,e ka peahi ana mai 0 ko|tia lima,, a pane mai la: kaur,hiu la_nial_a44_e kji m.a: ia[ oe, e lawe aki] ika aina •Mami,' a ilaila oe e nohoalii ai inkluna o ka lahuikanak.i 'mna«4 poe h&īra hoi r- kr- ■ ao, nei 1; pau. Ako ae or- i |e loaa J)u.ia oe na wea apan au e .makemake ai." A me keia mau huaolelo, na'o aku la ua i kaikamahine nei, lloko o ka hikilple 1 puoho ae iai o Apolio, a o' ka mea mua loa:

ana i lohe ae ai, oia no kela manu ana i hdolono ai, a i korm alawa ana ae iluna, ike aku la ia e kau ana no ma kah mus,, me k.nana iho nae o kona mau maka maluna o ianeī. "He oiaio," wahi a ua Apolio hel, "he hihio kupaianaha nui kela i kauhola iho neJ maluna o noonoo. A ke mlnamina nuii nei au no ko'u puoho koke ania ae nei; malia hol o ike hou akiu hoi au, i kekahi lihi o ka opu'u i mohala mai imua o ko*u mau maka. O kela manu nona na' hulu nani a me ka leo. le\u. e hiki 110 anei ia oe ke hoike maī i k;ahl e loaa ai ia'u ka mea nona na helehelena i hojkeike ia n:ai īa'u wa ka'u moeuhane?" jj'a hiki ole i ke keiki Alii ke hoppoina i kela u'i; ua iilo ia i nana e 'hoolauwili i kona nopnoo, a ua weia kupovili mai' la p loko o kpnu puuwai. No ka mtja, he puuwai oplopio kona. aoie i ike ia inea he aloha ipo, a 0 ka mua loa keia, ma ka ike walle- ana no nae i kekahi aka i ka| pua ana mai a naio ae. Hoehou iho ua Apolīo nei e hohlono i ua manu nei, i kana kaiii ltfjghoene lai ī ka wtskiu o I ka | laau7ine ka paa mau iv no»e !o |va helehelena j ke]a v.'i h;iua 0 $ona mau maka. Aka. nio he ila ua hoopiha ia ka 3oc o ka j manu me kekahi kupua | ho|3hiamoe, no ka mea. u hala ,aej la he nianawa, a;a ua | haUle hou akru la no o Apoī'.o i- , loko o ka hiamoo kupoul.. 1 A olai ota iloko o kt,*ia liīainoe • elutt ana. ike Ikhi aku ia no keia I ka UKHulume i ua opuu nei. : & pxe ua mea apau elike n;e ka t nuja, ana i ike niua a:; a e hko no me kona ala ana ae :ne ku , pe-la no La i u'.a ;vu ae Ai me fea hikilele. a lohe ak'i !a no keiii i ke b": v,v,r,;u ne. : keui luauawa. r.A .ika la ka 1&. a ua aueane e \ a lloko o ka u'.uku e ke:„ k ;;oe: no >, ua ku ae la o;a ;lu:v. a ne aku la ; ka ir.anu. A'.ci;a oe e lL;v m;uvu e.ai;; lw V ... r.;k; ho 1 mai au reaar.el i k,. la , po ke r*Oi r.ei uu o ,v v;i r.:e a*«" j oke ka i aku