Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 27, 20 November 1930 — HE MOOLELO NO KE AU KUPUA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KE AU KUPUA

Hul-i aku la ke keiki alii e hoi, a ia manawa, ua hoomaka mai la ua manu nei e lele poai puni me ke mele ana i na leo le'a kamahao loa. Pela oia i ukali ai i ke keiki alii ahiki i kona komo ana aku o ka pa Alii, a nalo aku ia im manu.

Ma ia ahiahi, ua hoopiha ia ka naau o ka Moi nie ke kahaha no ka ono ole o ka ai ana a kana keiki, a no ke ano e no hoi o kona mau helehel,ena. A ua haohao no hoi kona makuahine, 'no ka. mea, aia i ha manawa apau e hoi aku ai kana kēiki inai kana huakai iloko 0 ka ululaau, e hele mua aku ana oia. e honi iaia mamua o kona hoi ana aku ma kona rumi e wehe ai i kona kapa holoholo, aka, aole nae pe!a 1 kci«i ahiahi; o ka mua ;lba keia o kona. hoalo ana, aole mamua ae.

A pela pu no hoi me na Aialo o ke alo Alii. ua ike -lakou- i ke ano e o ko ke k.eiki alii helehelena, a me ke ano e' o kana mau hana, aoie hoi e like ine ka mea mau, o kona hele ana e auau iloko o ke kiowai iiula o ka pa Alii, mamua ae o kona noho ana aku i ka papaaina. He mea hou keia mau ano apf'u i ke kei--kl Alii, a ua nune aku a nune mai i ke ano o keia mau rnea.

Nolaila, i ka noho ana aku o ka M i i ka papaaina, a me ke keiH Uii, a jke mai ia iaua i ka ai ole o Apolio, ua nui ko laua haohao a me ke kahaha; a ua ; hiki ole i kona makuahine ke ! au mai i kōna mau kulu waimaka, no ka niea, ua hoomaopopo koke iho la oia, ua loohia ia kana keiki me ka ma'i. A i ka pau ans o ka patoa ahiahi, hoi aku la o Apoiio maloko o kona rumi moe, aole hoi: 0 ka hele mawaena o na pua a i me na mea-kanu he lehulehu e ; iioloheio iiī, e like me ka mea ! maa m?tu. A 110 keia mau ano e apau. ua hele okoa aku la ka Moiwahine a hiki imua o kana kellU, me ka manao e ninaa āku 1 ke kumu o kona ano e; aka, i| ka ike ana mai nae o Apolio i ka upehupehi; o na maka o ka ma- ; kuahine, ua pane koke mai la ioia: ; "E mama, kuu makuahine aloha, ua uwe mai nei oe, a owai la ka mea i aa e hoeha ka manao o kuu makua?" "O Apolio, kuu keiki, ka hoo-; ilina apau o kuu puuwai," wahi a ka makuahine. ; Lele koke mai la o Apoiio iiuna a haule iluna o kona kuli, a pane mai la—-*'E kuu makua, e kuu niakua; e ha'i mai i ka'u i, hana ai; e hoike mai i kau keiki nei?" • | "Uoko o ka'u kiai m?.kaala anS I \ na hana a me na ano ou e kuu keiki, mai kou mau ia opiopio loa mai a hiki i keia la> ke komo aku nei iloko o na la kanaka makua, akahi wale no au a ike i kou ano e; ua okoa kqu mau helehelena, a ua haikea kou ili, a ke kau nei na hiohiona o kekahi apo ma'i maluna o kou mau papalina. I keia la hoi a'u! e ike nei i kou ai ole' i na mea, ai ono, kau mau puni lehulehu: 0 ka'papaaina ua lilo i mau mea ! ole: 'o kau'mau hana maa mau: ua hooheniahema oe, a ua auo akoa loa oe mai kou ano io ma-' oli. E kuu keiki, kuu aloha iioi, e hoike niai oe i ke kumu e keia u;au mea apau me ka huna oie 1 kou makuahine nei." i He aioiia o Apoiio i kona mau makua. a aole )oa ana mea e huna ai nmi a laua mai: a nolaila. ua hoike aku la ia i na mea apau e pili ana i kela .manu nani ana i ike ai, a, me kana imau mele: nie komi nioeuhune «kiih sio eiua !unu:nva; a nve ka iii*i p>ai ana o keia munu ma |kona ahinui i hoi nnu ai uo ka ■ Aou : I A. e kuu iv.kī'.!!!!u' aloha. t_ui > ika u'i o kohi kaikamuhuu' a'u * ! }ike ai i ho oh.a i ko'u puuwai Ke hoomanoo /u' ,r,i o 'uuhUu ana ko'u kmo n o kapahh ; ana hoi na pa-.w o k( 'n aa ke hoon:sopop, ■ :h > : r.a "..uv a me kona u'i !v.u oU\' "B h(H>pau oe e kuu koiki i k»t ; h<H>man»o ana m mo-i a*'.o ole: he iv.au h.ih.'o wale no h* nu;k;.!v. ,\ohe Ho akn iho no ; i

- ": • . •• ' • j. .•' • 'K kuu makuahlne • aloha, .kq, hoike nei au i ko'|i manaopaa; he kino jo maoli kela i hoikeike ia.mai ia'u; a aoie loa au e hooi?su i ko'u no.onoo ana nona a hik! I kona loaa ana ia'u, ina aia ma ka aina a ma ke kai paiiā7ā"ina paha maialo o ka honua a iluna paha o ka lewa." Hoo'naka aku la ka 'makuahir.c c kaLuailio aku i ke keiki, me ka hooikaika nui e hoopau ia na manao uluku o kona noonoe; aka, he mea hiki ole ia. Ua ano pau na noonoo maikai o ke keiki Alii no na mea e pili ana i kona kulana a me kana mau hana, a ua 810 loa kona manawa no ka hoomanao ana i iīAna mea i ike ai ma ka moeuhane.

A i ka ha'oiia'o ana o ka Moi no ka nalowale o ka Moiwahine a me ke keiki Alii, ua- ninau ae la oia i kahi a laua i hele ai, a ua ha'i ia mai ia e kekahi o na kauwa. Pii aku ia ka Moi a loaa aku ia laua e kamailio pu ana, a ike aku la noi i ka uwe haalipo ō ka Moiwahine; a i kona ninau aha aku, ūā ha'i ia mai la na mea apau imua ona. I ka manawa a ka Moi i hoomaopopo ai i keia maū mea e pili ana-i kana keiki i aloha nui ai, ua piha a kupouli ae la kona noonoo me ke kaumaha. Hoomnopopo koke iho la oia ua pupule ia kana keiki; a hoounaia aku la na kukini e kii aku a lawe mai i: na kahuna a me na kupua o ka aina, e hele mai e nana i ke aho o ka ma'i o ke Keiki Alii. Me ka emooie loa» ua akoakoa mai la keia poe i ku ia aku ai, a ua hoike aku ia ka Moi imua o lakou i kona manao a me kona makemzke.

la manawa I pane mai ai ka makaula nui: "E ka Moi, fce hoomaopopo nei au, aia maluna 0 na hiohiona o ka Hale Aliī he mau hoailona kupalanaha. 1 ko'u komo ana mai nei iloko nei o ka pa Alii, ua ike koke aku nei au i kekahi mau huaolelo e Kau ana ka lewa, maluna ao o ka ipuka 6 ka Hale Alil* nei, a penei ke āno a me k& puana o ua mau huaolelo'nei: 'Tirema, Akila, Lavina, Apolio.' A p ka Moi, eia na hoakaka o kH i mau huaoielo: 'Ma ka aina Mamo ka hooilina o ka puuwai o Apolio.'" Kulou iho la ke pōo o ka Moi, kulu iho la na waimaka a hoike m.ai la: "E o'u mau makaainana; i keia la/ ke kau nei maluna o na heleheiei.a o ke Keiki Alii n?i

hiohiona o ka ma'i; p Kona noo- J noo ua haalele mai 'i ke kulana i ao kanaka, a o kana mau olelo a me kana mau hana, ua ano e loa a pahaohao. O keia mau mea apau. ua lilo ia i mea hoo--kaumaha nui i ka puuwai o ka Moiwahine, a ua luuīuu hoi ko'u noonoo. A ano, ke Kauoha' aku j nei au ia oukou e hooikaika e j like me na mana i loaa ia o.ukou, • e hoihoi hou ia mai ko ke Keiki j , Aiii kulana a me kona mau ann ( iapau, a e hoomama ia hoi ko | maua mau puuwai" j "E ka Moi." wahi a ka maka- j ula nui, "ke hoomaopopo nei au> j aole he ma'i e ae|ko ke Keiki • Aiil, aole hoi i ano : .e kona noo- [ noo. a aole hoi 1 pupule. Aka, ; tua eha a nawaliwali kona puu- ' wai. ua wela kona umauma i ke ' |aloha no mea ana i ike j | ai A me he 'la, ua hookau ia j Imai maluna ona na hookauina- i I ha ana a kekahi kupua ano e. 1 I e ake ana e aihue i ke aloha o ke ' Keiki Alii a 1110 i kanwa na ko Iha'i makemakfe," i Na keia mau hoakaka i hooi! ! loa aku i ke kaumaha o ka M ja ua hiki ole iaia ke hoolohe Ihou aku i na olelo a ka makaula, I a ua hookuu aku la 1 ua poe 11 le hoi, a e hooko aku 1 kana i \ 'kauoha, nd ka hooikaika e hoo pau ia neia mau ano e o ke Ke-1 iki Alii, A ? ko lakou hala ana aku. ua hui pu aku la ka Moi me j ka Moiwahīne, a hoomaka iho la > laua e kuka no na mea ponō e j hana aku ai no ka laua keiki. , l a r,u! Ka i\U o ka Moi no kana ( mau moa \ lohe ai mal ka n« \kauia niai. a ua paa kona mauao . inOe Um o ae aku e lare ia knna j niai kona po\i aku. : ,ik;; la oiu \iv.xm o ke Kx - , -,kī a puliki mai !n iaia. ku- , k-.i! 1 '.'.'.o in ūinta ona a kainai'io ,\k\; ' K kuu keiki. kuu lUku Aln. iiu kuumaha ia au a ua :vv. a ke noi aku mn au ;a » s -' e ae o£ i ko k.»u maha o kou mau makuu. a e i kou ntxuKV ana i\o n.i !uen ano ole." :i l kuu makua. he niea v ke huna i ka oiaio t'a u i'oko lilo o koV, wai he aioha kulipo no ka mea ;

nona ua heieheien.. a'u i ike ai ma ka'u moeuhaiK 1 . A ke hai a>u ici ;ui, aole lea e ana ko'u nu* kevai a I-jaa ia > ka u'i o ka <vu i pii-a, a ke loaa, alaila, e Ike uanei oi/-a e .>'u mau makua ika lioopiha ir o ko ! u puuwai me ka hauoli n'ū, a e mama auanei ko olua kaumaha a lilo i manawa o.lioli nuiu. Nolaila, iuai oip.i ia'u i' helē aiiu au e huli i ka mea a'u e aloha nei, oiai, ua ha'i mua aku au, ua paa kuu maiiuo nona, a p make au." ■ He mea e kā. lm.aliha o ke kaumalia a me ke aloha o na Moi no leeia mea ; a ua hoomaka lauq, e naauauwa no ka laua keiki. A oiai laua iloko o keia mau haawina o 'ke kaumaha, aia hoi. ua hele mai la kekahi o na kauwa wahine, a hoao mai la e hoomalioiie i ke kaumaha o na Moi. He 'waliine luahine keia, a oia no hoi ka mea ir ia ka malama ana i ke kfe.pu o ke koino kupua. . I kalke ana aku o ka-Moi iaia, hooma-nao koke ae la ia i ua komo kupua nei, a.no6noo iho ia. ina he mea pono. e hoololi hou ia ka noonoo o ke Keiki Aiii mamuli o ka mana o ke komo. ; Ua hoi oia ma»kona wahi moe ia po, a ua noonoo nui i na mea e iilo ole ai ke aloha o kana keiki i ka inana o na kupua ino 0 na aupuni e, a ua loaa iho la iaia. Hooholo iho la ia i kona manao e hoolilo ia ke keiki i hapa holohoiona, oia hoi, i poo puaa, i mau lima a' me na wa[wae kuekue puaa ko ke Keiki lAlii; a e mau no nae kona hele lana ma o ke ano kanaka maolā !ala o kona Kino, a pe3a me kana [ kawu\ilio. A e mau ia helehe--1 lona maīuna ona no \nr.i maka|hiki, aia v/al<? no ka loli .a hoi j hou o kona ano a aloha kekahi I kaikamahine alii u'i iaia.

E ka mea heluhelu, he ano "e maoli k& aloha o ka Moi-no kana keiki. aka. o ke kumu o keia kau ia ana o na help'nelena holoholona inaluna ona I wahi e hoowahawaha i?. ai—no ka mea, aohe paha kaikamahine alii a makaalnana e 1 aloha ana i ke kanaka me ke pqo heloholana puaa. Nolaila, ua manao ka Moi, o keia ka mea p lilo ole ai o kana keiki ia ha'L a ke hala na ma&ahikl he umi, alaila, ua manao ia e pau ana kona hoomanao ana no kela moeuhane.

Ha'i aku la ia i keia mau mea imua o ka Moiwahine, ā iloko o ka minamina a me ka menemene o ko laua naau iio ka hoolllo ia o ka hua o kona puhaka i holoholona. ua ap aku la no nae oia i ka o.iana( o ka Moi no Uini niakahiki Kauoha aku la ia . e lawe ia mai ke komo kupua, a ua lawe ia mai. I keia manawa. aia ke Keiki Alii iloko o kona rumi kahi i hiamoe ai. Heie aku la ka Moi a hiki ma ka aoao o ka moe, ha iho 3a i kona hanu maluna o ua komo nei, a oili ae la he wahi iole, me ka pane ana mai~—

"Ua makaukau kau kauwa no ka makemake o ka Haku." Pane aku la ka Moi me ka hoike aku i kona makemake, e like me ka mea i ha'i nuia ia ae neī. He imo ana'na ka maka, ua loli ae la na helehelena o Apollo mai kona hiohiona nani a i holoholona pupuka, Nan;? v aku la ka Moi a ike aku la, a haalele aku la i ke keiki iloko o kona hiamoe, a hoi aku la a hoike aku la i ka Moiwahine.

Aia i kekahi kukahiuka ae. i ka wa a Apolio i :.'.a ;ic ai, lie mea c kona hikilelo i kona ike ana iho i kawu ma: lima a me na wawae ua lilo i mau kuekue puaa, a i kena nar... ana aku i ke aniani, auwe! ur. hikilele oia me ka puiwa a mt k.i maka'u

nui, Ua nui kuiu s pahaohao a me ke ano e loa o Kona ūoonoo, a 'iloko o keia mapawa. leie mai la kekahi manu a -kouio vaai la ma ka puka aio.au! i so Apoho rumi. a k;\u -e la ui. luwi o kona poohiwi. . -