Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 28, 27 November 1930 — KA NANEA O KE KEIKI ALII APOLIO O ka Mokupuni Kamahao, ka Mea Kino i Hoopahaohaoia, ame ke Kaikamahine Alii Roselina o ka Mokupuni Mamo HE MOOLELO NO KE AU KUPUA [ARTICLE]

KA NANEA O KE KEIKI ALII APOLIO

O ka Mokupuni Kamahao, ka Mea Kino i Hoopahaohaoia, ame ke Kaikamahine Alii Roselina o ka Mokupuni Mamo

HE MOOLELO NO KE AU KUPUA

Ia manawa -i mele ae ai ua wahi'mariu nei mc ka "malie loa, a maloko o kana mele i kamailio mai ai ia Apolio. Olelo mai la ua warn' manu nei ia Apolio i ke ano o kona hoololi ia ana i poo hoiohoiona, a me ke kumu o ia mea. Ha'i mai la ika wela o ke aloha o kona mau makua nona: me ka olelo mai, e hooitfema i kona noonoo, no -ka mea, aohe i pau kona u'i a me kona nani, a he manawa pokole wale no e pau aku ana kona ano e.

Aka, e ka makamaka e heluhelu nei i keia, mai manao kaua ua hala aku o Apnlio nfawaho oka uluiaau o ke aloha. He oiaio, ua hoolilo ia kona helehelena nani a u'i i ino, aka, a ole \v ■" il 1 " 5 mea nana e hoonur.i. ; kona puuwai. No ka mea, ua eha oia i na helehelena oka nani ana i ike ai, ua palu- . - '•".-. ircd r/.a'iao apau. a <. .►.■.';..■'. nuonoo a a ano e; a pei:ei oia i puunu ac «ii kona manawa i hoomaopopo iho ai uu ano e kona mau hiohiona: "'Nuxii a kamahao. ke aloha makua, ka makua a'u e hiipoi ai iloko o keia ola ana. Aka, he oi aku nae ka nani, a he ol aku ko'u aloha no ke aka a'u i ike ai ma ka'u hihio/' la manawa i kani mai ai kahi manu, me ka olelo mai—"O Apolio ka mamo ana kupua ka mea mua nana e honi ka pua u ka mahinaai oka home nuni, ka mea hoi e kali mai la iloko oka hiamoe."

Aia iloko o keia manawa, e ka makamaka, e hoomanao ae kaua, ua loaa aku la he moeuhane ano e ike kaikamahine Alii o ka mokupuni home nani, a ua ike oia i Apolio me kona nani apau; a mahope mai, ua ike hou oia ia Apolio me kona kino ano e. Aka, ua lilo ia i mea ole, no ka mea, ua olelo ia, o;k<? ahi e pio ana. a oka wai ka-he c lana malie ana; oka makani e maiie ana, a oka ivela oka la c olu ana; aka, o ke aloha, aole ona hopena e ae, o ke ko wale no o kona makemake.

A no Apolio, ua hookaaptfale ia aku la oia maloko o kekahi Hale Alii nani okoa, i hoopoaipuni ia e kekahi ulu pua nani, a me kona mau kauwa he lehulehu, ua hoolilo ia nae ua poe kauwa nei a lilo i mau helehelena iole. Noho aku la o Apolio maloko o kona Hale Alii nani me ka mama no o kona manao, oiai ua manaoio oia i na olelo a kahi manu.

O keia Hale Alii, he nani a [kamahao lua ole. he kakela kie!kie, a o na lako o loko, ua kijnohinom ia me na wai gula-t |A ua kau ke Keiki Alii i kana kanawai aole loa e ako ia na |pua hoonani o.kona Hale Aiii. fA pela iho la kona noho ana 'iwaena o kona poe kauwa, me ka hookapu ia oka poe hele aku ma ia palena oka ahia, aole e hookokoke' aku i ka Hale ■Alif o Apolio. A ano,'e ka mea heluhelu, e hookauiua ifci kaua no ke Keiki Alii, a e nana ae kaua no na mea e pill ana ike Kaikamahine Alii oka mokupuni Mamo.

Ua noho ka Moi o ke aupunl Mamo me ka maikai a me ka oluolu maluna o kona nohoalii no kekahi mau makahlki he loihi, a mahope make iho la ka Moiwahine, a ua waiho iho la me ia he ekolu mau kaikamahine. Ua nui ke kaumaha oka Moi, a no kona ano e a oma'ima*i nawaliwali o ke kino, ua hooholo iho la oia e holo aku maluna o kekahi o kona man moku, a e hoohala i kekahi mau la ma ka moana. i loaa nina oa iiek:\i c-Uv-'ln M ie ka hoonoho iho i kana man kaikamahine i mau kahu no ke aupuni

A ik« mak.iuk.iu ana, \n\ ninau ttß.i i;i i uti nuul kaikajnahiiw noi .ma i kana mau mt\i o hoihoi mai ai na iakou. ina oia o kipa-aku .ma ma kekahi aina -okoa. Ua hoike mai la ka hiapo. o kona makemakc i kamaa Kula: oka lua hoi. i komo daimana. a o kahi nuili lua, oU no hoi ka onohi oka la mu ku nam. ua honi aku la i ka niakuakano a pane aku la "Ua iawa i!u> la mo "na wo;i Kula a mr na danuauu. e paa mai i opuu k»k<\ o k;\V to."

A he man _Ia mahopc mai, ua holo aku "la' ka Moi ma kana huakai 'hooluolu ma ka moana. A ike kolu oka la, ua ike ia aku la he alnsi nam, a ua honi ia ke 3la ona pua, aua lohe ia na leo mele le'a ona manu. Ua hoopiha ia- ka naau oka Moi me ka. makahehi, a ua kauoha o hoonae ia oia mnuka oka air\a. E hoonianao mau ana ka Moi kamahine, a i kona honi ana i ke ala o na pua, ua hoomanao koke oia i kana kaikamahine muli loa. Nolaila, ua lele aku la oia iuka oka aina. A i kona hehi ana iluna t> ka honua, he mea e ka mahalo o kona naau i ka nani lua ole o na mea apau, a ua eha kona maka i na ano pua he lehulehu wale. A hele aku la oia ma o a maanei e nana ana no ka pua rose oi oka nani, a e hoolohe ana hoi ike kani ana manu, a ku iho la ia mamua o kekahi kumu pua rose nui, nona kekahi opuu nani akahi no a hoomaka ae e mohala.

Lalau aku la ua Moi nei a uha'i i ka pua, a ia manawa koke no, ua hoopuiwa nui ia oia i ka ike ana- mai e ku aku ana ,kekahi mea kino kanaka imua ona, me ka aahu i kupono no kekahi Alii Kiekie, aka, he helehelena hoiohoiona nae. A o keia no ke Keiki Alii; hele mai la oia a huki ae la i kana pahikaua, a kau mai la maluna o na poohiwi oka Moi malihini, me ka olelo mai: "Owai oe, a mai hea mai hoi pee ke kolohe? Eaa anei oe e ku mai imua o'u; me kou hewa nui o ke ako ana i ka pua a'u i makee nui loa <ai a i TTobkapu loa ai hoi? No kau i hana iho nei, e make koke oe ano." "E ka makani," wahi a ua Moi nei i pane ae ai, e haawi aku i kuu Roselina i ko'u aloha. Ia manawa, ua kuu hou ka pahi a ke Keiki Alii, a ninau aku la i ka Moi ik« ano o kana olelo, a-owai hoi o Roselina?

. Ua ha'i mai la ua Moi nei i na mea apau e pili ana i kana huakai, a me ka' makemake o kana man kaikamahine; a wahi ana—"ua ako ae. nei au i keia pua no ka like loa o kona an© me ka pua i ike la ai e kmj Rbselina iloko o kana moeuhane pahaohao." "E hoolohe mai -oe," wahi a ke Keiki Alii, me ka leo kalakala nui. "E hoi aku oe i kou aina, ra e lawe mai i kekahi o kau niau kaikamahine, o ke kaikamahinenae e ae maoli mai ana e hole mai me ka hookikina ole ia; a ke hooko ole oe i keia, alaila, he porno ke kau aku ana maluna ou a me kou hate apau." A ku-i ae la ka hekili, a anapa ka awila. a nei ke ola'i. , "O keia na hoopaa ana o ka'u mau olelo," wahi a ke Keiki Alii, "a e hoomanao oe a mai poina." "Aka, i mea nae hoi e hoohiolu pono ia ai kou'Wno, e pono oe e noho maloko o ko'u hale a i ka la apopo, hoi." Ua makemake ole ka Moi e hooko aku i keia koi. aka, ua hiki ole iaia ke hoole. Nolaila, ua hele aku la ia, a i kona hiki ana aku. ua nui kona kahaha i ka ike ana aku'i ka Hale Alii Kakela nui, i oJ ae oka nani mamvm o i)a hale apau ana i ike ai"ma kona aina. A oka mea kupanaha loa, aohe poe kanaka, aka, he poe kino kanaka me na helehelena ilio, a he nui wale lakqu, na kauwa*. O ioko o ua ha|le nei, ua uhi ia ka papahele n|ie ke gula, a o na onohi daimailia e owaowaka ana ma o a majinei o na paia. , • A ike komo ana aku iloko o ka rumi aina..,ua holo mai la fke ala o na mea-ai ono loa, a ua lilo ia i mea nana e hoopololi 1 ka Moi. E eleu ana na kuene, i aahu ia me na kapa nani. a e kani ana na manu me na leo melc nonehone. a e paoa ana hoi ke ala o na lau a me na pua. I keia manawa, ua haawi mai la ua Keiki Alii nei i kana nu;n hooklpa pumehana'me .ka oluolu loa inuia oka Moi, a ua ano \w\i a«- !a ua manao kanalua <> ka Moi. a ua noho oluoh) laua A i krkahi la ae. ua' haawi aku !a K,' AMI 1 na makana a na kaikamahine a ua Moi nei I :>-akomakc ai. a me ka pua rose pu. Ua luM oku la ua Mos nei maluna o kona tuoku me ka naau kaumaha; no ka mea. ua mahalo no oia i ka nani a ir.o ke k-.'.aktV.i oka homo o keia kir.o aoo o. ,t ua mahalo no hoi t kor.a oiuolu a lokomalkal, aka, aoU» * makemake e haawi aku i kckah", v* kana mau kaikam,.\mw na k« holoholona l kona ike ia ana mai e ka jkv

olii'ia o kona moku, ua hoomaopopo mai la lakoit ike kaumaha o kona mau helehclena, a ua ninau aku a ninau mai lakou i nei=- rcea uno e _ aole lakou i hocpiika ae i ko lakou hoohuof inuia (i ka Moi. A hair ae la kekahi la. -ua ku hem aku Uv lakou ma ka aiha o k;\ Moi Ai ka lele ana aku o ke Alii, ua haiamu mai Ia kona mau makaamana, a ua lakou ike kaumaha o ria'helehelena oka Moi, "a lilo no ia i mea nune nui ia e lakou. Ua hoi aku la nae ka Moi, a mahope o kona haawi ana aku i kona aloha 1 na makaainana, -a ike kokoke ana aku i kona Hale Alii, ua hole mai la kana mau kaikamahine e halawai pu me ia, a i ko lakou ike ana mai i .na hiohioiia kaumaha a me na kulu'waimaka maluna o na helehelena o ko lakou makua. ua awiwi aku la lakou a hiki iloko oka. Hale Alii, a ninau mai la na keiki ike kumu o kona kaumaha.

Haawi aku la ia i na makana ana kaikamahine mua. a hauoli ae la laua, a i ka muli loa, huli ae la ia a haawi aku la'i ka pua rose, honi aku la iaia, a hoomaka aku la e ha'i i na mea a pau e pill ana i kana hu'akai, a me ke kumu o .kona kaumaha^ I ka lolie ana o na kaikamahine hiapo a ka Moi, ua hoomaka kcke laua e huhu a e nukur me ka hoino loa i ko laua pokii Roselina, oia hoi kona inoa, oiai, aia mamuli q kana makana i ulu mai ai.o keia porno maluna o lakou. Ua nai ko Roselina uwe a me ke kaumaha, aole nae oia i ho-

cle a i maka'u iho, aka, ua olelo aku oia—oiai, mamuli io no onii keia pilikia. nolaiia, oia ponoi fej hele a tnahma ona na hopena apau. Aka, aole nae i makemake kona makuakane e hookuu iaia, oiai, o kona manao, e hoi mai cjke ia lakou a hull hoi hou aku i pio na ka mea kino holoholona. ,Mamuli nae o na ke'ake'a ana kaikamahine mua, a me ka laua mau kamailio hoino ia Roselina, a nie ka paakiki loa o ko Roselina manao, ua hookuu ia oia e hele.

Nolaiia, ua hoomakasukau* ia na mea apau, a ua nolo pu aku la ka Moi me ua Roselina nei. I ko laua haalele ana aku i ka aina, ua nnl ka uwe a me ka naauauwa oka lahui, a kanikau lakou me na leo ehaeha, no kd lakou minamina i ko iakou Kaikamahine Alii puuwai waipahe, a oka u'i no hoi o na u'i. Aka, ua haawi aku no o Roselina i na huaolelo hoolana- manao imua o lakou, e olelo aku ana, e noho lakou me ka hoomanao iaia, a he manawa no mahope e ike hou ai no lakou iaia. A oiai ka lehulehu iloko o ke kaumaha, aia hoi ko Roselina mau kaikuaana e hone iki ana ka laua la aka. oiai, ua lili, laua no ko Roselina u'i a me ka mahalo ia- e ka lahuikanaka. a ua olioli ko laua naau no kona nalowale ana aku.

A oiai, aole no i hala he elua la, ua pae aku la o Roselina me kona makua ma ka Mokupuni Kamahao, ua hoomaka koke iho la no kona hoohihi i ka nani, ke ala o na pua a me ka le'a oka leo o na manu e poaipuni ana. Alakai aku la ka £iak\iakane o Roselina iaia a hiki i ka Hale Alii o Apolio, aia hoi, o lele poai puni ana na manu hulu mamo, a e kani ana ko lakou mau leo olu, a o ke ala waiiiula o na pua, he mea-e ke onaona kulipo. A i ko laua nei ku ana aku mamua oka ipuka. ua wehe hamama mai la na puka a me na puka aniani. holo mai la ka leo o na lira hoehoene. mailoko mai. a lohe ia aku la he mau leo e mele mai ana me na huaolelo hookipa ia laua nei. Puka mai la na kanwa helohelena keko. me na aahu nani i kinohinohi ia me na v,ai suU, a kulou haahaa mai la'imua *> laua. a hookipa aku la. 1 ko Kosohnu komo ana aku, ua eh a koke aku la kona mau muka i ka nani iuu ole oloko o ika Hale Am. a uv. na vahi apau la kona muu' mukl* e alawa ae {in. he mea kamahao kona ike iaku 3 ko ak* o irona mau hioIhiona o kau m,ai ana iluna o Jim ouohi o.a|ma*-.v ' ! T.iuve ia aku » o KoseMna ilo'ko o koknht li*i nani. a hooi kipa ia aku U\ 1* Uo\ ka Uoi ma Ikona rum'. !f kf KNvehoa komo ! aiu A : '."^- 1 \ '<.'"■« a Ipani 'irkku la ka puka. ua he*mo k"ke ao la pna mau aahu 'apau: a ike nkn 1 la ke'.a he kio,w*4i tiu'.a e lUn-a mat an« iwu* >m Ama lon* a eku ana jhc sv.au manu alo-w o iwa ana 1 i '

kekahi, he kopa aala, a o kekahi hoi he kawele kilika palupalu. A kani mai la ua mau manu nei me.na olelo—"E Roselina, ka u'i nphea oka opuu rose kamahao, e, auau iloko o ke kiowai onaona wai liula, ana maua no e JiQQpa afru 112 kou_Jli palupalu a pahee me ke sopa pua oliva a e hoomaloo- aku me ke kawele '< lau vabine." | Ua kahaha ia Jto Roselina jnoonoo, aka, aia oia _ iloko o na Ikipona oka ulumahiehie a me ke pahaohao, a holaila, ua lele aku la oia iloko o ke kiowai, ia rnanawa i luu jaku ai kekahi manu a sopa ae la i ,ko Roselina

kino me ke. sopa pua oliva, a ia rnanawa i hoolei ia iho ai he mau paka, ua hau huihui, ana ia mea i holoi ae i kona lauoho uUuli loloa, A i kfi pau ana, ua hoi mai la oia maluna o kekahi wahi i uhiia me -ka lole velevela nani, a hoomaka aku la ka lua o na manu e'kawele i ,kona oiwi kino me, ke : , kawele lau vabine.

A ia kaua e ka mea e heluhelu nei, pehea la ko kaua manao no keia mau manu? A pehea la ko laua noonoo ia rnanawa? O keia, he mau. kauwa wahine keia. i hoouna ia mai e ka mana kupua o Apolio ma o kona mau kupuna aia; a ua eehia ia laua i ka ike aha i keia wahine u'i launa ole, no ke kino a laua e nana nei, i ka pali ke kua make alo, aohe puu aohe kee, a he mea e no hoi ka lia oka ill ike onaona o kona hanu.

jl ka Rau ana o ke kawele ia ana, aia hoi, me ka ike ole o Roselina, ua. komo iho la oia h$ aahu nani o ke e po'wehl ai o na maka; a e kau ana he lei opuu daimana ma kona. poo, H)ili ae ia oia ikma me ke kahaha, a ike aku e kau ana malum ae oka ipuka o ua rumi nei, keia mau huaolelo—"O Roselina ka Moiwahine maanei, a o kona mau makemake apau e hookoia."

A i kona puka ana aku iwaho a komo iloko oka rumi nui, ua n* hone ae la he leo o kekahl pila hoene ma na wahi apau o k<ina kapuai e hehl aku ai, a kunou mai la hoi na pua apau o loko o ke kiaha-imua ona. AJakai aku la na kauwa iala a rtcfho aku la maluna o kekahl noho nani kiekie, a ia. manawa i piika mai ai kona makuakane, me kona aahu nani fcou.

|E ka mea heluhelu, o k£la kiowai ame na manii a kaua I ikie aku la iloko oka rumi o Roselina i auau ai, ua nalo hou aku la i ka wa o ua u'i nei i pukst mai ai iwaho, a ua ; loli hou ae! la a he rumi moe me na lako gula lehulehu; a oj keia mau mea, mamuli no ia p ka mana kupua o ko Apolio mau kup'una.