Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 29, 4 December 1930 — KE KUMU I KU MAU AI KA ANAE O WAIPIO, EWA [ARTICLE]

KE KUMU I KU MAU AI KA ANAE O WAIPIO, EWA

(Kakauia e George Pooloa) i E ae mai i wahi lumi kaawale I oluna o kou mau one e ke kape-, na no keia mau wahi hooheno o, ,ke au kahiko o na kupuna o kakou i hala aku, a eia nae ka lakou mau anoano ke waiho nei | z poina ole i .na Hawaii o kela au kahiko, a he mau Hawaii hou ia e oili ae nei o keia au hou ou e Hawaii, a penei iho na hoomahele ana i paa i ka ■nea e kakau nei: 4 v E noho ana nia Waipio, Ewa, 0 Kaihuokapalai ame Malaekahana ke kaikuahine, he aliiwahine u'i o Malaekahana no Ev/a ame ko laua mau k^puna, Noho nui iho nei na moopuna a me ko laua kupunakane no kekahi wa loihi ma ka iakou kaWaipio me ka ike ole ia mea he pilikia. Aka nae ma kekahi la, pahola mai la ka pilikia iloko o ko lakou xioho ohana ana mamuli hōi o ka nele i ka i'a ole. oiai, he nui ka ai aole pilikia ai, na lawa lakou i ka āi ao kahi luau np i'a, aole nae kahi mea makamaka hou o kahakai elike. jcae ko kakou maa mau aole. ioā e haule na i'a o ke kaz a me kahi iinm. Nolaila, i aku ia o Kaihuokapalai i ke kupunakane rae ke|a mau olelo: "Ea, he keu maoli kō pihkia, ua nele loa ka haie ,aei 1 ka i'a ole, pehea la e loaa mai ai ka ī'a ia kakou i pau Ikeiā nele i'a?" A lohe ke kupunakane I keia mau olelo a ka moopuna, kauoha aku la oia ia Kaihuokapalai e kii i kekahi mau mea ana i kuhikuhi aku ai a lawe mai %\o ka mohai ana aku im.ua o na aumakua i'a. Ua hooko aku Ia ka moopuna" elike me kc kauoha a koua is.upunakane me ka hoolahe loa lloko o na manao o ke aloha, aole no hoi i loihi hoea ana o Kaihuokapalai imua 0 kona kupunakane a waiho aku la i na r~ea apau i kauoha ia mai ai iaia e kii, a kaa aku la na hana ana ma ka a'oa'o o ke kupunakane me kona ike ole aku i na mea i hana ia mal. Moe nui iho la ma kela po a. hiki i ke ao ana ae ma ke kakahiaka o kekahi la mai. Kahea aku la ke> kupunakane 1 ka moopuna ia Kaihuokapaiaū a hele mai la no hoi kela imua ona a haawi aku la ke kupunakane he Pehaku Kuula i hanaia a kohu kino kane, a e kau ana hoi he papale mahiole maluna 0 kona poo. "Auhea w r K\ihuokapalĀi" wahi a ke- kupunakane i kamal;lio īnai ai. "e malama loa oe i ka Kuula. no ka ivea. ma |na manawa auanei apau au "e , nnkcr/.ake āi i i*a e loaa no b\b. [ka hakaiia ole e ka moopuna 1 Na keia kauoha ake kupima|ka«e, ialau aku la o Kaihuokaipalai i ka Pohaku KuuLi a aiailama me ka ihiihī : Ahe mea oiaio loa ma ka. la !«iua īoa i mohai ia ai o ua Po« >haku Kuuia nei unua o na aviimakua I'a, ua hoomaka 'Ku ana o ka Auae 'ke kaikuofjo o Waipio. Iwa, lOahw. iloko o ka mahina o f raki i h»ki 1 na mea ajsau ke itee |aku ske ku r.»ai o Anae aiaikal e hoo*K; ana i'una o ka HLikai nie he u',t\ ua hoonolwi' 'i» i ka ua niea o ka ul« o ke kal. ! Noiaila. ua ho!o aku na kam»U:na o waa, e hogpui:; ; ke;a mano i'a e hoolUi n<»i me he mau puaUkoa ala. , T ka pv;r,: ana l ka upeaa» ua hiwV;r,aka ka huki aha i ka upesva iu»ea i ka Aina. ae ia o Kaihuokapalai he mau

hi i'a kypono na a kauoha aku la oia i na hoewaa ona ame na poe huki upena e lawe i mau t'a _Mipono nā d\ikou a o ke koenā Ūio' e haawi i ka nui o ka lehulehu o na k-anaka o ke kaha o Waipin nei, mai na kane, na wahine ame na kainalii. E lawe oukou i ka i'a a ai, mai haawi wale no hoi ia hā'i, a aole no hol-e-kwi kekahl poe — mawaho aku o ke kaha o Waipia nei, no ka mea, he nele i'a ko kakou piiikip i kp''?* mnu i a _ aku nei: Akahi nae a hoopauia ka pilikia i'a, i hoakaka aku ai o Kaīhuokapalai imUa o na kanka o Waipio, ua noa ae la no ke kaoawai o ka oihana lawai'a. I na la mahope mai he. oia iaila, heie na kanaka e hoopufel I ka Va ku a. hukl sio kula., s c in hfip,i a na Anae i puni i ka upena, ua haawiia i na hoeame na poe huki upena. O ke koena o na i'a ua hookau ia maluna o ka Mokukuna kiakahi o holoholo ana ia mau la no ka iawe ana mai no ke kuai ana ma Ulakoheo kahiko ma ka aoao makai o ke Aianui p Moiwahine e pili pu ala me ke pkihi o Alanui Maunakea ia au i hala, a ua ku mau keia i'a—no kekahi wa loihi, a ke mau nei hoea i keia wa, a ua like keia Anae ine na Anae loko ka moniona e kuhihewa ia ai no loko o na loko, he ulaula, nae ka hi'u o keia ano Anae a ma na kai wale no o Ewa e loaa ai keia ano Anae. Mahope wale mai he mau la liu wale kupu ae la ka manao makemake iloko o Malaekahana ke kaikuahine o Kaihuokapalai e hele i ka makaikai ma na kua 0 ke Koolau i ka makaikai, a oia kana i oīelo aku ai i ke kaikunane ame ke kupunakane o laua. Ina olua e ae mai ana e hookuu ia'u, oia ka hooko ia ana.o kuu makemake e hele makaikai 1 ka moku o Oahu nei. Pehea la ia i ko olua manao? "Heaha la hoi. ke uhu nei oe e ka moopuna e "nele, he manao. maikai no kena ou, nolaila, ke āe i&u nei maua e hele oe i ka makaikai. He wahine ahaloa o Malaekahana a he mama no hoi i Ira me he kino kane ala kona mau lala. Nolaila, iaia i haaiele aku ai Xa 'WaiPio, Ewa, ma kekahi la ae, ua pii pololei mai la oia a hoea mā Honolulu nei a hala loa i Maunalua a huli ma kela aoao o na Kooīau. Ma keia huakai makaikai ana he nui im kanaka o ka aina ia wa e p.a ana na leo kahea e kipā aku ma kauhale e lianai ai, he hookah) no uku o ke aloha, elike me ka rula mau o na kanaka Hawaii. 1 p]ha aku ka houpo o Kamahele a hele aku no mua. ~ He r»tJl na'wahi ana 1 hiamoe ai ma kauhale o kamaalna ma na pali Koolau, a e kana wahl hope nae i moe ai ma ka hale o Kekoa ma Punaluu, Kooiauloa, a ma Punaluu i hookamaaina at o Malaekahana me ko laila mau kupa o ka aina, a i ka hala ana o kekahi manawa loihi; ua pili aioha inaoli oia me na kupa oia Kaha ana hoi e hool&una nei noko o ka oluolu ame ka piha aioha. Ma kekahi mau ia liu wale ana e luakaha nei ma ka hale o kona mau kamaama e noho nei, hoike mai 3a na kamaaina ia Maiaekahana i ka mea hou, oia hoi, e malama ana ke Aiii Kahauokapak* ke AIU o na Koolau eiua. he Ahe» Huia Kawaii ma ka po ana iho me ke komo pu aiai lio o ke Ahi iioko o ka huia» oiai he p\;\kauk;ui oia ma kela Mna. | t No ke ako aku e :ke ina leaiea o kela po, ua hele pu aku ia o Malaekahana nu' kona mau kamaainn no ka hale e maiama ia ana na lealea ame ke oli. He mea oiaio, ma ka wa i hoomaka ai ka huKi ame ke oli, |ua komo pu o Kahauokapaka a |ua ml na wahiue i hu';A pu mai t flie ia iUA keia-wel.e :nua au; k . I"- iio k& kv'-kou u \ hoi o |JMUUaekahana i 3Uv;ra ;v.a.kai \vaU i\o eu\ 4 aolo er.a wahl [mna « ont Ski o kona k;no. no ;ka mea, aohe o?w l&pa ae a? vVu-.',a. o ke alī ka ■mea hiki iaīa ka uaha ka |haaa, \ #4 kou;o pu e'.e r.;a; o Ma[iiW&a&ana n.e ; A K.i-.r.;uuv.a aia hula ana, ua ixvu;aka uuu wahuu V o'.; 4 hik: i i*ē jmu »•a; Maiae- . E inii; e ke aloha o ke ka\ak.*