Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 32, 25 December 1930 — HE MOOLELO KAAO no MELODIANA —KE KEIKI— KAHUHIPA I HANAINOIA —A ME KAHUA OHIA O NA AUPUNI HE 12 O KA LEWA [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO no MELODIANA —KE KEIKI— KAHUHIPA I HANAINOIA —A ME KAHUA OHIA O NA AUPUNI HE 12 O KA LEWA

Eia nae, na kau potto kela iluna o kaupoku o Hanalei, a pehea la ī komo ai ka make-1 i make iloko o ko makou haku |kane no kela wahlne, a ma keikahl ano hoi, he keu no kela a ka poe lakl nui wale o ka poe pupuka a mukekokeko na helehelena ke nana aku mai kane no a ka wahine. Ma kekahi po loaa iho la he moeuhane ia Melo, oia hoi ka uhane o kana wahine mua., a maloko Qia moeuhane, e hoakaka mai ana imua o ke kane no na olelo hoopaa a lauai hana ai ; !oia hoi, e pili ana i ka laua keiki no ka nui o kana mau hanaino me ke komo ole iho' o kekahi wahi lihi aloha iloko o kona puuwai no ka hua mua ma'loko mai o kona puhaka a hoopākele ae hoi iaia mailoko maHo ke anu ame ka pololi. A ua hilinai kuhihewa aku hoi oe i na olelo pelo a kau wahine hou me ka hana ole o ka kaua keiki i .kekahi rn.au hanahewa, akā, o ka pololei wale no kana ī hana ai e like no me ka'u ! a'o aku ai iaia e hooko mau a e malama pono hoi iaia. Nolaila, e kuu a ka lokoino a me ke aloha ole no ka kaua hua mua, e hoopau loa oe i kau mau hana hoehaeha kuhihewa i ka kaua keikL i lawehala oie aku ia oe a pela hoi me keia wahine hou au. Aka nae, e hiki mai ana i ka wa e haaieie ai ka kaua keiki ia.oe a hele aku oia rio ka imi ana i kona mau pomaikai a ma kona alahele e alakai ia no oia malalo o ka'u mau kuhikuhi mau ana iaia. A ina aole oe e maliu niai ana i ka'u mau hoakaka aku imua ou, aiaila, e- liikī mai ma i ka \va c mmamina hou ai «.e i kc keiki a kaua a komo iho na ma-; nao alolm iioko ou no ua keiki

nei a kaua. Mamuli o keia moeuhane ana e lohe noi i na olelo a kana wahlne. ua pii ae la kona inaina me ka hopu ana aku i kekahi mea a nou aku la. a lone ana oia i ka nakeke a puoho mo ae la oia, a eia ka he moeuhane wale no kana 3 ike- ai a i kona nana ana āku ike aku la oia i ka waiho mai o kekahi mea a i kona hele an-a aku eia ka he pauku iaau, a maopopo ole iho la iaia mai hea mai la ia niea a pehea m oia i hiki mai ai ma ia wahi.

. A hāupu->. koke ae la oia no kona hoonou ana i kana wahine 'me kona manao no eia no iloko o kona wa e ala ana.

Ma ka po elua mai no ua loaa hou aku la no i-aia kana wahine me ia ano oleio hookahi no, e pili ana i kona aloha ole i ka iaua; kelki a pela no ka pii mau ae o kona imyna nie ke koinō ele iho o kekahi wahi, lihi o ke aloha iloko o ua kanaiea nei no ka laua keiki a ua ku a uluhua! maoli oia 1 ka olelo a kana wahine e hoopa mau nei iaia.

Ua hala he jiiahnia a oi ka holkelke mau ana a ua wahine neī ana. ua ano e maoli oia, a me kona hooholo pu ana ihe ma kekahi kakahiaka ae e ki' oia a kipaku aku i ka laua keik : mai kona alo aku a hele oia w>na* iho.

O ka mea kupanaha 110 nae, "'a kona wa i hoea a"Ku ai ma kahi a kana keiki .e moe al, aole nae oia maloko oia wahi a ma kona nana ana aku i na hipa e kuku mai ana. a e holo ana hoi 'akou ma o a aanei, me he'ala he poe kekalii nana e ho-a ana ia lat£ou ko lakou ouiwa.

Ke hele ala o.a e.huli a puni ka hale me ke kahea hele ana aoie nae he leo pane mal no ka na mau kahea ana a lie mea hi< nana i hoopahaohao ioa mai :i kona iHH'noo .;ia la ihea kaiii 1 o.alowale ai o k.-.nu keiki, a ha - upii ae la oi. l na oleio a kanu wahine ; olo' * r.iai ai iaia ira ku u-oeuhane. Akahi no a ko;v,o n\ai na r,ia ■ suvi aloha Uok.' o o Moio iv? kana koikl i e.ku mal iaiu aku, a kulou =ho la kona pen» iialo a hoi poloiei aku la no ko

na home me ka mihl walania ana no kana mau hanaino i hookau aku ai maluna o ka hua a kona puhaka me kona ike mua ole i ke kumu oiaio. Aka, ua punihei aku ena i na olelo a kana hou a~noon©o ole ae no na oielo a kana w&hine 1 hoopaa ai nie ia no ka laua k'eikl. i I kona hoea ana aku no ko laua home. halawai aku la oia me k.anai-ffiah4n€-a-4fee maf-4ar no hoi kela i ke kaumaha o ko ianei mau heleheiena a ninau m&i la, aoie nae o ianei pane ; qku, komo loa aku la no keia. no lloko o kona rumi a puka hou ; mai Ia a heie pololei nb kalii e hele mau ai o ka laua me na hipa. Aole nae ana mau i ike aku i ka .ae, aka, he meha'pu wale no ke kula\hiki i kona komo loa ana iloko ululaau me ke kahear pu aole nae he v»ahi leo i panai !C mai koe wale no o na leo kuplim e wawale ana me ka leo manu me ke puhi ana i o-le, aohe no he mea a panaiia mai he leo pane. Ke hoomau nei no kana hele ana ma e a maanei Hoko o na la ekoiu me ka halawai ole me kekahi mea, no ka mea, 'aia no oia iluna o kona aina ponoi e hele huli nei, maloko o na awawa a maluna o na kualono a maluna o na mauna a me na puu ma kana mau wahi I kamaaina, a oiai, he kamaaina ola ma ia mau wahi apau mai kona mau Ia opio e hele pu ana me kona makuakane.

Me kona hea mau ana 1 ka inoa o kana keiki, aole nae he pane ia mai o k&na leo kahea e wawalp ana maloko o ka ululaau.

No keia nele, ua huli hoi aleii la oia no kona home me ke kaumaha a luuluu o kona naau no kana Ueiki, a i kona hoea ana i ko lakou home, aohe ana mau huaolelo hookahi l hoopukā aku ai imua o kana wahine, a o kana pane wale no oia no ka upa ana aku i ka puka. A hehe, mai Ia ka aka a ua wahine nei, no ka mea, ua maopopo iaia ke kumu o ke kaumaha o kona mau helehelena, no ka nalowale o kana keikl mai ko lakou aku. Ua hoc©iha .ia no hoi' ua wahint nei n*« ka hauoli nui'no ka hoi ana aku o kana kane, a aole hoi o kana keikl pu kekahi 1 hoi aku me ia, a ke olioli ala hoi oia, no ka mea, ua hooko ia kona makemake no ke kipakuia o Melodiana mai kona home ponoi aku.

A ua hiki mai hoi ka wa e lilo kaokoa ai na waiwai &pau maluna o kana m&u wahi keko, oiai, o ka noho ana mai o Melodiana imua o ko lakou alo, oia kekahi o na pohaku'nui nana e keakea i ka holo pololei an? o keia mau waiwai maluna o kana xnau keiki, a hele pololei aku la oia no ka rumi o kana mau keiki a pane aku la me ka haakei nui.

E a'u mau keiki, ua hiki mai ka la ame ka hora e noho ona ai oiua maluna o keia mau waiwai me ka hopohopo ole, no ka mea. ua kaawale aku la no ka pohaku ano nui nana e keakea ia olua mei ka noho ona ana no keia mau waiwai. Nolaila, e hauol} olua a e hana hoi e like me ko oīua makemake, ua hiki mai la i ka wa e lanakila ai" kakou maluna o wahi keiki komohewa i ko kakou kuleana. A e imi hou aku ana no au i me kuu maalea nui imua o keia kanaka no ka hooili ana i.iai i keia mau, waiwai apau maluna o olua e a'u mau keiki, a ke ae mai oia 0 ka pau no la 0 ka hana, moe īealea ka po e na keiki aohe mea nana e hoonioni i ka wai ua lana malie. 1 He mau hora no ka noho ana [a wa wahlne iiei a ua hoea mai ! hoi ka wa al, a hele aku la oia jo kli i kaua kane no ka hele -.uil e ai, aka, aole he pane li.loaa 1 ai i ua wahine nei no kana kah a a kahea hou aku la 'n 1 oia no ka lua anie ke ko\u o ka manawa, he oia mau ;pane ole ia mai, o kana mau Ikuhea. ' A he mea hoopahaohao loa 'koia iaia. a komo pu nnai la ka |hopojiopo iloko ona no ke kane. a o kah! niea kapanaM-lo» nae k- ma.i aia no kona ldhe ana i ko pahupaln; uuU ol||ko o ka o kana Uane I A i mea e maopopo li iaia ina ' aia "o sr.a!oko kana lsane alawa aks: oia wa ka pukl ki, a tko | aku -ao t ?roo a|na nialoko j Nolaiia. rnaifpoi,v iho'la no ia-

ia ua nul ka luhi i loaa i kann kane, no ka mea, o ka■ ha keia 0 ka la akahi no paha o*a a hia - moe, a iha paha he hookani oia 1 ke oeoe. ina paha ua lohe ua wahine nei-a Jna aole oia e ki\Ai nui iho la ua poe nei. oiai. ua makāukau mai la na me? ai i ke kuke a he o-u wale aku no ka lakou nei a noho ana iluna o na.noho a emi aku la na kau-. wa ihope me. ke kuloū mau o ko~ lakou mau poo īlalo ahiki i ko lakou nalowale āna aku no loko o ko lakou mau. hi o ka hana. 0 tta kuene ame na kuke he poe wale no lakou aole he |hook'ahi. wahine iwaena o lakou. jno 3sla mea, aole *he makemake o kefa wahine i na wahine maloko o kona home, a he mana%a wale' no e like hne kanr. i rnakeai e»hana mal nona a hookuii koke aku no. Ua piha pu hoi kona naau mn lili no na wahine. a ua rrpn loa oia aoie loa he wahine e maalo ae mamua o kona hale e noho ana, a o na wahine ma!ihini; e hele aku ana e ninau no kekaihi poe e noho ana malalo b laua; o ka pane ē loaa mai ana ia wahine he noke ia mai i ka nuku. Ma kekahi la ua hoea inai la kekahi wahine malihini i maopopo ole nae na rula iaia e pili ana no keia wahi he kapu na wahine ke komo malaila, a o na poe ae wale ia no oia no na kane. 1 ua wahine inalihini nei no nae i komo aku ai a kikeke ma ka puka a wehe ia mai la ka puka a nana pono mai la ua wahine nei, a ninau mai la: Heaha kou makemake Tf.e kn paa ae o na lima o ua wahine nei ma na puhaka a hoike aku la oia, a pia ka wa a ua wahine nei i noke mai ai i ka miku me keia'mau olelo;

' Manao oe e keia wahine. mahaōi he haku wau no ia poe kauwa p a na'u e malama ia lakou iloko o kuu eke, he keu oe a ka wahine mahaoi nūi wale. aole ka paha i ike ko ihu puu he ko - pu keia wahi i na wahine, aole loa lakou e ae ia e komo maloko o keia pa, he}e koke oe iwaho me ka hakalia ole no hooknhi sekona me ka awiwi loa. a ke noke.. mai la hoi na wahi keiki a ua wahine nei i ka ākaaka hoolpenehene. A e ukali aka ana mahope o ua wahino nei ho wahine epio u'i, a i ka hoomaopopo loa ana mai o ua mau wahi keko nei i ka u'i o keia kaikamahine. ua hehi a hoohihi iloko o kekahi o ua i|aau wahi keiki nei, a noi koke aku la i ka makuahine e kahea hou aku i ka wahihe ame ke kaikamahine, oiai ua komo n ai la iloko o'u nia manao hoohihi no keia kaikamahine wahine u'i. . * ■'

Huli ae la ka makuahine a pane aku la: Aole loa au e ae aku ana i kou manao e kuu keiki maikai, ua ike no oe i kou mama hē lili i na wahine. hoi iho no hoi 'he mau keiki hanohano loa olua. A aole paha o kela w!ahi kaikamahine haahaa kau wahīne $ makemake aku ai i wahine nau. o ka wahme e me ko kakpu kulana kiekie ka'u wahine i mkkemake ai nau e kuu keiki, aole hoi o kela wahi kaikamamalWie haahaa. Hbor 4 iau ;:o,(via i kana kamailio kna i ka makuah'inie. aka, aole aoo he ae o ka makuahine, a mailnuli oia mea huli pololei loa ' aku la oia no loko o kona keeiia upa ino mai la i ka puka. a niaopopo iho la iaia ua huhu ke |fceiki, aole nae oia i make-1 mat|:e e haawipio o 100 mai oia J i m|ea paani walo ia m;ai e kana j maiji keiki, a iv> kokahi iho o] lauik, aohe n s 4#popv- i.via ia nioa. a kje iu)ko ala hoi oia 5 ka akaaka! no ka nuha o kona kaikuauiv.v a o ke koiki pimahele no hoi ia i ko laua makuahine o ko A no ka aka hoi * keia keiki, pano koko aku la oia | me ka leo huhu: Wilo. hoi kokie oe iloko o kou run\i me ka ole? | A, i ka hooa a'ia o ke ahiahi aole no i hooa knai kana | kai e . •ahr.\i o ko Ukou papa- ! aim a pola no ho : . .' kana kei- ' ki, a o laua wa-o 0.0 k a ai, no j 'ka mea. ua nuopop.- 'Aia aa hu ! |uu IIW laua ia\a j | Aka, aole nao of a 'nana akn' jao ta moa, mo laua v, |io aku no I ia o ko laua polo'ā. a poīa no me ' ko kokahi ?a >'o,a\ 'hooa ana 1 jahvno ka r.:mi o kar,A kane a l' 'ka [nana aVa ao'.o v : aioa oloko: !o ka waiho mai no a ka pela aole hoi kana n.oa i inn sku al ! T . ! 4

a huli ao la oia a hele no ka r«mi o ke keiki. a oia ana no. ! A' ua hoopuiwa loa ia oia no! keia mau haawina- kupanaha ' ar.a e ike noi >na keia- kakahiaka ! no ka nalowale līke ana o keia \ nau mea i ka wa hookahi. ! Ua hala aku o Melo e imi i i kana keiki a o na laimahole ! kana ai a me na hua-ai ma na J wahi ana * kamaaina ai ( a o kc! keiki hoi a \ia wahine nei, na ' hahai aku oia ma na meheu o ! ka mea ana i iini ai e lawe i! kokoolua non:i no keīa noho! ana. | Ko:r.o ;v,vi la :r.i n?vui.io liopo- 1 Ihopo Hoko o \ta wuhine uei. u he Jmau mea no hoi keia nana c s noonoo mu a1 no ke ano kama]hao o kei'a mau mea ana e .kc a maopopo ole iho la ial'kana iv.ea e iiar.a ai, o ke auiia f o ke knne ame ke aloha o ke llieiki. | >iai. o k.ūk; he punahele ; loa iaia, a hele hy'a aku la via ,i kana keiki nu\ na kauhale e |:iu ka.;\' a, uuiha ua hele aku cla jrnahope o kela wahi kalkama|hine, a i koūa fce!e nana aiva ;ache he n\ea i loaa u\\a, a i jole lohe ma: Ui hoi nuu na kaa , wa nun, he o'e iou no. | Pii ae ia koua ivaina -v,e lu/iiona aVa ke ano kohu e*o U" Uei u hA* .-..u hoi r.:a ke',- | ame keia o iva V.oir jo na ao!e nae he *r.au jhoike i leaa aku iala. a u& Ih\- | una aku 'a ?ioi ua \Vahine ne : . ji na k.wu' e.o ka hele huli av ; \ ,no sana kor<t a a:a la ola Uu\i Jkahi : na-.ow ale a! >\e ka nu>o- . popo ole a \ s .& koho nae ua h h - jlur.e nei u> ukali aku kav.a ke

iki mahope o na meheu o kela kaikamahine, a ua j>ololei kana ] mea i koho ai. j No Melo hoi, ua hele huli aku ; no oia i kana keiki maloko o na [ululaau, kaW a kana keiK! e he|le ai me ka lakou pu-a htpa i jkela ame keia la, aka, aole nae | he mea i loaa aku iaia, i No keia nele, hooholo iho Sa I oia e huii hoi aku ma kona ho- , -ne, kahi hoi nana e hookipa j aku iaia, a i kona hoea ana aku iao kona home, ike akū la oia 1 I kaaa wahine i Ke ano e o na j helehelena o «a wnh) wahine ana, a i kona ninau ana aku hoike mui la oia i na mea apau, e pili ana no kana kelki, Me ke koi pu ana mai o ua w?hine nei i ke kane no ka imi ■ana i ke kelki» o ka pane a kana kane. e Nke me ka auwana ana 0 ka'u keikl mai ko'u alo aku pela no e hoauwana pu la ai kau keiki. ao»no ke liele e iml i kau keiki. No ka mea. ua mii ko\i poh\o J a oe, mamuli o IRS*u x«inT wale ana i kau mau pelo o ka waalea 'Mha ua hanalno au ! ka huA mua a ko'u j>uhaka me n aopopo ole o na kumu. a ua hittpai kuhlhewa &ku nae au \ fkau mau hooput\ipurl e keia naa ke mihi au no ka s o ■*rewa nui l hana ai no k\ui kelki T kalike ai hoi n\e na hoike |a ka n.oeuhane a kuu w&hine 1 mua i hoike mal ai t 1 ka m.-i? o koV. wa e mthl at !o ka-,5 n-iau oleU"» aUpsht l hoe|ko;r,okon;o .< !>ooplhap\ha mai m. I Aole i iuu