Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 42, 5 March 1931 — HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAH [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI

HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA

HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA

ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAH

Aole i hoomaopopo na opio i ka pono oie'o ka lakou hoolohiiohi a hiki i ka uhi ana mai 0 ka po, akahi no lakou a mihi 1 ka hoolohe ole i ka Wilamaiki paipai ia iakou e awiwi. He'waiwai oie nae ia hoomaopopo ana 0 iak.ou ia mea, oiai ke uhi mai nei ka poeleele maluna o lakou a eia no lakou i kahi iriamao ioa mai ko -iakou wahi mal. Hooaua» aku ia ua mau opio wahine i ka hele ana, aka, ka-ua mai la na wahi kanaka me ka i aoa mai: 'Aoie he waiwai o ko kakoū hoomau ana aku i ka heie ana i.keia'iw no ka mea e hu hewa anā kakou a ' ho!r loa kakou i ka pilikia. Hookahi wale no o kakou pono, oia ko kakou noho maanei i keia po a ao alaila kakou hoi,. a'oiai, ua kokoke kakou i kahi o ■kekahi, « hele ieakou iiaila a malaiia kakou e hooaumoe ai i na hora o keia po He «.na pumehana no leeia, noiaiia, aole kakon e anu i na hora o fcfia "po" ) - o 'ukoo kia oia kahi meaai oie, t aiiho 3l o ia ahiahi mamua'o k«r liaale ana aku e hiamoete£_Jjiki hoi ia lakou ke hi,araaief v No k*i «ak) loa kok«r aha mai <y ka pouli, ae koke wnai la na Hpio wahine i ka mmao o na kanaka e hooanmo* lakou lloko o kela ana a Jaua i alakai aku ai i ka malihini. No ka kakou koa, aoie ona hoihoi iki i ka iho malaiia. Uhu ae la no kona mana.eue. hoi I hookahi ina ke alaheie, me ko-1 na manao no aoie oia e hūhewa ana ke hoi hookahi oia ia 00. Pahaohao loa iho iā no h'oi oīa i £& opio.wahii)t\ nc> ka mea. <j ka makamua .loa keia o ko lako» maliu ole ana i kona leo. Maopopo ole no iaia ke kumu o maliu ole ia mai ona. Noonoo wale iho 4 ia no oia, malia p»ha ua hana oia 'i kekahi hana 1 ku ole 1 ko lakou la makemake* a i o!te ua olelo paha oia i kekahi oleīo } ku ole i ko lakou la .-nakenmke Hookahi no aha mea I maopopo, ke' hooikaika hei ola imua ō ka haku wahlne no ka inono o na oplo wahine, a j 'a hoi lakou e maliu ole mai nei ji lfona Jeo. Ano huhu iho la no |ho| dla i na wahi kapaka, aka, i kema hoomaopopo ana ua pono ole mai na wawae la, nolaila. emi lho la no kona manao huhu !a inua la, a no ka mea ho hoi. ua ike iho la no oift 1 ke Ikumu fa>i o na wahi kanāKa e fhoa«moe lakou malaila. /" v * ! Aiakal aku la na wahl kanaka ;i» -īa&ou .a hiki i ke arja ia laua I olelo mai al, a ike io aku„ 'ano hoi o Wilamaiki ma he vna maikai io maoīi no" kela. He nui no na pohaku iloko olaila V i-oaa ai ko lakou mau wahi e nonoho ai. E'ua.o lakiu mau pilikia nui; 0 ka pololi i ka ai ame ka make 1 ka wai. Oielo mai la no na wahi kanaka ia Wilamaiki ma. aoie lakou e pilikia ana 1 ka wai no ka mea, he wai kokoke mai no kekahi i a lakou 1 kipa aku la, a huwkahi no pilikia o ka Ipu ole e hiki ai \-a laua ; ke kii e hoohikiliik! mai i wai | no iakou No ke-ia p ! >'kb, aku !» o Wllahiaiki u imia, e ' la*-» no laua la lak<sn apau l' jjcifci o ka u*ai [: .i « ' hu hewa ke'heJe afcu UaUla. a' iiaiia no lakou e inu ai a kena

: ka a hoi mai a inu'wai hou aku i ka la apopo. Apono llke mai la na. opio wahine apatf~ i keia manao o WUamalki; a 3'awe aku la na wahi kanaka ia lakoil i kahi o ka wai e ljooIawa" ai I ko lakou .makewai Aole io no i inamao loa aku kahi o ka wai hiai ke ana mai, a hKUoli iho la no hoi lakou apau ua kena Ra n-akewai. NS nau mai la na opiO wahine i ria wahi kanaka ina he wahi wai okoa aku kekahi e kokoke mai ana Ilaila e hiki ai ia īakou ke auau mamiia o hoi ana e hiamoe ia po, Ho- ; o3e mai la na wahi kanaka me ka olelo ana mai, he wai no, he ; mamao loa "aku no nae mai ko laknu wahi ma! e hoaumoe'ana !a po, Koi ikaika mai la na opio wahine ē lawela lakou 1 kahi o ka wai i auaua ai lakou ia po, no ka mea, wahi a lakou 1 olelo rr.fi. I ua pilipiīi īoa ia lakou i_ka hou, a ao'p e hlki ana a Iazou .■>■><» la pilii>ili o ka it{ i ka hou. Aoie .ae rn«fcrii ake o xia wahl ;£anaka e amnao o ■ :a opīo wu hme, a'ka, aol€ nae' o l'p.ua nmkf»i;p.ke e hoole mal i |ko lakou lu manao', aole no ko j Hua makau ia lakou, aka, fto ko l'aua manao, aole he pono e hoole ia ka munao o na leele. KaU iho la laua o ko Wilamaiki kono mai e ke'ake'a i keia manao 0 na wahine, aka, aole nae hoi ae kai ailio niai o Wilamaiki no Mea. No ko Wila:aaiki ka•aillo ole mai» ae wale mai la . kanaka i ka na o-. t ;.;o wahine koi, a hele aku la .akou ia poeleeīe e huli ; kahi o ka wai e hlki ai i na jpio wahine ke auau. Aole i hele pu o Wiiaiuaiki n.ie lakou, aka, b.oi aku la no o Wilamaiki i ke ana e hooi .aha āi i ka luhi o ia la o ka lakou naku hele wai1 Hi jole ana, [ Oi kaii. ; ku o Wilaniaiki o ka jhoi mai o kona mau hoa tnai ika auau mai a o ko lakou hoi [koke ole mai. hiolani aku la oia 'nie NioIoJ)ua a pau ka ike ana na mea o ko keja ao. Pololei no lawe ana o na |.\nhi i i na opio wahino ;a kahl v k.\ w.ai auau, A pau ka | iija ;t na wahine ihoi h ai ia lakou. Aka. ia hol uia mai a Iakou. hu hewa iho :ta lakou no ka aaki mai o ka [p. uli ke kumu. Loihi wale ia "naku ana o" Iakg,o a ho ka loaa o> ke ana. ike iho la na v/ahi' kanaka ua hu hewa ia Hkou, a ua nalpwale' ke, alanul i>oIo!ei w iia£ "ō liua iki no &eia hu o lakou ;i hiki waie i ka niiiau ana mal 'i kekahi o r.a oplo'wahine: "Ea, ! hui olua e lawē " , ei ia 'nakou'* Loihi ae nei keia hele ana o kakou aole o hiki ik.t i ke ana a Hko? I haaiele aku nei i keia al-ialn. Ke lawe kglohe r ic: paha oīua ifi makou?**" •'AoIe maua e.lawe kolohe ana ia oukou., aka, ua nalpwale La ki' a'ainu la A maua i ka uh !!'ea e ka poeleele ruaoli no. Petiea <a e loaa hou ai ke aianui polo.lei l.i kukou aole maua i maJ^popo?" "tr,a aule i maopv>p»> ia 'olua. aW' 5 !■ v-\i;iao mal ana |lua o p'akeu ka; maopopo E . epehi r-ku makou ia oiua e kel mau uahi ksnaka h\!6u v FoloIei E ka oUia li v.\ ;\1 rn|ll oei \:x nakon , f»' f '

aea-hoi poloiei ole iho la ka; olua holhoi ana ia makou?" "laa maua e 'iaake ia ou£ou ; | loēl& po. aole ka hoi osrbu e ko- : mo «na Ho\to n kela" man kau-1 hale a oukou i ike aku nei i: kela la." Ku hoaa iho la lakou apau na« ka maopopo ole o ke alanui e hele aku pi a hjki i kahl o ke i ~na a Wilamaiki e "hiolani inai J ;ia iluna o ka poliaku oolea ei

noaolo ana. na pukaihu. Uaiiaka kē aiahele e hele ai a hiki i ke āna, olelo mai la na opio wahine ia laua: "Nia, makou* takou e alaka! a e hahai mai aiua ia makou, I ka kakou hele ana no nae, o olua mamua i ike aku no makou ia olua. ina mahope olwa e hahai mai ai ia makou, e ike ole- aku auanei maltou i ka olwa liolo ana aku a liālowale olua." Me keia mdu huaolelo a na o- ; pio wahine hoihoi ia aku la na.

wahi kanaka mamua o ka hoa-1 leaH* mahope mai na opio w.a-l

līine e hele ftmi ai a £ alakal al i k& lakou aia e heie ai, Qi noke lakou i ka hele a hik4 waie i Tce I'iunoe ana aou- hc wahi mea a ioaa iki. o fce ana. Na ia loaa ole o ke ana, hoohoio iho la na o-

pio wahine e noho no lakou ma kahi a lakou 'i paupauaho iho la a molowa. i ka hele hou aku h«ua r a oielo mai la nae na walii kanaka ia iakou, o iakou ke hoomaha ma ia wahi a o laua ke neie e huii i ke ana o lakou. aoole mai la na opio wahine me ka i ana mai. aole loa iakou e ae e hookuu ia iaua o halo loa aku auane* iaua a nalowale loa. Oielo mai ia na wahi kanaka, Laole o laua makemake e mahuka l aiai o lakou ia aku, aka, he maikemake ko laua e ioaa ke ana iaua, \ hiki iki ai i na opio iwahine ke heoiuolu iki i na koena iiora-o īa po mamua o ka noho i keia'wahi a iakou i koKo iho ia maiaila lakou e hoohaia j as i na koena "hora o ia po. No: tka pakeia koi o na wahi kanaka, ] iie mai ia na opio wahine i hoo- J kahi o iaua e hele, a ioaa ke ana, j aJaiia koi aku ia Wiiamaiki ej heie pu mai e huli ia iakou. Ua; pono keia manao i. na wahi kanaka,' nolaiia hele, aku la kekahi 0 teua lioko o tar pouii nui -e huii i ke ana a -paa ia aku la kahi o laua rne ka <«elo mai ( nae 'O na wahine, ina aole keia, <anaka e hoi e pepehi •a ana ke kokooiua e lakou. Ae no na wahi kanalea i k«i-a, olelo a na d£io wahine, no lea mea, he ranao maikai no ko laua ma eia mea no ka pono o na opio 'j7ahine. Nolalla, hooikaika loa 1 ;ho la kt» kanaka i «hOokuuia e hele e loaa ke ana. Oi noke no hoi oia i ka heie a hala hookahi hora a ine ka maopopo ole iaia j aia pono oia mawaho o ke ana. i a lohe ana o.ia 'i ka nonoio o j na pukaihu o Wīlamaiki, a hau-j oli iho la oia. a komo aku ia i-! !oko o ke ana a hoala aku Ja :a Wilamaiki ,a hoike aku la i j na mea a:p«&, Kūi aku ia oia ia. Wiiamaiki e hele |aua e huli 1 na wahine ame kona kokoolua e kaii mai ia iaia. Huli aku ;a no hoi laua nei a loāa na hoa a hoihoi mai la i ke ana tne ka hu hewa hou ole a waiho aa kino e mokaki ana mao a ka mea. ua i ka hele ana ia ia ame ka ho-"' aa ana 14 po. No Wilamaiki hoi, pau, ae !a koha makahlamoe a loaa aku lā iaia ka hia-a, no ka mea, uā ano maha iki kona kWo 1 ka hiamoe ana i na hora opiopio o # ia 'po. Holo ak\i la kona noonoo 1 ka hale o ka hāku wahine, me ka olelo ana iho iloko ona: ' ke hoaa ia la paha lakou a e; huliia ni'aī ana paha lakou i ke-' knhl !a a o ka loaa pono no ia n konS M-a na : rpio wahlno a o ko lakou pili-i kin rn la. Nolaila, olel6 aku'; ;; e:a i na wahi kanaka r haalo!r kakahlaka nut loa ar. ■> oia ' kp ana. a e noho. iho hoi laua rnr na opio wnhipe n hoi ; \ C nr 1 lakou mahopo Ninau i\ na wahi kanaka ia wr,; ( ,u k ke kumu o kona hoi kokr. .ika aole oia i haipololei aku i:i laMamua nae o ka hlamoe o na wahi kānuka, nv.> nku la o Wilama' -' '. ' • , : kr alahele e ho? polo'oi • ai iaia ke hoomaka <• ho. 1 k.i wanaao a i kn nsaA v,'. >•:; aku ua kokoki' '.kt nku ko lakou a hik: ;. h6i ke ikeia helo aku. . n.o e haale'e koke,M ko . „ i v l H t ...

i ka hiamoe, aka o--o mai la na $'ahi kanaliu iaia, \c oia e, pono. e 2 o hu hcTa." ākii „1. .*„i v:■ : tf !ho 1a" no m o ; ālar. uiki ā haule ' naie e hia'noe/a o na aka alni hoi a hiamoe*ō*kona koke iho la no la 'ia, lL)ko\v a-wehe aleu TS ¥a ! ||uff|ffi a Lo'e. Hele mallē mai = ola a"Ma» ke 'me ka īohe ole ia ō jāpuījl_ wawae, a iaia no ka ike uk ūi&ihw Kupono oia" e iohe ole īi maF aT wawae, peku iho la oia ka j ikaika a puehu akū la ka 'lepO o ke a wehe aBto* 'a o uwahi. He mama mal tioi kau, a koe o ia holo ana a" ka leakoū koa ke hele la a puehU ka lepo o ke alanu). Holo nae oia a hiki T ī>am ana i hōomaōpopo ai ua" hu oia mai ke aisuiyi popolei mai, noho ola"hootnah& a kaMU o ka wehewehe. o kal ao.