Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 16, 20 August 1931 — HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI

HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA

I holo ma-lu mai na wahi kanaka mai ka Ja«a hana mai, no ko laua manao no e makemake ana o Wilamaiki ma e hīmeni ia po, a makemake hoi laua o laua kekahi e hinieni pu me lakou nei ia po iho. Me ke koi ole ia aku, ku mai la no na wahi kanaka e hoomaamaa himeni pu me Wilamaiki ma, o ka mea apiki, he hou wal'e mai no laua la, paa e no nae ka himeni ia laua la, a e ole ka hookikina maoli.o ke 'kumu, paa ai ka Wiiamaiki ma Himeiii. Aole iakou i aji i ko lakou ama awakea ahiki i ka ; paa ana o kela himeni hou, no ka mea, i ka hoea ana o lakou i ka hale a pai aku Ia o Wilamaiki i na opio wahine e hoomakaukau māi i mau meaai na lakou, hoole aku la ka wahine moo, me ka i ana aku; "Ina ē piha ka opu o kakou 1 ka ai e uhalula ana no' auanei kakou elike me kakahiaka nei a paa ole ka himeni. Nolaila, mamua ka haawina, « mahope ka ai. He oiaio. ua oi-aku ka pono o ka lakou kula ana ia auwina la mamua o ia k.akahiaka s aka aole no nae me ke ano mau q lakou ka holo o ka paa o ka himeni. Maopopo loa iho la no i ke kumu [himeni ke kumu o keia pilikia, oia hok ua lilo Wa ka i-noonoo o kona rhau hoa 110 ka halawai aku me ka haku ia ; po iho. Nona iho, ua like wale no iaia: ke ku aku imua 0 ka haku ō-lakou ame ka ole. Aole he pihoihoi a ano; e o kona noonoo. Ina no he poho ole ka mea e ioaa mai aaa nlai ko lakuu haku maī iaia no kona hapa moo ana. aole 110 ona makau 110 ia n;ea, no ka mea, aole e hiki īaia ko alo ael 1 kuiana iaia, oiai ua hooiliia mai la kulana maluna ona ka mea i oi ae ka mana maluna ona, he kulaaia hoi i' hiki ole ai iaia ke wehe a hookaiawale aku mai . laia aku oiai no nae o kona ilni nui loa. ia o ke kaawale aku u ke kulana hapa moo mai iaia aku a hoi -hou mai kona k»Ho kana a elike me ia mamua o. kona hooliloia ana i hapa moo e kela w&hine kupua nana i hoopaahao ia lakou apau. Nolaila, kipaku loa aku !a oia ia .mea hē makau mai iaia aku a hoopiha iho la oia iloko <?na i ka manao e hooikaika ma.ka haku ame ke ,a'o anaf i kona mau'hoa ame ka poe 0 ka aina i ka himeni.' / A pau ka lakou honmaamua h.meni ai;a. iltu aku la na opio waliine i ka hopoiakaukau ana i |a lakou a makaukau n«> hoi, noho iho 1« Uakou4 v hoopiha i na lua o ka inan i I i a pu iho la>ia wahl ',anaka me a m auwina la. L a kokoke akHKa no ke aliiahi. lio: na wahi kanak i ko laua hall e ho<|maemae, ai ia lu.ia a pela no hoi o Wilamaiki. a poho i%o la no

V; ' ' ■ r "; : " : .-'\v: hoi na opio wahine e hoomaemae. a e hoomkkauleau ia lakou iho no ka hele una aku imua o ko lakou haku ia po iho. Aōle lākou i ai i ka aina ahiahi no ka mea, ua piha loa lakou i lta ai ana ia Auwina la a ua knkoke loa no hoi ia ai ai|a a lakou i ka wa o ka ainn ahiahi, nolaila aole lakou i po'oli i ka hiki ana aku i ka hora o ka aina ahiahi. 1 ; . A makaukau ha wahine, noho iho la lakou e kali ia Wilamaiki, a 'mamua nae o ko Wilamaiki haalele ana i kona lumi, hoea mua aku la na wahi kanaka i kona wahi, a hookahi kp lakoii hele like ana i kahi o na apio wahine. īa lakou i he!e aku ai, e kali mai ana lakou la, a o ka wahine hapa moo no nae kai kuaki loa 110 ko Wiiamailei lohi, no ka ke pihoihoi loa la ia e ake ana o ke ku akū imua'o' ko iakou haku i maopopo kana mea e olelo a e hana m-ai ai nona. Pau nui aku la| lakou i ka hele me na kapuai kaumaha loa nae o WiUlmaiki ame kona mau hoa e hele la, a koe wale no ka wahine hapa moo, a lilo iho la ia i mea na ka wahine hapa moo 0 paipai mau ai i konalmau hoa e auaii ka hele ana, no ka mea, he ake nui Io& kona e ku koke aku imua 0 ko lakou haku. Mamuli o k$ ikaika 0 ka wahine moo 1. ka paipai ame ka haokikina |a Wilamuiki ma e awiwi, hoea aku la lakou i ka manawa kupono. t ko laJtou hookokoke ana ; aku i ka hale 0 ko lakou haku, ike aku la lakou iaia e ' ku mai ana ma ka pyka o kona. hale me ho la «: kali mai ana i& lakou iiei 0 ka hiki aku, laia no '.ka ike mai ia lakou nei e aku ana, me kona ike pt)no ole mai no nae i ka wahine moo, no ka mea, aole i\o he malamalama loa 0 ia wa, oiai ua ano molehulehu loa iho.la, hoomaka mai la o|a 2 ka pa'ipa'i me ka ikma 0 ka papahele 0 kona hale. Kahea aku Ja dīa i kekahi 0 kona poe ai alo ,e hele mai e nana i kekahi mea ana J.e ike ana i ka nee |pu'mai me Wilamaiki ma >; no ka raeaj manao oia ua pololei ole ka.ike. a kona maka. I ka hoea ana mai 0 keka'hi o kona mau ai alo, ninau'aku la oia ia iala e nana ponq i ka mea aiia e ike nei e he.le pu maii la me Wilamaiki rria, ina paha he moo ia a i ole he mea okoa paha. ī ka nanii ana.o kela hoa ai alo.o ka haku, ike aku la oia he Wahine hapa moo, a olelo aku Ia oia 1 kona haku i mea i ike aku la, a hooia iho la ka haku ua pololei no ka ka ike a kona maka, a ma kahi. 0 ka inoino 0 ka manao o ka haku no ka wahine hapa moo, komo iho'la ke aloha iloko ona, a iho aku la oia ma ke alapii mai kona wahi e ku ana a hele pololei loa aku la a lalau i ka : lima 0 ka wahine moo 'me ka manao e haawi aku i kana kokua ana ia iala, aka, ma'mua 0 ka loaa ana aku o ko iala linia ia ku koke ae la ka Tvahine"hapa moo^TmāloēToli^Tiaawi akū'la~ī ke kauoha i kona mau hoa e haawi i ka hoomaikai nui loa ana i ko lakou haku ma ka haawi ana mai i kekahi leo mele. 1%. wa no hoi oia i puana ae ai me kona leo u'i i ka himeni hou ana i a'o ai i kona mau hoa, a oia no hoi ka wa a la)tou i hoomaka like mai ai i ke mele ana i ua himeni nei. Me he hamumumu ana a ka wai ka hoomaka ana a lakou e himeni, a mahope aku loli ae la a me he la he puulu manu leo īea ia e mele ana i kekahi mele malihini loa I ka pepeiao 0 na kanaka. Oiai no aole piano e kani'ana i'ka lakou nē.i mele ana aku, eia nae i ka lohe aku a ka pepeiao o ka haku, me he mea la he piano kekahi e kani pu ana me lakou ma ka lakou himeni ana. Nolaila i ka hoomaha ana 0 ka Wilamaiki ma himeni ana, ninau koke aku la ka haku, ina he piano kekahi a lakou. Hoole mai la no hoi lakou a paha'oha'o loa iho la ka haku i ka lohe a kona mau pepeiao, a huli ae ,la oia e ninau i kona hoa ai alo i ku pu me ia, ina aoie oia i lohe i ke kani o kekahi piano i ka wa a ka poe i himen. mai ai. Ae mai la iio hoi ka hoa ai alo, a 0 laua like ma | ia mea he paha'oha'o i ka hoole ana aku o Wilamaiki ma iaole a lakou piano.: Ninau hou mai la ka haku: "Pehea i'.like ai ka | oukou himeni ana me he mea la he piano kekahl e .kani 'pu ana?" ■ la wa i pane mai ai o Wilamaiki: "E ka haku mai- ; kai, e ninau ae oe \ ka makou kumu himeni, no ka mea s nana i a'o ia makoiu i keia himeni i keia la a lohe mai la oe i ka maikai ame ka u'i." i "A owai ka oukou a o ka kakou kumu pu aku hoi nana i a'o noeau ia oukou i ka himeni a me he mea la 1 ka ho-i he piano kekahi a maaa i lohe aku nei e kani pu ana i me oukou i ka oukou wa i himeni mai nei," wahi a ka haku i ninau aku ai. Pane aku la o; Wilamaiki : "O. kekahi no hoi 0 kau :mau kauwa ka mea! no hoi aū i makemake iho nei e haawi i na lima kokua,| oia hoi ko makou hoa i loaa i ka haawina kupanaha a l'īlo oia he wahine hapa moo." īa wa i huli koke ae ai ka haku a hopu |i na lima a elua 0 ka wahine hapa moo a puliki iho la me ka ikaika loa a lulu iho la no' hoi me ka mahanahana, e hoike ana 1 kona hauoli piha i ka hui ana me ia. A pau kana lulu lima ana me ka wahine moo, oaka ae la kona waha a i mai la iaia: "E ke kaikuahine maikai, mai ae oe i kekahi maniao hopohelpo e kipa iloko o kou puuwai 110 ka loaa ana ia oe 0 keha kīno hapa moo, no ka mea, i ko'u ike māopopo ana aku nei ia oe, hu ae la ko'u aloha nou a i iho la au iloko o'u e hoao no au e hana i ka mea hiki ia'u ke hana nou i mea e hoihoi hou ia mai ai ke kulana wahine u'i piha maluna ou a e kaawale loa aku ai hoi kena kino hapa mob mai ia oe aku a e hoi hou mai kou kino wahine kino mua. Ke ike nei au ua huna oukou ia'u i ka mea oiaio. Ke ike nei au ua hoopilikia ia pukou e kekahi kupua; a pela oukou i mahuka mai ai mai uuui mai o kona alo a hoea mai la oukou i ko'u aina kupanaha hei. Aole oukou [ ike i ke kupanaha o kuu aina i keia wa, aka e ike aku ana oukou mā keia hope aku ke mau ko kakou noho pu ana. Hookahi nae a*li mea e makemake nei ia oukou, a oia| ko oukou hai pololei ma;i i na mea apau a'u e ninau aljtu ai ia oukou no ka mea e pili ana i ko ouk6u wahi i mai ai. Mai huna iki oukou ia'u, no ka mea ke ike nei au he kupua ka mea nana i hoololi i ke Kumu himeni a kskou a lilo oia i hapa i ka moo a hapa 5 ke Kanaka. Aole k|eia he hana maikai i hanaia maluna o keia hoa, nolaila, 1 he makemake loa au e halawai me i.eia kupua a ina li|e mea ia no maua £ hak;aka ai, ua makaukau loa au e hakaka aku me ia, a 0 ka mea 0 maiw e lanakila ana, oia ke noho haku maluna 0 o\jikou. E'hoi ae kakou Uoko 0 ka;hale e hauoli ai a y kipaHu aku ? na manao makau mai [ia oukou aku no kela ki«ipuu. Aole kakou e loaa mai iaiia, no ka mea, aole he mea a kupua paha i ike i keia m|>kupuni a aole no he i ike i ko aīahui e hoea niai :jii ianoi. 0 oukou wale iho lu 110 ka poe i hiki maanei, a [pehea la oukou i hiki mai ai ianei, ua hoopohfh!hi loa la niai au, aka elike me ka'u \ olelo 11111 u akii nei ia oukou. e hoike piha mai oukou ia'u i na mea apau ke hiki.aku i wa a'u e ninaninau ai ia oukou ne ia mea. Aele nae a walaau ana no ia mea i keia po, aole no paha no kekahi mau ta ahiki no hoi i,ka vva kupono a'u e manao a|i, kahea aku au ia oukou a i ole ia' Wilamaikiwale no 'paha, a La wa au e makemake al e

lohe i ka oiaio o na mea apau " Pau aku la lakou i ka hoi iloko o ka lumi hookipa o ka haku f me ka hoolaima hou ole ana, no ka mea, ua pau mua mai la no i ka hoolaunaia mawaho ka haku ame ke kumu himeni ana i lini loa ai e hui me kona manao mua ole he wahine kupanaha keia kumu a'o a Wilamaiki ma ame ia pu aku hoi, I ke komo ana o lakou iloko o ka lumj hookipa/huli mai la ka haku 'me ka māhāo ē ōīelo mai Ta WHiamalki ma e noho iluna o na noho i hoomakaukau mua, lakou, eia nae, me kona noonoo mūa ole, ua mele koke\hōu aku la o Wilamaiki ma i kekahi o ka lakou mau punahele, XJa hiki ole i ka haku ke hoopuka raai Lkeleahi huaolelo a pau ka lakou nei himeni ana, no ka mea aole ona maKemake e kahamaha i ka lakou nel himeni ana, a o kekahi no hoi, aole ona makemake e nele kona mau pepelao i ka lohe ana i na mahele apau o ka himeiii e himeni ia aku ana imua ona. Ua like ka himeni imua ona me he momi la. A pau keia himeni ana a Wilamaiki ma, huli mai' la ka haku a i mai la ia Wilamaiki: "E kala mai oe a o oukou no boi ia'u, he makemake au e kamailio me ke kumu himeni maikai a kakou," O na manao makau i ulu ikaika ae iloko o Wilamaiki ame kona mau hoa, no ka'huhu mai paha o ko lakou haku ke ike mai i ko lakou hoa he hapa i ke kahaka a he hapa i ka moo, ua nalohia loa aku la ia, mailoko aku o lakou. Ma ia makalua, ua noho alii iho la ka hauoH piha ame ka olioli. Na keia hauoli ame ka olīoli i kipa mai iloko 6 lakou mamuli o na olelo ame ka haha a ko lakou haku e pili ana i ka wahine hapā moo i kipaku loa aku i ka makahiamoe mai o lakou aku, a Hlo iho la na hor& o ia po i mau hōra ala waleia no e lakou a ao. Aohe olelo ana no ka haku ame kona poe at alo, no ka mea o ka po no ko lakou manawa ala, a o ke ao hoi ko iakou manawa hiamoe, Nolaila hele like iho la ka ikaika 0 na maka o iakou. Oiai o ka haku ame kona poe o ka po ko lakou wa ala, nolaila a hi-ki>aku i ka hora 12 o ka po, he ai lakou, a oia no hoi ko lakou paina aumoe, a hookahi ko Wilamaiki ma ai pu ana me lakou la, a oiai aole lakou nei 1 ai i ko lakou aina ahiahi, pono loa iho la lakou i ka paneeia ana mai o nia meaai imua o lakou ma ka papaaina. -