Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 19, 10 September 1931 — HE MOOLELO KAAO no MELODIANA -KE KEIKIKAHUHIPA I HANAINOIA -A ME KAHUA OHIA O NA AUPUNI HE 12 O KA LEWA [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO no MELODIANA -KE KEIKIKAHUHIPA I HANAINOIA -A ME KAHUA OHIA O NA AUPUNI HE 12 O KA LEWA

1 f ; . ; Aia a nui kou Ikaika loaa ia ! oe kuu kaikamahlne. a hapa kou r h i u>hr no t loaa ana īa oti, j rnc ke kauoha ana ae o ua Alii < J ka hopu - ■ ! 1 i ' >I,'. "»ku lala 15 1 v 1 1i i aupuni, ,a I eia nae kahi tnca aniki adhe I ' . ""a kiai, i« ' j'o » ua dru K oia me ke i KaiKamahme a ku Iho la lakou i .'ka hoaa ame ka hoka maoli. ka j mea nana i hoopuiwa loa ae i ke | Aiii no ka nalowale honua ana

jo ke kaikamahlne ame ke kanajka opio me ka maopopo ole o }ko iaua wahi o ka nalowale jana, I No keia piha huhu o ua Alii } nei puoho koke ae la oia a hele iaku la no ka rumi o ka laua Ihanai. ala hoi, e hiolani mai ana j no kela me ke kaia.loa ia e ka j hiamoe, a maopopo loa iho la jiaia he'moeuhane ka kana I Ike |ai, a hoi hou aku la oia no kona i mmi me kana wahine, a e moe ; f mai ana no kana wahine ma ko i j iaua rumi me ke kaia ioa no i ka hiamoe. a hoopa'naohao lōa ; ia ,kona naau no keia haawina I kupanaha i loaa iaia. . Ua lilo loa kela i mea nana e • ; haawi ai i ko>na noonoo nui me , ke ukahele loa me kona hoomao- ; pnpo loa ana iho, aia no he wa ' n kekahi kupua e komo mai ai | iloko o kona aupunni mamuli hos o kana ka.ikamahine, a komo pu mai ia iioko o kona noonoo no kona hoone? i kona aupuni no kek&hi wahi h~oh\o e loaa oie n-.ai ak ror- k'ona noon!X> pu &,na i hol e haaw! i kekahi kauoha I paakiki loa me ka luli ole 5 na

jki9i o keia ame keia aupunl e ihoomaka ana mai ke au-puni 'ekahi mai a hoea i ke aupuni 12, nae anle oia I' hooieo ako !a j manao ona o na kiai wale no nm kekahi ia ae e hoeā mai ana. No na opio hoi, ia la.ua i naio aku ai ua hoi hou aku la no laua a ma ko laua wahi i noho mua ai nanea, moe aku Ia hoi ka wahine opio imna o na uha o ke kanaka opio me na minoaka mau no ma kona mau papalina, e hoike mai ana no ka like o ko laua maii manao ma na mea apau e pili ana i ka iini a ko laua mau puuwai a hiki wale i ko laua puoho ana ae, a ike iho la laua he akaku wale no ka ka laua i ike ai, aole ma ke kino maoli. I ka puoho ana ae o ke kanaka iopio, e moe ana no oia malalo j o kahi kumu wilou me ka uhi loa j ia iho ona a paa, eia nae ua piha olok6 x i ka malamaiama, elike no me n'a hale mua ana i noho ai ka malamalama pela no hoi Ma. ' Ike pu iii.o. ia oia me ke koho .ana iho no ka hoea mai o ka manawa e hui kino ai oia me ka mea ana i iini loa ai e hui, a ua hauoli nui oia, a na ia mea hookahi no hoi i hoolana loa.mai i kona manao me ke kanaiua ole, a i kona alawa ana aku Iwaho ike ! aku la no oia i kona hoahele ka

llio keokeo e kti mai ana mawaho 0 kona wahi e moe ana a ike pu iho ia oia ua ao, a hele aku la oia e hoomaemae nona iho a ma kana ike iho ua hana alapii ia, oiai nae ma ke ahiahi mamua aku aohe mau mea oia ano ana 1 ike-ai a iho aku la oia no kahi 0 ka wai e lana mai ana, oia hoi ke ala kupaoa o na pua ke hoopuni ae lā laia e moani mai ana. | Pau kana hoomaemae ana iaia I Iho, hele 'akn ia' oia no kahi o ! ka lio keokeo e ku mai ana, a uhuhu Muii la keia me ke kuuou ana mai me he mea ala e kuke nioiu inai ana iaia nei, a . kunou aku la no lioi keia e hoike iiiku ana no kona panai ana aku 1 konn knkahiaka iaia me «teia mau oieiu., >• |. Ali»hv. i ( - k,m lioahelo o kt;aM m\» aku, a hamohpuno aku la 1 ' i nw ka paipu; pu ana. a pola no hoi ' V.' „, .. '.'.'O la nae ua i ī' , hr :rra a'a o 4 ] kono mai ann īaia e kau aku ma-1;

r --a i ! .«•ko aku la no hoi {keia i kona makemake, a lilo aku la kela, a iloko o kekahi wa pokole hoea ana iaua ni> iuna pono o ka piko o kēkahi mauna «... »... -.1- n | : . l n , m 1 }, :n j nai>alua iiKf i» ka lewa e hoolai. upi, «. v ka u,t upjo uej e ijte ana he ulu laau walē no mai kekahi j aoao, a ma ka laua wahi hoi e i ku ana e ulu ana no kekahi wa- j hi kumulaau me kona mau lau! punonohu e pahola ana. Hoomaha iho la laua ma ua wahi nei,-«a lte aneane loa ae Ia i ke awakea. iaia nae e holoholo j ana iko aku la oia i kekahi mea huia.il, a i kona hot>kokoke ana aku, ike aku Ia ola me ka maopopo.loa he wai e Isna ana 1 kipapaia apuni me ka pohaku mabala, me he ala he poe kekahi 1 l noho malaiia mamua a he ka- | hua palahalaha hoi ia wahi, aia i hoi ko lakou miou wai ke pipii i ala a uhi iho la maluna o ua wa- ! Ihi nei me he anuenue ala ke | Inana aku. | Ke hele aia oia a puni me ka < ; mahalo ana i ko lakou nani, a I j j kekahi wa e ike aku ana oia i j |ka p<jhai mai o na manu a oili: i mai la mailoko mai o ka' wai a

lele hookikahakaha ae la maluna ona me ko lakou mau leo mele e hosana ana» me he ala e haawl ( mai ana i ko lakou hoomaikal ! iaia. { Ma kana hoomaopopo loa iho 0 ka mea e hoopaa ana l kooa i wai e loaa no iala ka mana, i nolaila, me ka lana loa o kona • manao e hooko aku, nee aku la [oia no mua a hoea ma ke jkae p ua muliwai nei, a o kahi 1 mea apiki nae oia nō ka hele lana ae o ka wai a iliwai like me ke kae o ua luwai nei a kulou iho la ofa a hoopa i kona wai a me he anapa ana ala a ka uwila, a ike iho la oia i kekahi wahi manu e kau mai ana maj waho o ka lanai o kekahi hale. Oiai no nae ma. na mlnute mamua aku, aohe he hale ana e ike ana maluna oia kahua, a haupu ao la oia no na oīelo kauoha a ko lakou makuahine 1 hoike r/,ai ai iaia, a maopopo loa iho la iaia ma kekahi kakahiaka ae e h'oomau aku ai oia i kana huakai no na aupunl he

12 k&hi hoi e loaa ai lala o beI& hua Ohia, I ua nei i puoho ae ai mai kona ae, me kona manao loa e ike aku ana oia. i ke kana&a opio me ka hapapa pu ana aku o kona: Ilma, eia nae, aohe mea I loaa j aku iaia koe wale no o na palLa uluna, aka, oia wale no ia e hiamoe ana iloko o kona lumi, a maopopo loa iho la iaia he moe uhane wale no kam. i ike ai me kona kukaiolelo ana me ke kanaka opio no na i.iea e nili ana no laua iho ma la mua aku. ■ Ike pu iho la no hoi oia ala ke kokolo maHa keialoha o ke kanaka opio maloko o kona puuwai. ka mea hoi ana i ike ole ai ia mea he aloha ma na .wa mamua aku ma na hui mau ana a laua me kona hoomanao mau ana mai 1 ua kanaka opio nei, a ma keia halawai hou ana hoi ua hui like laua he alo a he alo a me he mea*ala aia oia ke )ke ala i ka puliki o ka kanaka opio iaia a me kona moe ana aku maluna o kona mau uha, oiai hoi oia e honi hoomaumau ana iaia me sona noao ole ae e pale i ke kanaka opio a mt ko laua hoea pu ana hoi imua o kona mau makua a maopopo loa iho la no iaia e hoea mai ana no ka wa e hooko īa ai kela uhane i loaa ai iaia. a oiai ke maopopo ala no iala mai kona kulana eena mai a i ka laka ( loa, me he ala ka noi ua launa {

mua ka hooipoipo. Lohe ana no oia i ka nehe o keia mea mawaho o kona lumi a kikekeke ana mawaho o kona puka, a maopopo iho la I no iaia o kona makuahine a ku mai ia oia e wehe I k,ona puka, a i kona hemo ana ae o kona makīiāhine io no ke ku aku ana mawaho o kona puka a komo loa aku la oia iloko, a aole nae i n a īaia no kāna mea i makemake u la laua i noho iho ai m&luna o nu noho, ninau koke aku ia no ke kaikalmahiue no ke kakahiaka nui o kona hoea ana mai no kona hm# •. a oia ka ka makuahine i pauai aku al me keia niau olelo ku nfnau a ki\na kaika^ahine/ Ue hoea mai uei au no kou lumi n alalo o kek-iii. \rao nui. a hoakaka aku la no kela ulnmo e Uko me ka lu skt a kona makuakane, a pau no

ihoi kaiia hoakaka ana, pane [ maiia a ke kaikamahine t ka nia- [ kualiine. ; He oiaio ka hoakaka a kuu makuakane e plli ana no keia >ih iih', a ua loaa 'pu no hoi i.i'u, anie ko maua hwa ana mai imua o oiua no ke noi ana o ke kanaka opio e 1110 aku api i wahine nana a pela no hol oia I kane na'u, aka nae, ua olelo aku au iaia, ma ka uhane, aole au e ae aku ana i kau nol a hoea kaua imna o ko'u mau makua. a i ko laua hoole ana, pela no hol au e hoole pu al, no ka mea, na olua I malama a hanai ia'u a hoea wale i ko'u nul aiia. a i ko maua hooa ana mal, imua o eAua ua hoole koke mal o papa ma ka Ikaika wale no e loaa ai au laia.

O ka'u nae i Ike al, ma ko'u hlamoe ana, ola no ka uhi mal i o na manao aloha Iloko o ko'u j puuwalno ke kanaka opio a hoea ; wale i keia wa, a o keia no hoi ka wa mua loa 1 hui ai maua he alo a he alo ma ka uhane, he oiaio ua kukaiolelo wale no maua me ka launa ole a kokoke ellke me ka uhane i 3oaa la'u ma ka po neli me he' mea ala aia no i ke kino maoli hooIpoipo ana, a me he mea ala o ke kanaka opio wale no imua o'u. e kau mai nei kona helehelena me he ala ka hol ua hul kino mua

I ka lohe ana o ka makuahine i keia mau olelo a ke kaikamahine. ua puliki koke mai la oia 1 ke kaikamahine me ke kulu ana iho o kona mau walmaka I no ke aloha i ke keiki, a maopopo loa iho la no hoi iaia e hoea mai ana i ka wa e kaawale aku ai o ka laua hanai mai ko laua poli aku, a ua hokupilikii loa ia kona noonoo. a nui pu hoi ke kaumaha o kona naau me he poiwai i ninini ia iho maluna ona ka hele a auau i ka hou no ke aioha i ke keiki. Komo pu akn la no hoi ke kaikamahine he hookahi ka hookāhe like ana i na waimaka ma ko laua mau papalina me ka hoonīalielie ana aku o ke kaikamahine i ka makuahine mai hookaumaha i kona mau manao.

Ua anenae e Kapa lua hora ka loihi o keia Mumi ana a lau.a j"ja hof aku la ! fea J Ssatuahine. 110 | Jro laua luml, alea, aole nae l loaa' laku iaia ke kAne maloko o ko [laua luml, no ka mea, ua hala akn U. oia no kekahi wahl 1 maopopo ole iaia, a hoi hou aku I& oia no ka lumi o kana kaikahine, aole nae ia ma kona lumi, no ka mea, ua hala aku la oia no ka lumi auau no ka hoomaemae ana f kona kino, a mamuli oia mea, ua hele loa aku la oia i ka iumiauau a loaa aku la kana kaikamahine iaia, a hoomaemae pu iho la a pau hoi loa aku ia oia no kona lumi a pela no hoi ke kaikamahine ho kona lumi, a ke kokoke ae la 1 ko laua manawa painā.

Ma keia komo ana aku nae a ua wahine nei no kona lumi, loaa aku la iaia he leta, a nana iho ia oia ike iho la oia na kana kane e hoike mai ana, aole e hoi koke mai ana a hala kekahi mau la ma kana huakai, aole nae oia i hoike mai no kana hana, aka, aole nae oia i hoolilo ia mea i liiea ano nui nana e noonoo ai, no ka mea, aia kona mau noonoo apau maluna o kana kaikamahine, e hiki mai ana no ka wa e hooko ia ai ka uhane e like hoi me ka hoikeike a ka po.

Kani mai lā ka bele aina a ke kuene e kono mai ana ia laua nei e hoea aku maluna o ka papaāina na ko laua paina ana oia kaKahiaka, aia hoi na mea ai like ole e waihō mai ana maluna o ka papaaina a ke ko mal la hoi ke ala o na mea-ai_ a pela pu hoi me na 'pua i ako ia mai e ka laua mau kauwa a kukuluia maloko o ka hmU aina a maloko hoi o na keena a pau o ua hale alii nei a he ala wale no ma na wahi like ole a paū a hepaoa hoi Hau i ke ala.

Noho iho la laua maluna o na noho "a'haiipa iho la t'na mea i hoomakaukauin mai,

Maanei e huli ao kakou a kamailio no ka Moi o ua aupunl nei, ma ka wia i puka aku ai oia, oia no kona w«\ i haawi aku ai'i kana n\ajji kauohA i kana mau kauwa no ka hood\akauka\i ana mai i ko?ui Ho kajfia no kona hele ana nu kona aupuni no ka hoike ana-itli[i 1 na kiai oia inau aupuiM no » kiai ana mo ka W. f"ka an*\mai o kona ho a ku mlwaho kona ha !o alii a pela : hoi m# ka lio o kona mau ukali, ua |iau ae la

oia a me kona mau ukali maluna o ko lak~ou mau lio a moteo pololei aku la no ke aupuni ekahl.

Hoea lakou no ua aupuiii eka* hl nei ua molehulehu loa. a mahope o ka. pau ana o ka lakou paina ana ma la ahiahi me na kamaaina, ua kahea īa aku Ia na alakai no ka akoakoa nui ana mai ma ka halealii ma ke ano malu mamuli o kekaiii mea ano nui loa, a i ka ana mai o na alakai o kela ame keia mahele o na. kiai.

Iloko o kela wa ua ku ae la ua Ali nei o na aupuni he umikumamalua a olelo aku la.

la oukoo e na alakai a'u 1 hoonoho al maluna o kela me keia aupunl e hoolohe pono loa mal oukou, ua hoea mai nel au jimua o oukou no ka hoike | ana aku ia oukou i na aku he j kupua a hoea mai no ke kli (ana mai a kaili aku i ko oukou haku wahine oplo. Nolaila, ka'u e kauoha paa ia oukou e haawi aku I ke kauoha ikaika i na kial o kela ame keia %upuni no ka noho ana a kial ne ka makaala loa no ka enemi a hoea mai, no ka mea, ke | iiuliu %la oia no ka lele mai e hakaka me na kiai o keia mau aupuni me ka hoouna ana hoi kela ame keia o na aupuni o ko oukou mau wahi, np ka mea i ko kakou hoohemahema ana he mea maopopo loā e komo laelae ana ka enemi ilpko o ko wahi I mea ole a e nui pu hoii kakou aupuni me ka malaelae a iilo ka nam o ko kakou ma-ji! me ko kakou maalea ma ka hoo-1 walewale ana ke loaa ole ka lanakila, a i kona wa e puni ai oia no kona wa e nele ai a hoi ola no kona wahi I hele mai ai, pela wale no e pakele ai ko ou|kou haku wahine opio, a pakele pu no hoi me mai jka noho ana aku malalo o kekahi poe ma ke ano kauw;t kuapaa no ka manawa pau ole, aole hoi e like me keia wa o kakou e noho nei ka lanakila..

• Nolaiia, me keia mau olelo o keia ae la tiq ka hope o ka'u mau oielo a na oukou aku ka hana i koe, a e hoi.kela ame keia uo kona, waiā ihp rne ka haawi aku i ka oukou m&U kauoiia ika-, ika i na kiai me ka makaala )oa

i ka enemi, ma ka hele kaapuni ana ma keia ame keia wahi m& ko oukou mau palena,

He wa pokole ma ia lho iohe ia aku la ka nakefce mai o na kaula hao o kela ame keia aupuni pela hoi me Jta lakou mau panipuka,a ua hpouna ia aku ia hoi na kiai no jk:ela ame keia wahi.

Ma ka puka ana mai o ka la ma kekeihi la ae, ua haalele iho !a ua Moi nei i ke aupuni ekahl ,-m» ka hele kaapuni ana ma kela wahi me ka makaikal ana 1 kofia mau kiai, a ike iho la oia 0 ke kupua e hoao mai ana e komo pakaha, aole loa oia e pakele me ka halawai a«a me.'na poino, ma kana hakilo ana ike iho ia oia ua hooko ponp ia kana mau kauoha īne ka ewaewa ole e kona mau hppe e like me kana 1 makemake ai. ,

i Aia ma ke aupuni ekahi na }kiai ikaika loa i hoon<j>ho !a al |o ka mua na liona, na kika aku, (na kanaka me na laau ihe a ! pela hoi me na moo e momoe ana • maluna o ka honua, alfc hoi ma i kela ame keia mau aoa elua e ulu |ana na laau like ole me ko lakou huamemele e kakau mai ; ana, oia mau hua a paiji he mau mea waie no ia e hoopoino mai.l ana i ke kanaka. i kona wa e hoopa aku ai i kona hua, a i ole i kona mau lau paha,; a e paa no oia me ka hiki olq īaia ke hemo, a aia hoi malpko o ka halealii na wahme ui, aole nae I&kou he poe wahine miaoli, aka, he aka wale no lakou ma ka j mana kupua i loaa i alli cj kela aupuni. a o ka mau i hana oia no ka anu, j a he hiki pu hoi ia lakou ke hele | ma na wahi like' ole a pau o ka' honua no ka hot,iwalew|ile aua ij kela ame keia kupu.%, a m&muli: no hoi o ka īakou ma|i hana i hoolalau ia ai ka o na kupua e ako ana e kon)o iloko! o na aupuni he umi-kutaanialua.; aole nae e lūki o ke.a poe wahlne ht- poe ii.e no boi lakou" i ua poe a pau Uie n:a ka kwa. | Aka, i ka kakou koa jopio nae ka mea uana, f konane aku i ka hee nalu a ui o ua aupuni he umi-kumanialua pahua ko I;\kov. ike hakik i ka ak hele a ka e 'iele al'N i Ua hwur.ii mstoH uo | keLa poe wahlue e hele| e hakilo]

i ke kanakn nie ke kauoha ipu. e niaKaai i .U'a, .me ka holke ipu la.-in.al ia lakou kahi e loaa ai k$ kanaka opio, aka, mamull o ka mana i loo.a i ka luahine ua hoolalau ia bk«»u a pau nui ana i ka noho v ko aupuni akoakoa me ka pau pu o ka ike 1 loaa ia lakou