Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 36, 7 January 1932 — HE MOOLELO OIAIO NO KEKAHI KUMULAAU KALIKIMAKA [ARTICLE]

HE MOOLELO OIAIO NO KEKAHI KUMULAAU KALIKIMAKA

Ē waiho oneanea a -wahi niea hunu ola o'e kā waoakua a akau e pahola mai ana rae kona mau palena hiKi o|e p&u lka ikoia ena maka-o ke kanaka i ka.u.a • ī* a ua uhi paaia hoi e ka haupaa mai kekahliilkai a i kekahi ilikai, O ka ea huihui hoi ua ha-a-wi mai ia i ku ar|u i kfc kanaka ahikl i na iwi o kona mau ? u ' asa ino uui aole i kana mai e uhae. ana i na nala © ka lewa luna; o ka po hoi kokoke e piha iaia na o ka la holookoa, O kēi|pjttae ka hoomaka ana o ke kolu o na hooilo i noho ai na iuina o kekahi moku ma ke ano he u& ke au o ka. manawa, 0 ko iakou moku, i lako pono m.e, Jlia pono o keia oia ana a i lawa pu hoi me na kanaka, i &pto ia ma ka akau anu e huii ai i ka mea i nal'owale |<Ya,2ik]iri. I keia wa, o lakou kekahi i paa iwaena 0 na hapipaa o ke. aloha ole, ahiki oie ia lakou ke hemo aku m.ai kana umii paa ana 110 elua makahiki a o keia hoi ke kolu,, Me ka hakalia a lohi, aka me ka oiaio nae e hoopuni a#a ka lima menemene oie o ka make ia iakou pakahi apaū. " . . . " , No kekahi mau pule lehulehu i kau iho ai ua ma'i like ole malUJqia o keia heluna kanaka, a ua iawe aku no hoi ka anela o kji make i kekahi poe o lakou a hoohiamoe aku ia lakou iloko o huihui o ka haupaa. I keia wa i kakauia ai keia miooleio oiaio a kakou, ua koe mailuilu loa ka lakou wahi meaai. E kala lakou apau, mai na aliimpku ahiki i k$ kela hope loa i haaw-ipio ai i ka manao no ko lakou a loaa mai hoi i kekahi poe e ola inahunehune aku ana, Aole radio o ia wa'e hiki ai ia.lakou ke hoke mai i ko lakou pilikia ame ko lakou wahi i paa ai 1 ka hau ma ke aii.o o ka iakiku ame loniku. E noho ana laj kou me ka uiuiki loa o kahi hoomaopopo no lakou iho, mamuli o k* ; i ka houuku loa i ka lakou meaai e ai ai i ole ai ia e pau koke, m-e ka ike maopopo. aole e liuliu ioa ko lakou miau wahi la i koe e ola aku ai. Me k$ mana'ona'o o ka naau iakou e hoomaopopo la i ke kokoke loa mai o ko lakou la e waiho aku ai 1 ko lakou mau kino wiwiiluna o na luakupapau huihui o ka haupaa c ka pohai.akau anu, ma kahi e.hiki ole ai i ko lakou mau ohana e hpokulu iho i na waimaka a haawi aku ia iakou ina hoomanao hope loa ana, . r | Aia lakou iloko o ka u„ana ole i ka mea e kau mai ana| [maluna o lakou, ina paha,he poe holohoiona ahiu ke oili ; mai ana a ai ia lakou apau, aoīe he ikaika i koe iloko o ko i lakou mau kino e hiki ai ke paio aku ia mau holoholona ;no ka hoopakele ana i ko lakou mau ola, ua hiki no. Ua nalohia aku mai ko lakou mau puu aku ka ono i k& ai f aole hoi he ikaika e nau iho ai i na meaai i koe iloko o na ku'i niho i na wahi meaai kakaikahi i koe iīoko o ko lakou moku. Ua hoao no ke kapena e hoolanaiana i ko lakou manao, aka i keia wa, ua haawipio oia no ka hoomaopopo iho aole" o lakou wahi manaolana, i koe m ka loaa mai i keia poe e ola ana. Heaha ka waiwai i koe e ola aku ai. wahi a lakou apau i hooholo iho ai;e-ako ka make koke ana iho mamua o keia e hoonawele nei o ko ola aua me ka ike i ka eha a ka pololi ame ka naw aliwali o na liino. Aka t aia iwaena o lakou kekahi waiu keiki opioiiona j na makahiki he umikuniamaluku aole i pio koim nfeuao-| iana. Noho iho la no oia me ka oluoiu o I>ona noordk>- me! ka hilinai \ka lima kokua oke Akua. heluholu |ku la j oia iloko o ka haupaa i ka manu o kona Akua. Aqio oia ' kekahi lala o na Ilmahana o koia moku. IIJ«yuooloI4 okoa! 110 Kona i kau ai maluna o keia moku. A t j Oiai kona mau la kamalii malaig oia : iia kakuii| I& o'

luia kahi i holoholo ai. Aia 110 mal.aila kona niau makua k-ahi i hanai ai i kolaila mau kaukani kaiiaka c jn>ho ana iloko o ka pouii o ka.hoomanakii.rka a o ka.uhaiie i keia wa, a e hoao ana hoi e apo mai ia mau kutika|ni a inuu mihoi i ke ola mai ia lesu Kristo r?iai. laia nia e hoi ana i Kulemania, no ka hoomau ana aku ika h,oarnahuahua ana i kona naauao, piholo iho la ka moku an|a e holo ana iloko o ka ino nui, a eiike me ka moolelo ,i haiia mai, oia hookahi wale 110 kai pakele mai kela moku mai. "Loaa oia i ke kapena o keia moku i paa i ka haupaa o lana ana maluna o kekahi apana i noha o kona moku i pihoio ai, a hoopakeleia oia mai ka lima mai o ka make ,a mai na ale pakeleia oia mai ka lima mai 0 ka make a mai ria ale Koi hoi ē~popoTana īaia. : ; ." He moolelo walohia okoa no ka mooleio o,ka hoopakeleia an o keia opio, Olelo iho la ka mahima moku, ka inea <■ kuhoe ana i ka uwaki i loaa ai keia keiki. na ke kapeiia maoli no i kauoha mai iaia o hoohuli i ku ihu o ka moku he walu okoamawaho ae o ke alahele maa ,mau. No kei kahi mau hora aole mea i hoomaopopo i keia mea. Epa | ana he ino nui ia imanawa. Ika malie ana o keia ino nui, ! aia hoi ikeia aku la kekahi: mea e Inna ana maluna oka , ilikai Ike kokoke ana aku o keia moku i kahi oka mea • i-Ja»iH ana iluna oka ilikai, aia hoi ikeia aku la keia opio j oia ka waiwai a mea ola oluua o keia mea e ,lana mai nei ja hoopakeleia oia. Akahi no a maopctpo ilic> la ke kumu i hoololiia ai ka ihu o keia moku. He mea hiki <j>ie ke hoaka- | kaia, he mea. kamahao maoli, oiai aole hookahi alii oka j moku, mai ke kapena ahiki i. kona mau kokua apau i haawi iki i kekahi kauoha e hoololi i ka ihu o ka moku. Me J he mea la he mea kino mai kekahi honua okoa mai, kai hoea mai a lawe ae la i kahi o ke kapena i kela wa i like i loa ke nana aku me ke kapena a ua like loa 'no hoi ka leo | me kona* a noho mana iho la_malun.a o ka-moku na kekahii I raati hora. | Na ka moolelo o keill hoopakele ana oke Akua i keia wahi keiki opio, i hapai hou aku i ka mana<,>lana iloko o ke kapena i na la kupilikii i hoea mai malnna o lakou mahope mai. Aka ua uhi mai nae hoi ke kanalua ame ke pihoihoi maluna ona; i keia wa. 0 ke palahalaha a ka hauT>aa i waiho mai mamua o kona alo no elua| makahiki a I oi, ka mea hoi nana i hoopaahao ia lakou i keia mau ma- | kahiki, hoopiha loa mai la ia kona naau ai ka naau no hoi o kona rn.au hoa apau me ke kanalua nuī. O ka la keia*mamua iho o ke Kalikim'aka. $lua mau kanaka e Vu ana ma ka papahele o ka moku. O keia wahi keiki opio Kelemania kekahi o laua. T"a hele oia a piha hauoli np kekahi manao i komo mai iloko ona a makemake | oia e hoike ia manao ona i leekahi aku. i "Apopo ka l'a La Kalikamaka." wahi a iA' opio nei ioi lelo aku ai i kona kokoolua eku pu ana. "Hana kakou i ! kumulaau Kalikaniaka na kakou me na ihoilio kukui he i nui e hoomalamalama ai ia kum'ulaau Kalikamaka, me na ! makana pu paha ltekahi. Alaila e himeni kakou i kekahi I mau himeni, ana ke kapena e heluhelu mai i'a kakou ika i moolelo 'He malu ma ka honua/ A pela e !oaa ai ia kakou | he la hauoli ma no, ma keia waoakua haupaa," j "He wahi keikiwale no oe. e Sehart. Mahea e loaa ai I kau kumulaau Kalikimaka? Aole he ulu oia mea ma ka j poaianu akau nei, au no hoi e ikemaka nei. A, nawai. e hai awi mai ia kakou } mau. makana? A mawaho ae, oke Kaiikamaka ame kpna mau hauoli aole ia np kanaka na naau kaumaha'iio ka make maopopo e kau mai mluna o lakou." Q~]& keia o ka moJiu o ole}o nei, ~ '■Aole kja po^ianp^-

•> . » • >« . 1 • , "" v.-ih ; ;i f;frhart i a t- . Ti• , f c '><'• 1 oli ū* kakr>u ke haue-ii i - t *•• n.'* • iHhftVi i mai -fio «e A- . - !■•» ■? a na iakon ma ka wao- ■ ••• W ]■:•- nt<-a hiki ole ai iaia'ke haawi pu - - ; . t a kakou niaanei, ina kakou e hookuu aku ■ :uxi no lc;ik«iir?" T * a. l>. k«" iaia. ' ' A. •: U 7T .. ' r ■ < i r rj —i<.rstri<i i fxa ia li e n'K-h---1 U;aa ai ia <n !.<. . t :• .n,,» !i «w Malia o hiki 1o ia oe ke r»awi īiiu .... ...... . r .. '.< rr. a l,Jki ia oe," wahi a ke ■ J OH:;ī) hi»U 111 <(ī iil. -.» !,.k, ia"u aka 'i- hiki i ke Akua." ' _ : ■ : , ..fi.• • . (]< r \<trt īj;a h.- mnnao mai ke ■ . i . 1 ' > k:.-< ! i < i j" li« a e hiki ai faia ' • hana HiHi ia ?!■••,•('''' "K.<- i>\v oi o hoohuiiīa a like me k<» keiki uuku, aole 'loa 1 ' •-< 1 . r.u;pjr' -j lani," wahi a ka opio i ftkū āi, . ■. } t ;sk"i *a i k«" ka[.<-r.H. "Ua !ke oe i ka na- • > ' u k;u ; } a a\ o ka mōku," wahi nna I hoomaka aku ai. "He i»ono e h.oa!a hou ia ko lakou iūK.ulana ■• > ka na«a oJf j ka i,>;i o ka haiia a me ka houli{>>. ' _ : • "A owa; kau i mmmo w (' hiki ke h'ana ia hana? ? ' "ifski ioa i ke Akua." , _ "A'.le h kuu keiki, ua hoopoina maoli īa kakou e ke A- .. kua. **.Maīia_-paha pela*. no ko kakou manaoio ole. Aka ina ' a • • < !t*t. ix!:i? i < : u la, < r<-'. mai no kela'i o' kakou nei, me. kana olelo." .' - . ■ A hiiia hoike. a'ku ia oia i kana papahana i ke kapena. I"d Ja ka hoihoi o ke kapena. "I'a p<ii<>l«ti <><• e kuu keiki." wahi a ke kapena. ' 'll'.- hoohauoli io mai.ke kumulaau Kallkimaka i na poe apau. !>'• mea houma-nao mai ia i na Ia hauoli o ko kakou . h< .tla?f ai.'Wi ,x Hīm hoi i na hauoli i haia, Maiia paha hoi i ko kakuu hoopuui ana i ke kumulaau n.«- kana mau maiiao e hoala mai ai, ame ka manaōlana e ioa;i mai ana a e ho-a houia ae iloko o kakou a auhee aku h>'t ria maftao makau mai o kakou aku. E hana oe i na • ' ft miili ai: k nu. e ' .•■ • ' • aiaiia hele aku au e i nekahi iu.i . e piii «na i ka maiiao o keia tnt;a h< ; uhaiie'Kalikimaka." • . H'- la hana r<ui loa ia no ka opio. Hoeu pu ia aku la keo na keia << uwila pu mai meinei e kona eieu ma ka hana, a.komo pu aku la lakou ma ka hoomak'aukai* ana i i < r M'i.'.niii.i nm-, ua. mea e holopono ai ko iakou Kalikimaka. -Fay mai na mea kinoh.mohi apau o ka moku i ka la- " '' 1- ' 1 ' ' r/ 1 'iok . a na kar.aKa apau i akoakoa mai ai i ka hiki ana aku i ka hora i hoomaopopoia 110 ke aKoakoa ana aku. O ke kauka heleh'jle- ; ' l'' 'al 1 hf<')lr ,1 ,!■ . a il< aku na heleI (n. i ~ l h< ,d.ih h">'\ ( h< < : o** la aku hoi mamu.i <, Ka maamaama o na kukuj ihoiho, iaia i ku mai ai ' / _ '■* "■ li - t ' <* i s a KfcJa, ( J ka mea ana 1 ike + t ( — < j,ai f , <I*ll. <te, ito iia mahma v ? j " -a >. i. ' i. 7 .akou mau nanaina J t 0 L -- u > d aa hoo--4 ' ' r ''' ? e e, !< l'iko 0 ka pi- ■ f ' n ( n,- 4 lfi «ila ae iakou= ■ r,t " ' me it<st I>ajf/iila ma kona " f r ' *' f i-< ) <; ,a <;ir. ut. hanaia ke- \ \ J *'•}'! t's,,u iia.. i . k< )a ia. Me • * '' • ' ,!j • f I o; iiio inanh mai ka iani ' ' * " ' ' a !)'x.:u niia mai noi o ka Mea | *''••!' •" •" ni.iu ii;K jk 1 iehulehu mamua 1 j .i i<> ) f k. ku iakou e hoopuni j < " < <'<-■ n huuiiio ana i na lau maloo -■ hal> / i.ia mn ki'K.iihi apahu laau a ano - r < l < "huh, .Na ka p.epa omaomao a- » n ;oma.ka. J< 4 mai. Lowalewa mai la he mau' . <. r i,ti r ]d Ma;una ae 0 na rnea apau, ua ■ •' ■' tlf *• < niaiarnajama a nleiile no keia (4 1 £l i-fn (ct ajna 1. ka a a ne kukui aila . e. .• . ■,&m nui me he inea e inu ana la--1 (ui!iohi, a hoomaka iho la ia mau , ja Kukuna piii aloha 0 na kukui. . 1 ouL a«]-i ■•' .«hi paa ana mawaho, ka hau houtIJiU 3,ri * < ' aohaaiulu i ko lakou mau kino . '' ' \ LltsU h'-Kiloha, wahi-a ke kapena i hoomaka mai ' co ' -lf «A«a no kekahi mau mahina," 'ua ke ik« nei malalo o. na hio- •' ■ •• k,.* . kamaaiiia uie i& kakou mamua, Eia nae, o ■ ■ ■■ ri h-.muLiau vī.ij oie, ua hoike mai ia i ka.uhane < 1 'loku < ka t ou pakahi, aua hiki iaia ke kamaM/ kakuu m- t iieiuii a oi aku mamua o ka hiki i . • ' " • 0 kf:: o3fc3 ° *»>«»• *-a like me kekahi leo mai kekahi <i- u iHae/ia e, ' ol ou L'a ki ae ia i ko kakou mau ■ ' ...amma.i ke.a halawai uhane me ka poe a kakou < a poe hoi e houpuni la i keia la mawaho o ko . , ni.niula rf ii Kahkimaka ilok 0 o ko lakou mau \ " iuftl 110 ia k«Kou ke hoomaopopo aia ko kakou k <a nA hoahanaj na kaikuahine. ka kakou mau Mu Ka k i,um n au keiki ke noonoo ia no kakou i ■ ■ ■« - ' <■ j'Ui« la lakuu uo kakou. Oiai he mau kaukani u l ā " Likou nme kakou. ua hiki no ia kakou ke . < u ma k.« n ihoaiii -keokeo. Eia ka hoola 0 ka--4,1 ( ' Li - k <.o P«. ehke m e ia me ka kakou poe i «1 n.a na home. Imua ona, he mea ole ka mamao 1 .< n..<.u kauKam, Ke pahola nei kana hoola ana • ■ ei e 1) <• ; ka pohai anu, Ua hiipoi oia ia kakou „ " ' (> K< f a Eja o?a me.kakou iloko o kon» a- ' iKi 4 " {) k<-maiKai ame ka palena ole 0 kona • • - <■)]<-.,nn-ma kakou i ko kakou mau naau a e kot o n o kona lokomaikai e hoola panai ia • •«•.•;• '• •• i'H'ui "<o mai 1 keia ao hewa e hoola ia kakou' ■ , • n..-.- 1 ■ hoiiu koko makamae ponoi, aole oia * , ! J '• H' nui ka pono ame ke ola iaia. kakou i ka manaolana. no kA i4 t • f t a n a; ai he Hoola. Ua hiki no iaia K< • s< ,i " 1 o kakou i malamalama. 1 i,u,: ,M ' a " ;i kakou i ike. O ko k# Akua ! li * 1 ■. 1 līiamua o ka mea hiki ia kakou f 1 |! ' 11 eia ka kakou mea i ike, eia , " f " n ' ' " n,i aioha o ko kakou Makua. He oiaio r "y ' ' ■ ( ' " ;nkai. ina no e pau ka lani ame ka h '] 1 1 ' k n hoomaopopo ana iloko o ko : l' ! 1 I oahanau e kapae kakou i ko '■ ' 11,11 !f ' l a hilinai ole. a,e apo kakpu i < k ( na T - •••■a v nuikemake. ua hiki loa iaīa ke ] u IU 1 kt 1 < , a kakou ka hoopakeleia. Malia «

I aha ua alakai n.ai i-'Li Ls kaknn i keia wahi ; ke a! kakou iaia ame kana hoola ana "E hoohauo'iiia n<> «uanei kakou Ina kakou <• niawehe ae ana i ko kakou hae a pulelo ia i ka makani rna keia alina kanaka ole. I keia wa ano, e mawehe ae kakou a hoo-puli-h» aku i ka makam i hae hou, ka hae o Im-inuela, ke Ain o ka Malu, ka hae o ka honie maluna o ka iiauoli Wau 'I'oa. 'lnianuela', k<- A'mui m<- kaknu i nu wa apau, iloko 0 ke ola a īluko o ka m.»k<- Ina <>ia «• inakemake o keia hau panuanu ke hoomalu i ko kakou mau kino ahiki i ke kani lana o kana pu hope ioa, ua hiki no ia. O kona makemake | ke hanaia." [ Ha'nha'n iho ia ka leo r> ke kapena ma keia wahi, Ona | kanaka hoi, lia mai la ko lakou, iii me he mea 151 e holoholo I ana na anela o ka lani ueaena p lakou. Ua k'-mo mai ka iloko o ko lakou mau naau iwaena 0 keia waoakua, |.Ke ku nei lakou in;i ka welela-u a ma na ipuka hoi 0 ia au'puni. Mahope o ka p»«u ai.a <> ka ke kapena heluh<.'lu ana i ka moolelo o ke mele a na anela, pepelu lokahj Jho la ko lakuu mau kuli ma ka n<>ho kiilaunu o ka Mea Kiekie loa. Mailoko loa mai 0 k<. ink.m mau naau i lu ak\ ai lakou i ka iini 0 ko lakou mau naan- e kahea ana i ka Makua Lani me na naau i wawa! i'a. <- nana mai ia lakou iloko 0 ko la-' kou kulana maopoi.o ole. , . lioko o kela hora ua hooikaika ia ae la lakou pakahi e ola a paio iho la lakou 1 ka make mt f he enemi nni la. Mamua 0 ko lakou hoi ana e hiamoe i kela po, imi iho la ke kauka ia Gerhart. "Ke hoomaikai a) u nej au ia oe e kuu keiki." wahi ana i 1 olelo aku ai me ka <-<-hia 'iaia i hopu aku ai i ko iala lima. I "O kou manao kamalii ua hanauia mai ia e ke Akua. Mailoko mai-olaila i hoea mai ai ka Honla i ō kakou nei. Ua oi aku keia mamua o ka ahaaina iloko o ka waonahele ; Ua [kipa mai ka oiaio iloko o ko'u- naau i keia po. Mai keia la jaku, ma kona aloha. e ola ana au Nona :ta mea i aloha : mai ia'u, me ka nana ole mahea la au 0 ka honua nei." ; Mai kela po aku komo mai la he ola hou iloko oka poe l apau 0 kela moku. Moopakeleia iho la lakou māi ka makau mai i ka mak", a I.o.oliloia ih<t la na la poeleele i malamalama imua »> Kona alo, I na !a apau hoopuni lakou jmawahoo ka'.ke kapi-i.a flaihala e huli ai I na momi maloI ko ona a e pule. Me he mea ua akoakoa lakon ma ka lanL (Hoonuu iho la lakou 5 ka FV*rena mai ka lani mai iwaena o ka waoakua. Ike lakou aole i haal-**!«< kr- Ak'U' ia lakou. Pinepine na manawa a lakou i ki ai i na holoho!ona a hoolawaia iho la na Tua o kliinaina 0 lākou apau. I ka.hoea ana mai o na la rnua o ke kau hoea pu mai la me ko lakou hoopakele. Oiai ua hoomaka ka moku e !iu, haaleīe aku la lakou ia moku a kau maluna o ka haupaa e laweia ana e ke au ame ka makani a halawaī iakou rre kekhi "moku'-o-kohola a hoopakeieia, Noiaila ola iho lakou no ka Hoola p ke kanaka, ka mea i loaa ai lakou e lana hele ana maluha o ka pauku haupaa ma ka poai anu a- u LIIo keia po Kalikimaka i mea nana lakou e hoomami > n au ai.