Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 49, 16 June 1932 — MA KE KAUOHA [ARTICLE]

MA KE KAUOHA

Na lako hoomakaukau.. .......... 3,000.06 No na hoolilo o, a i ole e pili ana paha i ke Kahua Halepaahao Mokulele ma Wuiak.iu 7,500.00 PAUKU 2. E mana no keia KanawaH kona wa e aponoia ai. Aponoia i keia Ja 3 o lune, A* D. 1932. *' LAWRENCK M. JUOD, . s Kinaina o ke Terltore o Hawaii. KANAWAI 75 (B. S. Helu 46) HK KANAWAI E HOO]X)I.l ANA I~KA PAUKU 186'8 O NA KANAWAĪ HOOPONOPONO HŌU IA O iiAWAIī 1925. E PĪLI ANA I 'KE KUAI ANA T KA AINA I LH.O WALE NO NA AUHAŪ I KA€IA MALOKO O NA APANA O NA HANAHOLL E Kooholoia e ka Ahaoleīo o ke Teritore o Hawaiī: PAIIKI' 1. M* keia ke hnololiia nei ka Pauku o na Kanauai Hoopononono Hou ia o Hawaii 1025, r- hplnhelu ai f-like me ia mahope nei: ~ - "Pmikn TKuai ma k?i Kaolilo anA. Ma kehoolilo no ka lilo wal« ana, ma ka uku ana i auhau. mr- ia mamua ae nel ! oleloia. ua hiki no i ka pnuku o ke a kalana k«> apono. i pani ma kahi O ke d«]a k«K kf, no ka uku ana i ka aina ,f kuai hoolilo ia pe!&, na hon» V'rin o ka ar»ana o na Tt&n#hou t oleloia no ka waiwaiio kulike, "hul pu me ka M>unai ala mai ahiki ikala o ka lioolllo ana t .. Ma ka loaa ana mai oua roa?i hona nei, hoioi po ka puuku ia mea.- a e haa?wi ī ka apana o-na lianalnou, i ka huina i aeia maluna o na'bona." PAUKU 2. E mana no keia Kanawai f kona wa t> anonoia ai. V 5 .~ ' .♦ * ' '• . j Aponoia' i keia Ja 3 o Tune f ALAWRENCB ** Kiaainā o ke *fērfeore o Hawaii. V ' KANAWAI 76 (V, S. Helu 47) ' ' * . \ " -*. ■- _ . #1 IJE KANAWAI K !U"nj')JĪ ANA~f KA PAeKūOLE-, LO KKOLU OKA PAUKU 1869 O NA-KAj££WA£ HOOPOVOPONO HOU IA O HAWAH 1925, tLIKF ME TA I Hr>oj,OTJIA AT Ē KE KAifewg 205 O NA KANAWAĪ AHAOEELO O■ rf3tWA?t' 1925, AMĒ KĒ KANAWAI 104 O NA KA#AW>fl[ AHAOLELO O HAWAII IW, E"Pltl ANA I DALA I OHHA MAMUU O NA "'AUH'AU AM|' KA UKUPANEE MALUNA O NA HANAHŌp MAHOPE AKU O KA HOOPUKAIA ANA O NA BONA. *

E Kooholola e lea Ahaolelo o 7Witcre o H&wau: PAUKU 1. Ma keia ke hoo'oli ia ne? 3ca pauleuolelo ekolu o ka Pauka 1869 m i>,-> Kanawai Hoonoaor>ono Hou ia o Hawaii 1925, H : ke me ia i hoololiia * e heluhelu ai elike me ia mahop»» ae nel: "E malamaia no Pa da!a aoau 5 ohiia ma'friuH o na auhau arae ka ukupanee, no kekahi hanaījou mahope aku o ka hponukaia ana mau hona. r ka puuku o ke kulanakanhale a kalana-, maloko o kekVhi waihon» kaokoa, a e hooni!* waīe ia no. no ka uku ana i ka ukupanee ame ke kumuT>aa o na bona i hoonukaia no ia hanahou. ahikl I ka ukuia ana o ua mau hona Ytei. Tna pef! no ke koe na, e ka Puuku n ke ku'anakauhale a lea.lana. malōko o kekahi waihona kaokoa. a e haamh" waīe ia no. no ka uku ana i ka ukunanee ame ke kumupaa o na ho.nt i hoopukaia tio ia h«nahou. ahiki i ka ukuia *yla o u;> mau bnna nei. Ina nei. no ke koe 0 kekahi mau oi. malokn o ua waihona kaokoa nei. mahope aku o ka ukuia flr>a o na bona i kauia e ku-e ana ? ua w»ihona. m?i. a i ole. ma. kahi o ka loaa ana mai o VpVa>ii ukn makahik'. ma k? hooliloia ana ona honp i ; a. e pku no ia ka nono. a lilo i nn-keka.h? wpihona e hj ka v«am;Mi o ka Anana o r»a Ha* nahou. o na dfla ma'oko nlaila e lilo ia no ka hoo*>au ana aku i n,-? oilikia iiokn o na o na bona 1 hooliloia malalo o ke kaulike. no ke pani nna i ka pilikia maloko o ka ukuppnee i hoomaopouoia mamuli n ns knena omi m-n' o na uku liilii kaa ole. a no ka haawi ana aku i ka ukupanee ? hiki mai, i ka wa e 'uku ai. maluna o na hora kaa ole mamua ae o ka ohi ana mai i n.a auhau makahiki." j PAUKU 2. Ē mana no keia Kanawai ! kona wa « aponoia ai. j Aponoia i keīa Ja 3 o luno. A. D. 1932. | LAWHENOE M. JUDD ( ] Kiaaina oke Teritore o Hawaii. '

KE KOKOKE MAI NEI NA LA KA;.AIAS\\A O KAKOU; PONO KAĒOU E NOOMK» IKA KAKotf PONO li HAN'A AI "ISOa na nut»'-;a :ianjii " kt? kokoke aku ! hā ka la kohō .. k* o k' lakou mau kolaiiiu, ! ua mwna k-r •, i ka l.ana ponoeh^: Eil.W la tJa JM&10 pii ii.oi t na nupepa Haw aii < haawi mal i kekaWimaU'Olēl 1 !» a'o i 'na mai.a k'»} iu 11:.v..,;;. Nolaila e ha&O Afc&\sUs .ki> pukpu lunabooi.M'ji.>poh" e haawl i kekalli mau wahī olelo a'o ia kakou ma na kolamu o ka !{akou wa^ao.lelo. O kekahi hfins jpOEp loa a kakou e hann ai maluna 0 ka nihaii koho.'haloKa, oia ko kakou nane, a o na kanaka kuppno maplii oigJUk&kou i-oe e haawi ai i na haloka; aofe o ka pono "konOlwak aku no i kela an\e keia, me-ka ike aku ao he ,pcjfc kupono ole. Ma ka u ka pepeiao 1 ka iohe aku 1 olelp hooiuak- akn inai a na maliu ke~ kahi poe, O k&,tno hp j& o na Ualo! a; o kekahi hoi ti no ka sa«A, pka"apao hookahi; o k(,kahi hoi, no kela amekela kumu e ae.. "'A&le kela iie paani aka, lu- haaa kela tf© pono atee ka. pono oīe paha oke ola aine ka noho, «U.onoi aklK Hlike me ka kakou e koho ai, pela e. loaa ma! «I la kakou. Elike ke kamika luiu hua. Ina lulu Ofa i hua maikai, e ohi ana no oia ika maikai; aka ina e kanu Oia i na ht|a Jdaikai ole, e ohi ana no oia i na hua Aalk&l ō!e. Pela iiio keia mea o ke koho haloka. Tna koho kakou i na kanaka kupono ole, ho kupono <•]* no na hua a lakou e hoohua mai ai; a ina hoi kakou e koho i na kanakā kupono, e ohi ana no kakou i na hua kupono e haueli «f Ira-«oho-ai)a omua aku ! 1 I ka« ap'au o kakou i hala hope aku nei, mai ka hoomaka ana o keia mea he koho haloka malalo o ke autentore, aole wa i nele iki ai ke kohoia o ka poe kuPOiio ole. Aoie o ke kupono ole wale o ka lakou hana no |MHtio o "ka lehulehu. aka, ua hoohilahila maoli lakou » lakou iho ma ka hoolilo īiīia ia lakou a like me he mau holoholona la. Na keia kulana kohu holoholona no hoi e hoolalau i na I|ana a ke kanaka i kekahi mau manawa .%4 lehulehu wale. Mai ka manawa mai no e hele ana i ke noi haloka ke kohu holoholona o kekahi {>oe a hala loa aku no maloko o ua paia laahia o na hahi kaukanawai. , Aoie he mea pohihihi ka ike ana aku ika poe kupono ame ka poe kupono ole e lilo i poe kau kanawai no ka[kou, maloko o ka ahaolelo a maluna hoi o na pa?;>a lunakiai o kakou, eia nae, e huhewa mau ana no ke koho ana & kekahi poe, a o ka mea pilikia loa, oia ke kaa o ka hjipaouiona mana koho ma ka aoao pono koho wale no i ka poe kopono ole. Mai ka ponopono nui mai kakou i ka hoomaka ana o ke aupuni teritore o kakou a h'Oe mai i ka pono iki, a.hiki mai la kakou i ka pono olt- 1 keia mau kni) hc>3?e nnai he mea la, ua maoli na fte€_o āa hale kāuleanawai ame na lala o n?< papa lunakiai o ua kalana Jike ,ole o kakou. Mai ka uuku mai o na a£fpiiriS o kakou a i ka nui hewaht-v. a launa ole & \ keia ,ke auamo nei na makaainana i na haawe kaumaha maoli O ka uku ana i ko lakou mau aukeia ipea i hookuemi hopt* loa mai i ka holomua o k&'.'Oihana Jkuai aina i keia mau la. f /ko*u mau kau eha iloko o-ka ahaolelo ma ke ano he, kaowa oukou e ka lehulehu. maloko o ka hale o «a lunamakaainapa, ua hoao mau au e paio a e ku-e aku i na hana amena kanawai a*u i ike ai he mau hana a he ltjanaJWai Ta e pil al nā auhau o kakou, aka ua kaa l&Mi flo k& hapahui o na hoa kau kana\vai ma ka aoao, pupule a hoopii auhau. nolaila, aole nu au i lanakila: Ua hoike #ku no nae m i ko"u manao. o hiki mai ana ka 1« eikela M ka hewa o kela mau hana. I keia la, he poe ijo ka pololei o ka'u i kukala mua aku ai, lie mea la, ua nui no ka poe i i lohe i ka'u mau n&onoo ?1?o iloko o lakou, ua lalau kela mau maaao o'o, o na.lala o na hale kaukanawai o kakou ame ka jJOgpmkai;kai pu: aka, ua kuhihewa i;.- manao ana peīa. ~ii£uka.pplolei ole o kela mau hana a ko kakou poe kau k»ij%wa£, ke kumyi o ke kahea ana iho noi o Kiaaina Judd i kā i na elua o keia makahiki i nei, e noonoo i na hana ame na kanawai e hoomea e ili ole aku ai ko k«kou aimuni iluna o na p«ko'«o ka nele ame ka hune a pilikia. Aole.n.ae oia wale fee kumu i kaheaia ai keia mau kau kuikawa iho nei, aka, pu kekehī o na poe nunui o ka aina nei, polikika nui loa ia, e holo kekahi. mau, pokepokē ana i na mana o ke aupuni kulanaa kalāna-o Honolulu nei, e kaili ana hoi i ka. f£§yg^9M& makaii^ana. •'lca manao o keia wahaolelo o ka lehulehu: Mai

aku, waele no ke pulu koho haloka. Aole nono e 1 nobonanea pu wale no a kokoke i ka la koho, alaila oia 1 ka manawa e awiwi ai i ka waele ana i ke pulu. O ka hops&9 oia ano hana ea, he kapulu. a no. ka'pau. pono olee ' ana, e kanu no auanei i na anoano koho'haloka' moTfa,pau pono ole o ka .nahelehele. a o ka hopena aku, | he'fi|f}apawe o ka o na mea kanu haloka a pela : np atianei e hua rpai ai na hua hinanawe a malili loa no ' hoi, e ono ole ai ka puu ke ai E hoomanao, elike me ka kakou e lu ai, pela no e hoo.hu aia mai ai rio kakou. tfolaf?a„ aole pono e ohi a e hapuku wale I ke a ame ke unu, 0 hoea*mai auanei ka ma'i ahulau i o kakou nei, i ■h.'o6#»aka mua īa.e k.a kakou mau kaho naaupo ana i na! kau Itoho haloka i hala. A n. Aoie oia wale, aka, ke nana, mai la ke aupuni makua i ka kakou koho an'a i keia kau iho, i< ma ka hoomaopopo ana i na olelo i poha mai na lehelehe raai o kekahi mau hoa kau kanawai'o ka ahaolelo makua, ina e hemahema anā k& kakou maukoho ana ma i<eia hope aku. me he mea la o ka hppena e liookauia mai ana maluna o kakou e lakou. oia ko lakou hoihoi ia kakou malalo o ke 'aupuni komisina. Ua l)ke kt'ia mea lie aupuni komiaina ia kakou hej,f.welu ulaulā la imua o ka bipi hulu; nolaila, e naauao ka kpkkoil koho ana i na.kau e hoea mai nei. i hookau ole ia 4nai āaluna o kakou ka mea a kakou i n:akemake 010 ai. Ī3& ike no kskou a ua maopopo i na mea I hanaia iho nei e piii ana ia of>io Hawaii i lawe ma'u wale*ia ko ola | e kekahi mau haole koa, a hoi aku !a kel; poe m'e ke kani 0 ka aka, ia kakou i haaleleia iho ni o ī-oho me ke kau- 1 maha 90 !a ola Hawali i oki pahupu wa'-- ia ae e ka poe' 1 manao he mea ai uuku loa ke ola o ke kanaka Hawaii, Nolaila, e hana kakou ma ke?-. I opo aku me ke| *kl&£|f! loa $me 5a.au.40 Joa; aole hoi . pono )iana wa-: ie/'la'MiM 6 m man§o uluku wak- ;io :.o Aole \ya 01 aku ] o ka mlilua elike i&e.keia i Ikeia n a aii uei olike me j keia EOU § !lte tyei J mau la ::;a v . iiemlhema ana k& lcoliio'ai*4 [kela.kuu iho ko :r.;.kau l«*i'nei keia wahaolelo, e hiki ana k.« pililia oi ak;i.; Nolaila, e majama kakou i ka . Uiv u !; ka l*xti »o ka ua, waele e ke pu!u H*dohe k4 ola a he • 'kuH kt Tn»Ve. ' w • ' - t _ »* l S f '

0 na mea hoikeike iloko o k-a Hale Hoikeike o na Mea Kahiko Lahui ma Wakinekona, D. C., ua hiki aku Ko lakou waiwaiio i k_a He nui wale o lakou, aole lua e loaa ai ma leekaM wahi e ae o ka honua uei. He enekini ano hou loa kai hainua mai uei no ka poe mo'kuk'K' nona ke kaumalia he 22 wule no paona, e hiki Ai EiO ke hookomoia malalo o ka poaeae o ona a lawe ma na wahi apau »ua. e .makemake ai.'Ua hiki loa ke loaa he umi lio Ka ikaika a hookakaaia i 6,0C0 niniu aiia i ka minuke hookahi. Ua pau mai la ka hpolala ana no ka huHi UKe aku o na Mokuaīna o ke, Aupnni ame ka poe maliiai no hoohana ana aku i kekahi paio hahapa ana : na uhini i keia kau ma na waena ame akau o Amerika> kāhi e hoopoino nui loiLia mai nei e keia holoholona molewa qle i ka lakou hana hoopilikia. , ' . ■■ l U". H« pa hao holookoa ka pa e hoopuni aī i ke kahua hoikeike nui ma Kikako o eiwa kapuai ke kifekio a ekolu mlle me ka hapa ka loihi, i ka wa e hemo ai k,ela hoikeike 1 keia maka'hiki ae. Āole wahi a na kamalii e nana aku ai iloko o keia pa nui hewahewaMa kahi kokua manawalea ma Fond du Wlpeonsin, hoea ae la kekahi mea e noi 110 ka haawiia aku iaia o kekahi kokua. He elemakule keia i hele a kolo pupu, nona na makahiki he 107. Olelo ae oia he oia' no ke kakauolelo o ke aupuni i ka wa a Mnekona e nnho pej residena ana. | ■I ■ Makemake oia i hana nana, n\e kona olelo pu aku, iua hiki loa iaia ke lawe i ka hana okioki i pa lala q na (kumulaau. Aole paha he wahi iwi molowa iloko o kela elemakule! ' m ! Mamua o ka holo ana aku o Mary Garden, ka nie'ahimeni leo wahine kaulana, no Europa, hana iho la <»ia i kekahi mea malihi«i loa i ko ke ao noi. Hoopau iho Ī9 oia i kona uku o $3,000, me ka olelo ana ae—ua emi ke kurmikuai o na meaai i keia wa, pehea hoi au e hoemi ole ai i ka'u kaki? Ina no hoi paha pela ka manao 0 ko kakou mau luna aupuni, ina no la hoi aole kakou e pilikia loa. Aole 0 lakou nei ike i ka hoolawe. 0 ka hoonui wale no ka lakou hana ike - No kekahi mau makahiki h<' umi ka T. F. Konnfcly noii ana e pili ana i ka hopena o ke kikaliki maluna o k« poe heihei loihi. Wahi ana i olelo ae ai. "Iloko o na makahiki he umi ana 1 noii ai, 'aneane elua kaukani poe i e a. Ekolu papa kaukani i kaa malalo o kana noii ana;. ka mua, poe puhl kikalikijoleka.lua, ka poe puhi tiilii ame ka boe puhi nui. He 345 poe puhi kikaliki ole: ka poe puhi liilii, 1,461 ;va oka poe puhi nui. 167. Mai waena mai o ka poe.puhi ole, he 18.8 pakeneka 0 lakou i hoea i ka pahuhopu, a lakou no ka poe i hoea mua ilaila: o ka poe puhi liīlii. he 8-6 pakeneka kai hoea Ika pahuhopu; a oka poe puhi nui hoi. he wale no pakeneka 0 lakou i hnea i ka pahuhopu," a 0 ka hui, gau i ka helelei i kula. .» s *.'i Kikaliiei a^o.^o^Loili iloko 0 Lukia i keia mau la mai la, wahi ,a moono 1 toaa mai i ko oukou lunahooponopoho nei. U'a haila mai.ua owilia keia mau kikaliki me iiq,.pfipa i okiia mai na Baihala mai. Wahi a ka mea nana i hoike ae i keia mea; he hoike keia o ke ano pekana hfahaa loa.Hoko o keia aina kaulana. ' "v. ■ 1 He 5.700 mau nauahi ululaau ma Kaleponi 3 ka makahiki i hala aku la. He 37 nakeneka 0 ia mau oauahi i oleloia. ua loaa mai mamuli o na poomoku kikaliki i hoolei naauoo ia ma kekahi mau wahi o kela mau ululaau i pau i ka holapuia e na elelo menemene ole 0 ke ahi. Hookahi kaukani kikaliki awelike i hanaia ma Amenka i ka makahiki i hala aku la no kela ame keia kane. wahine ame keiki o Amerika. I ka wa e hookomoia ai.ka iaauifnake o ke kikalik? iloko o ke kino 0 ke kanaka ma ke puhi ana, wahi a ka olelo a na kauka» ua.pmo.koke.'ia aku ia laaumake a holo 'nalaha aku ma na wahl apau o ke kanaka me kona ike ole nae. Tna e haawiia keia laaumake oloko o ke. kikaliki i ka a ilio paha, a nui kupono, e make k'oke ana ia mau holoholona. O na kalaiwa lfaa otomobiīe malaīo 0 ka mana o ka lama, e kalaiwa ana i ka oto oiai malalo o i : a mana, he mea hoopilikia tba ia, aole i kona'ōla Wale no, aka, i ke olā o kekahi poe e aku« Peha ana la ka poe pailaka o na mokulele e noho mana ia ana e ka mana o keia kupuino? K<? makau loa ia nei e na luna aupuni. e oi lōa aku ana ka pilikia i na pailaka o na mokulele e kaa ana malalo o ka mana o ka lama; eia nae. aole i hanaia,i kanawai no ka ruia ana i na pailaka 0 keia ano. Ma kahi o hapahia hiliona mau hoku o. ike ole ia nei |me r»a maka o ke kanaka i koia 'wa, e hiki loa an;i ke ikein Imahope aku oka r>aa ana oka ohe nana nui o elua haneri liniha e*hanaia mai noi no k.« hoolakoia aku mo kahi kiloihoku ma Mauma WHsOn. e kokoke ana i Pasedena, Kale!poni. t t ! Waiho ae la o Kauka Frederick L..Hoffmian, he mea j i oleloia. oia ka oi 0 na kaukā ma ka h.uli ana i ke kumu 0 i na pepehi kanaka, i kana hoike mahope o kana noii aha 'maluna o keia mea. 110 kekahi manawa loihi. Ponoi kana; ! "Ua loaa ia'u ke kumu nui o nei mea he peoehi kana|ka i koia mati makahiki. oia no keia mea o ke 'kii oniom" ! Me na' opio he umi miliona e hele nuui ana e ike i !na kii onioni iloko o Amorika i kela ame koia pule. aole e Inele ke kawa-u o ko noonoo i na mea a lakou e iko |mats ai iloko 0 keia mau halo kii onioni, a hala he manawa. ! e hapaiia mai na nu nao pono ole, a oka hopena, 0 ka ihookeīa 0 ia mau a 0 ka pepehi karaka ame ka la|we ola kokahi 0 na moa 0 hapaiia ae ana i'oko .o lakou. i Me eiima mau halekula kumu no na Nekero. ame na jhaawma daia ma kahi 0 eha miliona i kela ame ,keia maka,hiki, ke hooikaika mai la ka Mokuaina o Carol;na Ak&u e .hoonaauaoia na Kekero apau e noho ana maloko 0 ia M<s 'kuaina.