Ke Alakai o Hawaii, Volume V, Number 10, 7 July 1932 — KALUAIKOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Ola Ke Kiu Alo Ehu Poka KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA [ARTICLE]

KALUAIKOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile

PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Ola Ke Kiu Alo Ehu Poka

KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA

I ka iho ana aku o na kukuna o ka malamalama o ka la rra ke komohana a napoo aku la malaīo o ka ilikai 0 ua 'a m;i, a uhl mai !a iih eheu o ka pouli maiuna o na kualono ame na klpapa pali o ua aina aloha nei, o ke kau 'ih o ka Hooilo i ka makfthiki o ko kakou Haku 1892, ua kau ae la makou mwluna o na lio, a iloko o ka meha amo >< ,iuoano o ia po, huli aku la ko makou mau alo no ke t })<*!' m -' l i /{ iho ai no Kalalau, a haal-ele iho la i , < o ,< hanau mahope m& ke aloha, ame ,ka maopopo ole / ikf hou mai a honi hou i kona mau kipona ea hooluolu. Ilokoukeia huakai, o Kooiau, a owau no hoi, ke keiki a maua, ko'u makuahme ame ke keiki a ko'u hoahanau," &rne ko makou ālakai aloha, oia o Kua Papiohuli. O keia ka makua nana i hookele maalahi aku ia makou ma ke alahele, me ka makaaia mau i ko makou pono iloko o ke aloha oiāw, „ ' TJa naue malie wale ia no e na Ho o makou rrja keia hiiakai, a ua maikai wa!e no ko makou alaheh\ aole hoi i hapapa ikaika ioa mai na eheu iniiniki a ke kehau o kuahiwi, a ka wehena kaao, hoea aku la makoii iluna o Halemanu, i ke kahua horne kuahiwi hoi o ka makua aloha, oia o Kanuka. Ilaila, ua hoomaha iki i pau ae' hoi kahi mauluulu, a i ka maha pono ana, ua hoomau aku 1a ke kuoēhele ana'hia la alapiina, a i ke kau pono ana o ka la 1 Kumukahi, hehi ana ria kapuai wawae ialuna kiekiena o Kilohana, a kilohi aku la na onohi ike a na maka i ka waiho kahela mai a Kalalau, me kona pāli uluwehiwehi i na lau nahele o ka waokele uka iuiu. la makou i hikl ai iluna o Kilohfina, ua hoomaha hou iho la e walea ana i V.a olu o ka pa aheaho mai a ka ma> kani; a e makaleho ana hoi i ka nani o na awawa ime na kualono, me na pupupu kauhale o na kamaaina o ia kuono kaulana. Alawa la ialuna a hoomaopopo ae īa i ke kamoe ae o na ao haeleele hakumakuma, e nihi hete ae ana ma T)a kakai pali, a hoeu koke mai la no ua kane nei. e nee aku ka makou huakai imua no ka ihonā pali, no ka mea, ua hoike mai la na hoailona eia ae na pakaua 0 Kulanihakoi a haule mai. Ma keia wahi i haalele mai a-i ko makoi i alakai aloha, oia o Kua Papiohuli, mahope iho •% v pu ana.i na waimaka o ka walohia i kpna huli h mai me na lio, a i ko makou hele kuewa auwana aku h ma na lihi kakai pali o ua awawa kaulana nei. Ua iho mālie aku la makou ma ia alahele o ka nihinihi a i ka liapalua paha o ia ihona, o ka manawa no ia 1 poipu ae ai ka pouli a hoomaka iho la na pakaua e helei a haukawew T eJho la o Kulanihakoi. . . . X keia manawa, eia no makou ma kaepali ? a pili w r ale aku la no, aohe w ? ahi or>u malu e pakele ai mai na pehina a na omaka pakaua, a he manawa pokole, ua puluelo iho la na wani welu kapa o makou, hoomanawanuiia no'nae ke anu ame ke koekoe, a i ka mao ana ae o keia kuaua. ua hoomau aku la ko makou iho malie ana ahiki i ko makou hoea ana i Kahalanui. i ko Naoheiki hale kuahiwi, a palekana ae la, na hiki kauhaie a ua loaa ka punana e maliiniālu ai īloko o keia manawa apau ma ke alahele iho pali a makou hoomanwalnui nei i ke anu, ua wehe o Koolau i kono aahu a koe kona mau r>alelli, a me na lima aloha, ua wili ae ja oia ā paa pono ke keiki. e hoike mai ana i ke kau mau o kona noonoo ame kona aloha maluna o kana keiki. E hoomanao e na makamaka heluhelu, mai ko makou haalele ana aku i kauhale, ua hoonaa mau makou i na manawa haipule e nor.oi ana me ke akahai ame na puuwai mihi oiaio i rta Māna Lani Kahikolu e nana alohā piai, a e ninini i kona -Uhfre Hemolele iloko o makou, me ka uhi mai i kona mau eheu lar»hia i nuuhonua a i alakai no ko makou palekana. Nolaila. i ko makou hoea ana i keia puuhouua o ka malumalu, o ka makou hana muā loa, o ia no ke pelu ana iho o na kuli a haawi ae la i na leo pule hoomaikai i ka Haku I ani, me ka haawi piha aku ia makou apou niaialo o Kana a'akai a malama aloha ana ihai. C\ na hoomanao mau aku i kn hala ole i na manawa apau iloko o keia nohoii-i auwauM me na haawina pilihua he nui wale. Mai keia manawn ua noho iho la makou me ka maalahi, a ua ike a halawai pu iho 1a me ka ohana ame na makamaka o noho ana ma na paia ame na aeka.i o Kalalau. I ko makou noho nna iloko o ia mau !a, un hoohana mau kuu kane iaīa 'iho ma ka imi ana i na mea e pono a e lawa ai ko makou mnu ola kino. Aia r>u no hoi iloko o ia manawa, ua ike aku la mi i ko ano mahuahtia ae o na haiwina o ua» ma'i hookaawale ohana nei māluna o ka lei a mafe, a'līō ua kane nei hoi. aole ona ano e mai, aka. he wahi ano hauīa wale no mahma o koha mau panalina. he poha mai i kokaln manawa'ā, nalo aku no i kahi manawa, aka, uahoomaka nae ke ano nunu mai o na kuewaka, e hoike mai ana hoi, aia no ka ma'i ke nome malie

la ma kana hana īIo!ko o na mahele like 010 o kona kino. A hala ae he mana\sa ī piha na anahwhi lehulohu o na ia, i iaweia aku a hala hope maluna o na eheu ahai o ka manaw», afa hoi, i kekahi o na la omaka mnn o ke kau ia Makalapua, o ka makahiki o ko kakou TTaku !I«mkahi Kaukani Ēwalu Hanori ann' Knn«|wft-kumAmnk»i!u, oiai au e noho mehameha ana ine ka nanPa i kauhnh'' me ka haupu me ka lonolOno mua ole ia, ua h-onhikil<>h'ia a ua| hoopihoihoiia ae !a oloko o ko'u manawa. i ko kau pono| ana aku a ka ik.e o ko'u onphimaka a hoomaopopo aku la. me ka hoohēwahewa ole, i ka helehelena o Louis Stolze (i kamaainā !a hoi ma ka inoa o Lui), ka īīope Makai Nui o Waimea, Kauai, a i uka'li pu ia mai hoi e kekahi o kona mau makai, oia o Ponikila, he makamaka i>u ua aina aloha noi o Wa|mea, *o ka muliwai ona waīelua Ua iho mai laua ma ka pal! o Kolou i Kealaiho o Kilohan'a a houa hīik i ko mākou kuahiwi i Kahalanui, kahi hoi o ka home o ia makamaka oNaoheik. I ko !aua hoea ana maf> ua punia koke ac !a no na noonoo iloko o'u $ hoomaopopo iho !a i ko kumu nui o keia huakai heJe kuahi-wi & laua, aole I»>a nae au i hoike aku i ko'u pihoihoi ame ka hopohopo, ua uumi iho !a au a huna peepoli ia mau haawina iloko li!o, rm kii mea, ua puana koke ae la na kokoina a ko'u'lunaikohala e 1

ae ana, "Ua oe e koa mahope 0 ko kane ame ka lei a oīua, nolaīV, 2 koa oe no laua." Na keia mau noonoo i hoonalohla aku i na pihoihoi uluku 0 ka pilihua mailoko aku o ko'p. waihona noonoo, a hoomohala gono ae la i na mahele like ole 0 ko*u lunaikehala, a hoomaopopo iho la au i ka hiki jVu ke hilinai ia'u iho me ka wiwo ole me ka nohoalina e na manao maikai a ewaewa ole. Ku koke ae !a au Ouna, a pa-kahea aku la ia laua me ka minoaka ame ka le|o hookipa oluolu i ko'u puana ana aku "He mme ka hele aku imua o laua a pane aku la: "He m—a—i! E kipa kauhale-ī! Mai i kauhale nei!!!

A halawai pu īho la makou a lululima me na ku&ai a oha pu ana ( a hoo"kipa mai la au ia laua he ke aloha oiuoiu ma na ano «nau elīke me ka mea hiki ia'u elike me Jte ano o Jco makou nohona" kuahiwi iloko o ia mau la o ka pilihua ame ka inea. Ua hoohalaia ē laua ka manawa no ka hoomaha malaila. a ua nui no hoi ka makou mau mea i kamailio pu ai,-,e ninau aku ana au no na pilikana o ka ama e hoike mai ana no hoi laua ia'u, a pela no , i mai ai ia'u no ko Kalalau mau makamaka ame ko makou noho ana, a ua hoike aku no au I na mea apau me ka oiaio phke me ka'u ike ame ka'u mau mea j ai. Oka makamua loa nae ona mea a makou Kamailio ai, oiano na mea e pill ana i kuu kane Ua hoomaopopo aku Ia au i ka haka o na maka o ka Hope Makai Nui, e aloalo ana laloko o ka hale, a e halo ana mawaho ma o a maanei a huli mai la a pane mai la i ka ' a ' U me k ? leo oluolu ame ka helehelena maikai no i ka'u nana aku: "E Piilani, mahea Koolau?" * » Pane aku Ia no hoi au me ka hoike aku i ka mea oiaio 1 ka i ana aku: "Ma keia kakahiaka ua hele oia i ka hana mahiai ma ka loi kalo. ,t "Mahope-iaia pi mai, pehea le'a manawa, hola ahia?" «a ' a!a * mai aWal,ea ' i Ta mana L wa n V u 1 nfimu aku ai *ua o Lui inalie rriak«]f i r>aha ia Koolau. e kii au, a e !ai i kl' nU ' a ' mhīl **o iki no kana wahi i hele l' i !anrn P aei4 a : V " aUna ° I,aUr ' aPa I& " »"»■ ua — olau m , ah .°P e au nnakemake kamailio Koolau, mdhope hele makai, wau makemake nana, pehea oe hikfnn^nT^f ha k i K ' mah ope no iaia pi ma i, maika/. a kamaiho kela oe, kela ka. 0 , "0 > t hiki no, aole pilikia, mahope iho mai maikai Pehea laia keia manawa? Pehea kela ma'i iaia?" maikai " Mole manawa maua noho ma Kekaha, foi\ ī ulaula wa] e no ma kela panalina. ma kela .™r a , WS ' a k ? k f« manawa pau no " ™* Konl»,Vv.Vw° !a -, ua . 0 Lui > a P ane h » u ">•'«* la, "oe olelo kela manā™' ma '? tal, Wa " " ana a mahope kama «i<> wau

•,-* Ae ' , i7s , a t a , ole olua kali < alaila. iaia m mai wan V* maiho poiolei ka m*& pau oe kamailio." J ī hoeu mai ai kona hoa o EenikUa e hoeu ac lalau^n 10 1"* ? ? ka na ka aluna ahiahi, a kahali ai V? ka lho ak " "0 k e kahua o kauhale i L , bai , mua 0« nae e iho ana laua iko ai aWku'ka £»,ff b ° 3Wmoe aI "i po > iiaila .paha e. no ho Titb!lī«! -? au , pono ana oka laua hana i hele mai ai kaoh ™ku P c ? 0 mak^ U mc ke aloha oluolu ' me kuu a pama'alen ? £!?t . a ?"* r ua pajrie mal la lau a e kali. 0 kahakai kamaama kauhale, a o ko laua ia! ko koauka kamaaina ° kk ae lalfe h '''2 0 k ?. ,aua , ha!a ana aku, ua hoomaka maeeU ,u£n £ u,, £ u!l oko u noono ° h °l" «e''« ke anu sw«!r*ft»is,tistt:sfiss imakua ame ka hua o ka puhaka i hoomanawanuiia a na kuakoko o xa haakohi iloko o ka ehaeha anie ka mauleule. Aloha. wale. aloha ino—eī ike au° iniki h ?^ a ona kipona wolu» jtaiao~.ua ua ike aM, aRU hoomaeeie Ui »> »<oha>, WaiatlUhea k ° kololio 0"a ; om 4« Waiko-: , ike°«u k ll" ,M mC '' 6 hoi kei» e hel i * ho«po_; (Aōle I pau) | i