Ke Alakai o Hawaii, Volume V, Number 14, 4 August 1932 — KA LUAI KOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Oia Ke Kiu Alo Ehu Poka KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA [ARTICLE]

KA LUAI KOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile

PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Oia Ke Kiu Alo Ehu Poka

KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA

"Aok- niakou <> ae <? hoi aku i kai a e h aalele TofeoTno 1 f. ,• wa'i,'*]!' noi. (t aho no e noho pu kakoii ' ,> < , : . r t n;i hk-.'i apau, oiai. i IkelA Uo īft&~ ] , ■ , >,i I ' ' akii malia h< j lawppioia a t*e "UllKke, . < ]*Vi , o ia mr« k.'i noho ana iho i kutfhfcf n<»l, r • i , ~h ;s »•«. I ;i mnke paha, o kakou pu aptf.Cl'lT£ftā hof,n,;io|,f)fjo aku la au i ko kuu kane 1 ' , , > M,. r-', i fiii mau huaolelo, aka ua >' 'i, . Tf ka h'o malie: "Auhea oukon lft <?*ti » « ■ ,s ! u oukou mau olplo i puana maf'liel,;aka - i jj', >r. kakou apau he make kela ■ . » .1',,; V;- V< la mau koa ame kt;la mau pu, L W^toT^o!l€ J . ~ , fjail ~.t j H o i)e n & poka, a ua hem r V'!; t r rauj(f- v'f s ]f- ia ana no ko oukou mau i v , i, L j- U i kamake, o ka kakou a j. u a o ka lakou 1a ke kipu 'a ;■ ifi v ai'Mii o ka'u 'wahi pu hookahi?~ltggfīa, e }'• l.ou i1- 'u, a malia o hui hou aktf* fr. l I'< J-a kf Ak'ia alakai ana." M, r>- j]j r,< mnu oleio a'o maiki) a u& ' • ! , il" ]«. .a rnau makamaka e h'eMlp a . . ~l j i,o Va hoomaka iho la ka hooi!^^p^]f . • i.-iaka' h'il' hoi, Aia i k?ia manawa ! - ' 'i l-an<' ne'i ia'u. I knna huli ana mai a r"--l „ " ]ij'jkan<! ]>ane mai la me kona ano maia o n}o}ih ; . J■ "A;;ij(a '>■ ' ]- ■ i ■.'.■: s hine > kuu hoa i alo rti<* 1 a HIHo a kaua i na piiikia ame na inea/ U Ta k- .<s rnhiiav>a, a rr,«- !a- la, oko kakou pahuhopu npjpe loa k'*ia a h'-ol* aa wal'; mai ke Akua ia ka "' - 0.-i iih'»? iho T)"! oloko o'«j, aua hooholo Ito*U " r,i , . < >; ,;il ii ;nt i;i oukou e hoi pu i kai me 'ffeitf I rn. \<i < ! \'o ka mea, o ko ulua noho ana ftlai \ '■o'ioh o v>,tU ;t«.;i ul'u no ia i ko olua ola am& lro >, i> o ,t h<* !'iu!'.iu iioi ke nōonoo ae no ke keik! atoha ' ,o, / ooalo nuri 3a ahiki i keia manawa, Kolālla, '< • ii > \ j ono < pu oukou a e haaiele iho >- --051 r, ,} ~ rn;.hop< aku nei, Ē hoomanao maf |j$ J|or o¥ ' i ' n l < i. ■ hookahi wale iho no au, ahe wnioukou, e hookololohe auanei paha hoi oukou mallosB o*U> ]>au pu kakou i ka poino, nolaiīa, oiai ke kiiia au'' no ka make. e aho owau hookahi ke make a e oM 'Hōi oUkou." . He mau olelo walania kuhohonu ioa keia a ljsyp K'tne,, }, he mau huaolelo a'o no'i piha me na a ku i ke aloha oiaio no maua me ke kelki a ua Hīo wale'no ia mau olelo apau i mea kapae a noonoo ole ia e ko'u lunaikehala, no ka mea, ua hooliolola k<!*u manao a ua paa, aole loa e hiki i ka mana o k.elsahi mfea honua ke.hoololi ahiki i ka hopena, a ua hoike aku au ia mea imua o'kuu kane, me ka hoohiki paa loa nō Ika manawa h'ope loa, ma ko'u pane ana aku penei: "Malalo iho o na ao'kaalelewa-o na Lani Kieipe a imua o ke Akua Mana Loa, ke lawe nei au i ka*u hoopaa a ke hoohiki pa-a loa nei, aole loa au e ae aku i kou manao, aole loa hoi e hooko i keia kauoha au> aole loa hoi au e haalele i ka ukali ana mahope o kou meh£u ahiki i ka wa a ka make e hookaawale ai ia kaua, a mā keia, e

make mainoino au ke hooko oie au i keia olelo hoohilki paa a'u e molla nei i ko'u kino ame ko'u ola—Amene/' . Na keia mau mamalaolelo hōohiki paa i puka maoll aku i ko'u waha. i hoopau aku i na koikoi ana mai o ua kane nei no ko'u haalele aku iaia, a ua apo Hke mai no keia.ia. maua me ke keiki me ka puliki ana aka me k:e aloha kane a makua no hoi. Ua hui aloha pu iho !a me na mak'amaka ia manawa, ame ka makuahine pu p maua, me ko lakou nana hope loa ana mai i na helehelena 0 kuu kane ame ke keiki a maua, ame ka maopopo olē hoi malia paha o ko lakou ike hope loa ana mai la no hoi fa ia ma~ kou, ua haalele iho la lakou lehuīehu ia makou iloko o ka meha. a koe kokookolu wale iho la no makou iloleo, o ia waonahele a iwaena hoi o na pali kualapa ame aa awawa anoano a eehia o ua kuon« kau ka weli oei o Ka!ajaw. 1 ka hala ana aku la o na makamaka me na waimjaka paumako o ke aloha mokumokuahua, ua hoeu mai' la no kuu I<r.e pii hou aku maluiia o kekahi w&hi kīekiena. a ua h.iokoia kona makemake, a hoea aleu lft makou i kekahi wnhi i kapaia ka* inoa o Waimakem&ke,, e pii ana ma ka i« » k hawai a kau pono makou maiuna, a hoomnana ihn 'a ' kekahi wahi olaelae e hikl ii ]ke| noho iho me ka lewalowa no nae o na wawae ilalo* pali kiekie ku p< o\ »ra ko makou kua, a he paīl iHona kuhohoini hoi ma ke aln, a Ua uhi paapu ia omua, ka a!cau ame ka hema e na !au o na laalaau ame na hihi, e kolo a e uhi hihipea ana mao a maanei me ka hiki.ole ke iko aku ia mua. ? kau a mea o ka paa kupouli ia e liluwehiwelii o ka wāonahele- " F na makamaka heluhelu. ke hoomanpopo iho la no <mkou i ke ano o ko makou liale i noho iho al iloko ō ia mau !a makamua <» ka uhaiaholo a ka make i"ke.ol& o kuu kane. 0 ka ia koluna i ke ao. ao na aopolohiwa a Kane ko ka pn. o ka olae kaepali 'ka honua, o na !au fj|hip&a v " . * «

Il|Sf§V - ' 1 Tunipa£ii<u ka inaliu'iia)-: kaupoiku, ;t <> ke Kai'a k-.-hau ke j koloka * }. /r. uk,., .■. " "ft j»<'l i 11 'i< i mīkiai i he wah: puhi maloo ho«.»k«}ii k.ihi i';r vit makou iiwa, a<>!c ka wai, ;v i ahona i k<- <> k^hau na Ihu laau, ua hoomanawanuiia ts<> iia<-, ni" ka lei ib. haule ana aku o kn.onohi o ka !u rn.ila!o o kaj k« j kukulu komohan#,, uhola a<> ln na oka ia wahi apau o ua kuālono nei, ua u invha !a ko makou noho «na; aka, aok- .no nav i liuliu hoi, ua oili ae la ka u*i moha!a ko»ai.* <> ka mailuna o na pali kiekiena, a paho'a iho 'a i ka nani kona wahine u'i maluua o na papalina o ka_aina, ihe mai !a ke ahekehau o ke kuahiwi, a hoohō kuL' !a na leo o na pupukanioe ma na >au, e okomo mai ana i ka hoene o ka !akou m'au i mele iloko o ko makou mau pahukani, mt- he la Jeo hoolana manao ifial na main; ike ol< : īa'e puko o na kekona, na minMe ame na hora, ko o ko oukou noho meha a pilihua ana, ko o pua, na lau a.ma na wahi no apau, ko o oukou a mawaho o oukou- O'wau pu nu mu oukou., |y£> omaka ana mai o ka malamaīama o ka hi a nai»ka po i ka wehena kāfao o kekahl la ae,-ia makou e pahola ae ana i na leo pule hoomaikai i na Mana Lani .figJKyrta malama maalahi piau mai ia makou, aia hoi, ae !a ko makou hau!i i ka_ lohe-* ana aku TPfilnfefe wa!aan e pa-p mai aha mai!a!o mai. a ua lilo iho j manawa maikai loa no ke noi pakui hou aku i ka, ke Akua Hemolele e kiai a e malama ahonuī mai' iloko o Kona mae poholima mana Kahikolu.. j|gpbD.o aku la makou a hoomaopopo aku la me- ka hoo-j o)e, mamuli o nā leo olelo haole ame ka na<te%e o na lako pu, he mea oiaio, o ka pualikoa keia a » lohe mua ai, e hopu a lawepio, a i o!o e ki pu a make Jkuu kane. E ka mea heluhelu, e na makamaka, e hoike aku au ia oukou i ka mea oiaio, e!ike mr* na mea a'pa a'u e hoik(.> nei maloko. o keia moolelo, ua ike kumaā« ! ka r;\ii o na i» -a «* weliweli ai mamua aku < ia manawa, ua kau rnai ua liikimua e liolopuni ;.i ka makau iloko ') ka houpo, aka» ua kt-la mau mea 4Pau e k'f'u rna/iaokoa ame ka manaopaa o ka wiwo ole, apiīu mai 'a nae i k>*ia manawa, ua .hoomaopopr> iho !a au 1 1 ke'&iao p ame ke ano puanuanu a pihoihoi mai !a oloko, [ plal, ua ike iho la au eia io maua he alo a he alo me ka ; Ia makou e noho aku nei, ke lohe aku la no makou r.O&i Jvawa!o o na leo walaau e kupinai ana ma na kuama keia »wahi la, e na makamaka, e huomao.popo !|§yp ai. oukou i ke-kahi o na hana ho(>ma'-vva'.\va iuoino loa Piki i hana ai rne ka hookano nui, a i hoowlo ai ia iho ame ka poe apau e J>aa ana i ka mana o ke aunana i hoouna niaiia lakou e lawe i ke ola o ke; i ko lak.ou Mpuwale a hoolilo i ko lakou| arr,i- ka i.noa I mea e hoopailua a e }ioov.ahawaha foS*fa &! e ka p<-e uhane ola, ! hanauia tm- ka lupaikehala' jp'W Ikaulike a nohona Kristiano, ka pono ho: a ko lakou] i lawe mai al a kanu iloko o ka 'epo o koj ama oiwi aloha. j 'I ka hiki ana o ke'a poe koa Piki puuwai liaekoko i: fP|§tf ō na hale a makou i haalele aku la, o ia o KahalaTlm, a i ko lakou hoomaopopo ana iho aole kaaaka o kauhak%" aole hm ka lakou rnea i hae ai, ua iho la] lakou e puhi ikf ahi ina hale amo na !ako apa>i. Lohe\ aku Ta ko makou mnu p<'j>eiao i "ka owe o ka ikaika o ka' ula o"1re ahi ame ka paapaalna o kana mau mea e nome-, *ha!a o!<* ana, a pii ae la ka ulawena iloko o ka punohu uw&W i ka lewa , a hoeoihaia ae la ko makou"mau puuwai me' ke aloha. aole no na hale ame na lako wale iho no, aka no na makamaka hewa ole ka poe hoi no lakou ia liiau home, o ia hoi, o ko Naohe opio hale. a makou i hoopunana iho ai i na la mamua iho, ko'Paoa hale ame ko Koala hale, No kuu kane ka inaina o keia poe, ka mea Hhi kuleana ole i kela mau hale, kii wale aku la no nae e ptth! ahi i ko hai waiwai, i kau a mea o ka wela o ko puuwai i ka inaina ame ka hae e hana i na hoopo'lno apau e hiki ana ia lakou, me ka manao hupo,. hs.fc|imu hoopilihua ia e makau ai, a haawipio w'ale aku ātie. Oke ino keia ona ino, a o ka lapuwale o na iapuwale a keia poe koa Piki mahaoi'nui'wale, i hana ai inaluna o ka poe fiewa ole, no lakou kela mau hale ame k'o i&kou mau wahi lako. Na keia mau hana i paila ae ika inaina maopopo iloko o ka waihona noonoo o ua kane nei a'u f a ua piha paila pu aku Ia me ko'u lua o ka inaina, a ina no paha e loaa koke ana kekahi o lakou iloko o ko'u mau poholima ia manawa, ma la-ua uwi maloo ia na iwi & ke koiohe, a haawi aku na ka enaena o ka lakou ahi .« nana mai a lilo i mea ole. A hoea mai i keia la, -aole loa i pau ka nonohua o ko'u lunaikehala no keia mau hama pakaha, puhiahi, limanui a kela poe Piki kolea kauahua, mahaoi o ka aea ana mai a noho hookano iho iluna o ka umauma waimeli o Kuu aina','kulaiwi. He mea maikai ole ka hoomauhala, wahi a ke a'o mai a ua poe Piki nei, aka, ua hooholo au iloko iho o'u. o kela mau hana

auhiahi kuleana ole a lakou, ame ko lakou hele pualikoa kaua nui ana mai me na pu laipela ame na pukuniahi e kaua a e ki pu a make ke ola o kuu kane. piai oia hookahi wale iho no ma kona aoao, he mau hana ia e hilahila ai ko ke ao nei mau mana aupuni; a no ia mau kumu, ~UA( paa kuu manao, a aole loa e pau a e poina a huikalaia na. hoahewa a ko'u lunaikehala a* hoea mai i ka la, ka hora, ka minuke a i ke kekona hope loa o ko'u ola— ia o'u ame a'u ia a i ko'u hopena me ko'u.hana a oni oie aku. | _ Ua hala hope ae nei he mau makahiki lehulehu mai lia 1» rnai, a ua loli ae nei ke au o ka manawa, Ua pau |kekahi poe o L kou i ka haalele mai i na kaiaulu o Hawaii nei, ke noho nei no kekahi poe mawaena o na kupa o ka aina, a ua hiamoe aku kekahi poe o lakou iloko o ka hiaW mau loa- Ahiki mai i keia la, ke imanaōio nei au» ; ke aku ko lakou koena e ola mai nei no keia ms,u hana puhiahi a lakou, aole no e nele ana ko lakou mihi a hoahewa ia iho, i oi loa aku hoi ke ike iho 0 neia mau hale a lakou i puhi ai i ke ahi. no kekahi poe jBQ,i haawipio mua, a paa malalo o ko lakou mana» a no k& poe hewa ole, ku-e ole aku ia lakou a i hooko hoi i ka lakou mau kauoha. Ama keia mau hana, owai la ka 1 poino? lle mea maopopo o ka poe m> lakou ia mau waiwai, ka poe hewa ole a i hui pu ole me kuu kane. a o pa poino a iakou i nianao.ai e kau maīuna o Koolau, wa ka.u aku la me ka weli'weli ame ka ho<>pooilikia nui i* faluna o ka poe hewa ole oiai iakou e hooko a e hoolome ana i na kauoha apau a ua puali puhiahi nei. «Mk m manaoio nei au. aole loa he puuwai i nohoia <ika lunaikehala o ka noonno aokanaka a i hanauia he \vlthi ktliU lihi iki o ke aloha iloko o kona umauiuwā ao anjt e aku i kela mau hana, aka. A o ka ahotnrmaop4po ke T>uanaia. ]T <Aole I p§u) -