Ke Alakai o Hawaii, Volume V, Number 19, 8 September 1932 — KA LUAI KOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Ola Ke Kiu Alo Ehu Poka KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA [ARTICLE]

KA LUAI KOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile

PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Ola Ke Kiu Alo Ehu Poka

KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA

He man«w« pilihua wale no ke)a iloko o ia mau Kh. e hoojjuJu maii ia ana ko'u mau papalina e ns wairraka i ka īke aku i ka ?mi malie o ke kino ame ka hele» hi-!ena o ke kane, me ka hiki ole ke haawi aku i na kokua ? loaa mai al ka palekana, oiai, ua hoao aku ia au ma i*a rr:«a apau e hiki ana ia'u, a ua hoomaopopo maoli iho la ua kuhohonu a ikaika loa ka uhola ana o ka ma'i m&l ina o kona kino, a o ke kali wale aku no ina e loli ae mamuli o ka hoi hou mai o ka ikaika o kona kino, a i ole> r ka haaleie loa mai paha ia'u- He elua pu!e mamua ae o kona pauaho ana mai i keia ola ana, ua hoomaka mai !a kona noonoo e ano e, e kamailio lalau ana i ka.hr manawa, me ka hoomaopopo no nae ke hoalaia aku, pela mau oia» a i ka ls mamuā iho o kona haalele ana mai ia'u> ua nalowale loa ae la kona noonoo ame ka hoomaopopo aokanakā, -a moe mumule «le iho la no oia mai ia la a po, & mai ia po a aneane paha e hiki i ka waenakonu a huli l:a pewa, plo īho la ke kukui o ko Kaluaikoolau hale, a hoi aku la ka uhane me ka mea Nana i liana mai, koe iho h'; - ona kino lepo mahope pel. ka mea a'u i kumakena ai r ' J-a naauaua. owaū hookahi iloko o ia anoano eehia i K au 1 na leo kupinai o na pupukanioe, me he la e (- kanileau pu ana lakou.me a'u iloko oia mau hora o ka liula wehe*na kaiao, I ka hoomaka a.na mai o ka malamalama o ka onohi f <i la e uhola ae ai i kona kukuna maluna oka aina ia ahiaka, a waiho kalae mai la na kipapali ame na kuao ua awaaWa aīoha nei, e hiamoe malie ana o Koolau >' ho o kona pauhia hope loa o ka make, me kona oiwi ki- ! ti<> maloeloe i hoomaemae miiikai ia o na lima aloha nei o kona hoapili he wahiii*-, m<\ ka lei hoonani o na pua lehua ame na lau palai ma kona umauma, a e waiho moelo!i? ana hoi kana pu kaulana i punahele nui ia ma kona aoao me ke apo ia e kona lima akau. Kau iho la na oiiohi ikf- o ko'u mau maka maluna o kona mau hiohiona wai-pa-he, a hoi mai la na hoomanao ana nona, a e ka makamaka "heluhelu, pehea la e hiki ai ia'u ke hoike aku i hiki ai ia oe ke hooniaopopo iho i ka ikaika o na pakaualoku 1 e ana ialoko o ka manawa, e haehae ana i ka houpo | a paapaaina na maawe o ke aloha kunouli—-e—aloha wale. Aloha ia 1 niau helekohana aku la, e uhaiaholo ana i ! ka lei aloha a maua, e u naue kokooīua ana i ke alahele | haalele iho ia ka hoi ia'u ke kokookolu o | ka huakai pu ana mai, . e paiauma naauaua kuha'o hoo- ; k&M aku mahope nei ike alahele oka meha e au hapapa ! ar,! A na lima ike ahe kino ole a ka makani, o ka hu'i maeele wale no ia o ke aka kino 'wailua o.kuu kane i niau ; I palanehe iho la, nawai hoi e ole ka meha, ua pili na maka, | pale ka leo, ua lele ke aho. ka lamaku o ka hale, haalele | iho la i ke'kino, e hoi no ka lepo i ka lepo—aloha ino—e, ' a'oha kuu kane, ako ai ka puanaia ana— i ! ( 'He kau ko na makani o pa kikiao ai, ; He kau ko na ahekehau e pa'kolonahe ai, ! He kau ko na opuu e,mohalapua ai, j He kau ko na laulipo e helelei ai, ! He kau'ko'na omakaua e puluelo ai, He kau ko na kukunala e ikikl ai, He ka,u ko kela a he kau ko keia, He kau wale no nae na kau apau—-no ka make." Apau ka'u mau hooponopono ana i ke kino ame ka aloha ana aku iaia, ua hoomaka ae la ka noonoo no k ahi kupono e hoihoi aku ai iaia a hoomoe aku iloko oka opu o ka honua. Nana hele aku la au ahiki i ka loaa ana ia'u o kekahi wahl kuono lipolipo. i uhi malumalu ia e na; kipapali kualapa o ke kuahiwi, ā i hunakeleia hoi e na la-j &jaau me na lauhihipea i awiliia e ka palai me ka awapuh3'- a hooholo iho la ko'u manao, o kahi kupono ia e maluai kona mau iwi, a malaila hoi au e eli iho ai i kona ilina, a uhi aku ina hunalepa maluna o kona kino. Ena m akamaka e komo pu mai nei me a'u iloko o keia moolelo 0 ka meha, e hoomanao iho kakou, ua hele kuewaia keia huakai auwana o ka waonahele, aole hoi na lako elike me ka nohona o kauhale koauka, nolaila, o kahi lako wale po o paa ana ma ko'u lima ia manawa no ka paeli ana aku jk: opu o ka honua i hohonū, i akea a i laula kupono ai hope loa o kuu kane, he'wahi pahi, a he wahi koi]fo ia iwale iho la no nn wahi lako e hoohana aku ai n ° keia hana nui e kali mai nei no kuu hooko aku, a ua hana au me ka ikaika apau o ko'u mau lima ame ko*u kino wahine me kela koilipi ahiki i ka lawa pono ana o ka loa, ka laula ame ka hohonu o ka lua ilina no ka hunakele Joa aieu i na helehelena o kuu kane aloha. ma kahi hoi i honp aa a j k o ' u manao aole loa e loaa a e hiki ke hookumakaiaia kona kapu ahiki i ka hopena. l T a hoomaka au ika eli ana i kela lua ika mua oka ' a ahiki ike ahiahi, ua loaa ia'u ka hapalua oka hohonu, a hoi aku la au a moe hooluolu iho Ia ia po ma ka aoao 0 ko kino uhane ole o kuu kane ahiki i ke ao ana, Ma ia kakahiaka ae, ua hoomaka hou aku la au t ka*u eli ana, a i ka hoea ana o ka la i ka aīuna ahiahi. ua ike iho la au^

ua lawa a ua hohdnu kupono ka lua. Haliili! iho 1a au la]alo oka honua na ]au 'aala oke kuahiwi, & kaupalo aelSlf!Fna aoao, a i ka m?rkrsu¥au pono nrta o na m^a apau no ka apana luma hope Ioa t ua kii aku la au i ke kino lepo 0 ua kane aloha nei. Ua kukuli iho la au ma kona aoao a pahola ao la i ka'u mau mapuna leo, puU- mu njrkapuai 0 ke Akua ma na lani kieleie loa, a hapai aku la laia me kana pu piawaena ona ulunahele me lanlaau, e kolo ana ma kekahi wahi me ka hiipoi i kona kino ahiki i ka hoea ana i ka pahuhopu 0 kana huakai hope loa maluna oka lepo aloha 0 kona oneoiwi. Malaila, ua hoomoe akahele aku Ja au iaia me ka maikai e.hiamoe pu oia me kana pu puiiahele ma kona poli, ko*u hooko ana k noi īa 1 kana kauohapaa hope loa ia'u. Haawl ae'la au i na olelo pule hoomaikai i ka MakUa Lani uhi aku !a i na iauiiko maluna ona : a.moni/iku la ka honua iaia me ka hunakeie loa, a "hoi aku la ka lepo i ka lepo a o ka lehu 1 ka lehu, e hoomaikaiia ka inoa 0 ke Akua Mana I oa." , Ua uhi au iaia me kōna mau pono apau me Ita lepo a napalua o kona hiale» ua hoonohonoho kipapa iho !a au me na r>ohaku palahalaha a paa pu. a uhi hou 'iho )a ka lepo» a uhi hou īho la au he kamoe pohaku me ka lepo maluna loa a iliwai like me Jta ilihonua. Ua kanu ihg !u f u ma na wahi apuni 0 jka he.me aa omaka lau/lipo oke kuahiwi. hom akii la i kona lepo a waiho alsu la iaia 0 n.?™!? "i n fi ka ", a i l ® ll ' a haalele aku la i kpna hule I " h , uh !?•?' Ja . k , e 8,0 e hoi ' uu ' u " w i Hanakani me ka puolo pilihua 1 ka umauma 0 ka haawe hoi 0 ke kaumaha ma ka hokua. Ia ahiahi no, ua'ku ae la au a °- Ia la . wahi a maua me ku " kane i noho hoo«VnniUll,P\ al ' l Ga 0i 6 hiki ai ke noh ° ih<) > Ua ovff 1 1» a ? € , koolua oia wahi mehameha, a huli £w£j Q t° U - £no at e hoea ai 1 kft hakai 1 kahi e kokoke aku ai 1 ke aokanaka. e iho * nei i a ua nana wale ae la no na maka ī na kuono ame na kualapa a maua i hoomanaWMUI pu a m, ka lei he keiki, i pukuikui pu ai il™ anu J£s k 5 koekoe ' a kau wale mai la no ko laua aleaku hioS«S o O P T»nT' n° llo ' u hoom r"> haliali ". na ka e hanmi. Hoomanao ae la i na la, opio oka Kmaka ko\SkauiV' na , hanau ame na V in me na kini ma- - H kou ike ole ia laua ame ko'u huna hoa k0 makou hele pu, moe pu a hoomafa Fka Iw in °na P illhlla ame ka inea, hoomanao ae U 1 ka pu ana 1 ka make a na elele poka a na hu anei" 1 ike i & e , le . le makawalu ana mao a mai hele ai 1 alo W fta ame na kuanihi, K aio PH la ai » a uwe, he mea e ke anu maeele o ka P ° ° ehUehU ° ka P'"»'- « v kuka hi aku la au iloko oka meha lai knnnnii āmm^m

kino uhane ok, aka, o ka ike a Mou'iH f!\ U me°ka ?o J ae l ae «t u . ia l3koU »»»'2« td leo hauwalann nv °i , u mau P ahu kani iko lakou mau " la k ' J lakou <• - ia'u an \ ?alia , na ra . akai naka ika hiki ana he noloH m f ka ole i ka ike ia mea makamlkA tr U h °i ke . ole aku ' M la 'u iho imua ona maKamaka, He mea ku 10 no īa i ka ha'oha'o aka hoi ma na mea pih i ka pololi, ua ike no kakou, ua nohoia w!iiiL na - ahlwl aua maa a lawa ma ka imi ume ka t L? na In u mea apau e hoona ai ika lua oka mana OMe L P °' /nanawa ole no, ua lawa au me aku h£l h-u am - e ka wi 0 ke a ua kii no an i W • i° ,El ame na lau luau - hoomoa oka nanahu a ' a m m„'= , ele 10 -t ma ka pulehu ana iluna ° a „2 u ; lawa īho la- no ka nohona hoo£ehaana• JLT, \ k ? ha 4P« e P e e «oko oka noho, e /*f. ana ' a aole loa no hoi au 1 īke i ko*u pilikia a ka^ lahl^t P ° f a'u i! noho ai ma i a ! a JT a i T1 ka haawi ana aku i ko'u aloha ia! kanua a haalele aku ai mahope. a i iho- »n»/:#o hoi pahi na makamaka 1 3t }°; Heaha la hoi ke kumu oka pee ana ? Ua neo neo hoi na kuahiwi aole pueo hoohalua o ke kula a? a kala^ana a " h H e P V* »«"?»«•.»» kal.oli no t.lao ka paiekana. He oiaio no ho? Daha ia, aohe mea nana. e hooie ae īa mea, ina nae hoi no kakou pīlikana wale ihn no ka nohona o ia mau la, aka, aole pela, 110 ka nui mako lakou e ma°tuWa '? a « no -k»¥ mau punana oia manau", S 2"° 0 oukuo n> a k»maka nei iloko K Mk' manu punana ole, ua eheu aku na manaa an , u ae no īa mea, aua ano like me kela mau walu mapunaolelo kaulana kahiko a na o kakou 1 e _i ana penei: "Ua hala ka Puulena a£i Hilo' ua jml aku la la Papalauahi, la'u e noho aku ana ma ia wihi ap flnf^ la mai na q M° , nie na kipona o He' aloha. o Übeu ae ana ina nianao kokoma e hele aku e ina pililaaa U n - a ir ? U \° ka ikc a ko 'u makaT2S ™ i 11 ? 1H °» °i ko aku » uka > Ooomanao la V if a , olt>1 ° a . °. aua kttne . nei 1 k< >mi i ana mal "A j l i°. 00 . 1: ! u nie ka a kaua makope nel ea, e mhj ka hele na 1 ka uka o Puna, no ku A na il|x oe 1 ko hopei nei, omua ka hoi kau e makaala, a 4 hoolona, aole i ikeia aku kahi o ka ino i hoopu ai, hete\n& oe waele amj no ike ala oka wawae/* ' ' I