Ke Alakai o Hawaii, Volume V, Number 23, 6 October 1932 — KA LUAI KOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Ola Ke Kiu Alo Ehu Poka KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA [ARTICLE]

KA LUAI KOOLAU Ke Kaeaea o na Pali Kalalau Ame Na Kahei O Ahi o Kamaile

PIILANI Ka Wahine i Molia i ke Ola Ke Kiu Alo Ehu Poka

KALEIMANU Ka Hua o ko Laua Puhaka Ka Opio Haokila Iloko o na Inea HE MOOLELO OIAIO I PIHA ME NA HAAWINA O KE ALOHA

Mawaena o ka Koolau mau hana 'jima makaukau. ua oleloia, he noeau oia ma ke kalai laau noho pani.<!,=, ame ka okioki a kuni i na Hi ame ka ulii ana i nu !. ..-i noho paniolo. !!<• h.-lu »-kahi no hoi oia ma ke oki n.a aw« ilipipi mu- ka hiln una i ke kauia jli, he mikioi aui.mllo'li? kana k,-<uia īU k<< hi!o, a he \sikwni e puali ;u t ,u hau nui 1 ka hau iki.

M 1 h no mh ka hoohei pipi, ua kaenaia 110 ua Koolau ? 1 rru ko nno h." ahikanana kipukaiii iialaoh:. a oh»* \ 1 d p hala ai ka linapoe. li.a ma na kiwi, ma ka a*» a ma ka wm\a<- kahi i makemak"ia «.■ hei ka pipi, ke haalele kana kipukaili i kona poh<j]ir/ia, ua hei aku Ja ma kahi i makemakeia. .

Ma ke kulai pīl»i, o ia hana eleu no ia i ua keiki Koōlau nei. He hiki ke hahai 1 kekahi pij>i maluna'o kona lio, ake lele kana kipukaili ua kornr, a ku Ia malalo oka pipi a'hei mai la kekahi wawae mua, h 0 kona manawa koke no ia e hooma-Io ai i kana kaula i ka omuku a ua kuwala aku la ka pipi, a me ka eku iua o!< ua paa ai.u la s kupeeia, me ka makaukau no ka pahi l.ahe am. k:t haokuni.

Ma ke kau īio hou, ua kaulana o K0«,!,.i. uo ka maikai o k«7t«t mau lio ke a"o. Ua a'oi.i eia h- N Lu!<-hu ".-ale ona lio, aua Ikeia ka maikai oka holo. A</k. ka puiwa, iiole ka hoopiK, ao|£ ka nunulia amt ha. kun.a inoino e ae 0 k& Ho, aka ka nohop&ipai 0 ka holo ame ka hiehie oke kulana he manu iwa ka h , i a t-:i? ■; ul Mamuii o kona a'o ana i ka lio 0 kekahi n;a!-.ur : ' i haole ona, oia Myer, ano ka nui mahalo Ika n.aikai k- a'oia ana o ua Ho nei, haawi makaiia mai la oii- Koolau 1 ka pu I kapaia kona inoa o "Kaimonakamakeloa," o ia 7io hoi ka pu punahei • u u; 1 kaeaea nei i kauja:..i ai ma ke mele—"Ai manu Koolau•" l a hoomaopopo mua ina no ko Koulau mau onoiamaka uwila ma ke ki-pu pololui i kona mau la akahi no a hoomaka at; kona oiv,i c h<n-u i ke kulana o ke kanaka u'i, a maloeloe p:i pololei paii ke kua mahina ae alo o kona pauku kino, auhe puu aohe kee. Ua oleloia, aja i ka manawa e pii ai i ke kuahiwi no ke ki holoholona, aohe poka hala a ke keiki Koolau, ke poha, ka uina o kana pu, ua kaanini aku la ka holoholona. I kekahi la ae ua ikeia kekahi aluka kao iluna o kekahi kualapa he mau haneii kapuai ka mamao mai kahi a ua 0 Koolali ma e kuku ana, me kekahi poe haole 1 kaena i ko lakou ike ki pololei, a ua ninau aku la ko Kpolau haku ia lakou, ina e ku i kekahi o lakou. kekahi kao kalakoa keokeo, e ku ana iwaena o ka puulu, ua pane mai la lakou, aole hiki i kekahi mea ke ki a ku'kela kao. no ka mea, he mamao loa, a no ka piha aluka loa o na kao e ae, ■ ■

Kaheaia aku la o Koolau, a hele mai 3a oia imua o kona haku, a pane aku la ka hak'i: **Auhea oe, nana pololei oe i keia kao keokeo, ma kahi a kuu m;inarrina]ima e kuhi nei/' Nana aku la ua Koolau nei a pane aku la; "Ae, ua ike au." Pane mai ka haku i kana kauoha: "E ki aku oe ia kao ma ke poo." Hapai malie ae la o Koolau 1 l'ana pu me ka heneaka, a i ke kau ana 1 ka poohiwi o ka uina koke aku 3a no ia, a puiwa ae la na haole, a puiwa pu ine na kao a puhee aku la, aka s o keia, kao kalakoa keokeo, ua ikeia aku ia kona kupaka kaanini ana ; a olokaa mai )a mailuna mai 0 ka pali a haule ilalo. I ke kiiia ana a laweia mai, ua pau kuhihewa iho la na haole i ko lakou ike ana, ua ku pololei ka poka mamua pono o ke kumu pepeiao akau, a ahai pupuhi aku ia a puka pu ma kekahi aoao o ke poo. tJa hooko o Koolau i ke kauoha a k'ona haku a ua nui kona kaenaia, tme ka mahaloia e na haole no kana ki pololei ana. Ua oleloia no hoi, ke noho o KoOlau a ono i 'ka niu'. haohao. aole oia e ae, a e hoeHuhi wale aku no ia hai. 1 e pii e lu niu nana, aka ua kii oia i kana pu laipela, a o ia: ka mea nana e lu kana niu, ma kona ki 'wale no 'ma kaj piko e paa a e ]ew r a3ev/a ai ka hui niu i ke kumu, malaila A oia e hoouna ai i ka poka o kaina pu a helelei mai la na hua niu, Ua hoike ae ka makamaka hinakanawai wnipahe o Waimea, Kauai i kekghi wahi hoonanea hoomakeaka e pili ana iaia iho, ame ka pipi bulu a Koolau. I kekahi la malie maikai o na kuahiwi. ua upu ae la ka makemake o kekahi poe e hele auwana aku mauka o na waokele ululaau o na kuahiwi. no ka hoohala manawa mia ka hoao-ana i ko lakou i..* •>. »>">n ' •» «.»''•> !,olrholona, a mawaena o na eleu i komo aku iloko o koia huakai» o ua Hopekala nei kek;»hi me k; i,,r i mi i IpeU l . a o ke keiki Koolau hoi kekahi mo kana kipuka ili. ī ka hoea ana aku i k-> knhun kahi o ka '\ana. ra kau liiīii aku la ua mau moho uhaiaholo nei ma na f vvahi like ole, e hele halo ana. a e kiei lihi ana mao a maanei no ka ike aku i na pulakaumaka i anoi nui ia. Aole no i anahulu ua kekona o ka nihi maiau ana a

: Mn;tmaka nei c ha!«> aua Von;s inau oaohimnna li-o 1 ■ 'hiiihi k'i p"! al- ho(jki?in :,na hol L.»u;ī nuui J_'yhukaiji.-me ka hamam.-i maVanVivn. <-* mo»i ftVn imi īihi I na! "k<» o na laalaau nie ka puliki pa;; o i?;«īu inaiuu i K;ma pu laipela, i int- na K'hu pauda manuunuu mo ka pu-ain nu< kekahi p»ka h«» mau'iMi.nu paha ; !■ <- kaiimaha, aia hoi, rru> ho makumaiui. at»kO lit, ua ike ! k<iku aku la-oia i kekaln pipi hulu nui e kU ■tin;ri ujia ma i -.i ao;,i» o kekahi kumul.iau, e ku pololei k»na mau ' !'"■{'* ia", e haka ]>ono mai ana kuiia mau mak;; iaia, a e j J>» ana kona ihu i ka makani. | ii( j ka puiwa oia i ike aku ai i k<>na ene!®ii. a lele ino }»e!a ka hauli mai kona puuwai ae ike kileo». Nana pono; jaku la ōia a hoomaopopo' iho 3a ke hoomakaūkau -.mai-.1.a-j I j»iji] nei e hoouka kaua mai. nolai'a me ka p.amao loa ( no o kahi a keia enemi e ku mai nei, me ka pihkaukau e; - ao mai i kana mau ai o ka u"i. ua hapai awiv-i ae la ua mnkwaka nei i kana pu, a iH7Rā elele, > t;a make, a haule mauliawa iho la kona ene.Jti ; pipi bu!u' .'hma (, ka ili honuii ' i "Huro ka lanakila kamuhau luai»le," i hofh" ae ai koi'H puuwai hao kila. a un- mua aku la konajQiuu kapuai wiwo ole no kahi n kona enemi e walho a,nd» ua lele ke k<ulki ola, ua pau ka oe hana, ua pio ka oe ahi, Aka i ka hiki ana aku nae o ua hoa nei me ka e kukala ae }■■•> kona waiwai, aia lioi f ya houpiha'a ai- : ,i oia me ke 'kaliaha, ika ike ana aku,'h>- pipi bulu ! • ■ iia iu-i mua ike kaula a ua hoopaaia a paa ike kumulaau. Kani iho la kana henf aka, a i kona nDa&u ana manor)t: iho, eia ka he pipi na ka eueu Koolāp i hoohei a ! I "oiiaa iloko o ka mana-.-a pokole mamua lfyo. | Aia i ka manawa e hoaoia ana e hopū ia 'Koolau, ua ; hr>alaia ae la he puali uhaiaholo o haole o Waimea, Kauai, me'ka hoolakoia me na lafcd kaua w ka jiii e ku kiai iahma o Kilohana, o ia hoi ke kahua o ke al-'iho e hoea aku ai ilalo o lalan, a o ke alapii mai no hoi ia e kau ai iluna o ka p-ko o ke ala e naAā ai ia KeI ;;a.ha ma.

11.-.ila keia puaiik'>a haole kahi i pee hoomakakiu ai. ni(« ka manaoia, malia o hoao o Koolau e pii mal ma ia ala; ; !<!ila r aa, a i oln make paha ia lakou. M&wa<-na 0 keia <> Hapakala kek.\hi, he maki-.maka a hoaloha maika? oia 110 ka mea e kakau nei no Waimea, Kauai he haole i r» kupa a ka?>imoopumi ia iwi me kana wa'•iuf Hawaii,

I ke kakahiaka'nni ])ōniponi o kekahi la ae- e ku kiai tna oia ma kahi kOkoke i ke alanui nihinihi e pii mai ai,

;• no kona ano molowu. uu hoao iho la oia e hawu i kekahi men nana e hoopau i keia malowa. Kaxi aku la oia he wahi apana kini pīula ma.luna o kokahi lala laau a hoomaka aku la e Hoao i koria akamai klpu pololei ma ke ki noka ana i ua apana piula nei. a i kc kani ana <• kana pū, ua poha .&&: la a wawalo aku la kona 300 ma na whi ajpau ō ua awawa nei la manawa oia i ki hou aku ai me k$ paapaaina no ekolu manawa, a holu k'-ke mai la e 'iana i kona poe hoa 0 ka pualikoa hookahi, i kona hoea ana mai i ko lakou wahi e hpomoana ana, ki hou ae oaa i hookali! kani o kaha pu, a nana aku 1a ialoko o ka halelole 0 ua po<- nei, a ike aku la oia me ke kahaha, ua \viii lakou apau me ka puiou nalo loa iloko o na huiuhulu, a ike aku la i ka naka haalulu o kekahi mau mea. Hoala aku la oia ia !akou me ka leo nui: "E lakou nei e pee hoopue nei. aoīe anei 0 oukou lohe 1 ke kani o na pu h'»ouka kaua?"