Ke Alakai o Hawaii, Volume V, Number 49, 6 April 1933 — KA MOOLELO O KA AINA ANA MA KEIA MAU MOKUPUPUNI A ME KA LAHA ANA O KEIA LAHUIKANAKA [ARTICLE]

KA MOOLELO O KA AINA ANA MA KEIA MAU MOKUPUPUNI A ME KA LAHA ANA O KEIA LAHUIKANAKA

MOKUNA IV | KA HOONOHO ANA O KA MOOKUAUHAU O KA AINA MA HAWAII NEI MAI A WAKEA ]Vf Ma keia mokuna, ua manaoia ma ka hooinaopopo ana, mehe mea ia o ka lewa ka rn"ia, o ka iani, alaila o ka honua mai, a penei ka heiuhelu ana i na laia«i irfua o ke mele i hakuia e fakui ma ka Mokuna 111, "Q Wakea. Kahlko Luamea, o Papa haiiau moliu ka wahlue. Hanau Tahlti-ku, Tahitl-moe, Hanau Keapapanul. Hanau Keapapalani." A nolaila o na mea mua keia i loaa i loko o ko Wakea mau la laua o Papa, a mahope o Hawaii ka hanau ana e like me malalo iho, ■" ■ "O Wakea ka i noho afeu ia Papa hanau ellma keikl: O Tahiti-ku, Tahitl-moe, Keapapanui, Keapapalani, HRwa!l. O Wakea ke kane a Papa (w) o Maui. O Kaae ke kane walinuu (w) o Maui. O Wakea kaJ noiio fa papa; © Kane, o Kanaloa." Mahope iho o ko Papa hanau ana i keia mau keiki, hoi aku la o Papa i Tahiti, noho wahine ole o Wakea, Nolnila, lawe ae .0 Wa.kea ia Kaulawahine, hanau o t,ai Kaula, a mahope law'eia ua o Lanai i keiki hookama. A penei' ka hoonohonoho ana o ka nioo- j kuauhau. „ ; Kane ' Wahine Keikl I O Wakea ke kane o Kaulawahine., j alAnal. 1 O Wakea ke kane o Hina, o Molokal. Alua mau keiki moku- a Wakea me na wahine hou. Hoi mai o' Papa mai Tahiti mai, lohe ua lHa 0 Wakea ia Kaulawahine laua me Hina; a nolaila huhu o. Papa 1 fia punalua, a hiUiu pu n,o hoi i kana kane ia Wakea. ' lawe ae o Papa ia Lua i nana, loaa ka laua keiki q ,Oahu (.Oahuaiua.). Hoi hou ak.pL g Papa me kane mua me Wake#., hapau 0 Kamawaelualanimoku, a Niihau, 0 Kaula, o Lehua. Aha mau keiki a laua ko laua manawa i hoi hou ae ai. A penei hoi e heluhelu āi i ka moolelo ma ke mele i hakuia e Pakiii i hoikeia ma ka Mpkuna IH. 'Haalele o Papa hoi i Tahiti, Hoi a Kahiki Kapakapakaua Moe Wakea moe ia Kaulawahine, Hanau Lanai a Kaula, He makahlapo na 'ia wahine. Hoi ae o Wakea loaa o Hina, Hanau Molokai he moku, O Mōlokal a Hina he kelki naoku, Haina e ke kolea Laukaula Ua moe Wakea i ka wahine, Ena ka lapi, ku kahaulili o Papa. Hoi mai o Papa mai loko o Tahiti; Inaina lili i ka ipunaiua; Hai manawa ino i ke kane, o Wakea, Moe ia Lua he kaue hou ia, Hauau Aohualua, he moku ia, He keiki makanalau -na Lua. % Hoj hou aku no noho me Wakea, Naku Papa i ka iloli, ' Hoohapuu Papa i ka moku 0 Hanau Kamawaelualaiiimoku. He eweewe Niihau, He palena o Lehua, » He panlna o Kaula.' 3 4,1 A penei hoi ka iioonohonoho ana o ka moolelo o ka hanau ana o Papa i ua keiki muli ia laua i hoi ae ai me W&kea. Noho hou 0 Wakea ia Papa, o Kauai, Kamawaelualanimpku, Niihau, Lehua, Kaula. O keia mau keiki a Papa, pau kana hanau moku ana. Aka hoi ma ka ike o kekahi kauU nui, he kakaelelo, o Kamahualele kona inoa: I ka manawa i holo mai ai o Moikeha mai Tahlti mai, mamuli o ka hoaoaia i ka.na wahine manuahi ia Luukia, no ko Mua olelo heopunipuni ana ia Luukia no ka hewa i hana oleia e Moikeha. aka ma kela lohe ana 0 Moikeha ua hana pono ole ia oia. nolaila, haalele oia ia Tahitī, holo mai oiā 1 Hawail nei, a 1 ka hookokoke ana mai o na waa e pae i Hilo, ia manawa, \u mai o Kamahualele i luna o ka poia o na waa, a kahea mai: &i« Hawau. he moku, he kanuka. He Kanaka HawaiW. Kanaka Haw&iL ■ Knma na T&httl, H» P\m AiH Kap»ahu M.eulanuUiea Kanaloa. Ks u<t Kalilko iaua o k«pul&nakchfiu Nk, Papa i hanau. Na ke K&ma wahlne a K'ikaiaiuehu lßua me Kahakauakoko. Na palspula aina i paekaM, I nonoho like l ka hlklna, konaohaua. P&e llkē k» moku 1 lalanl. i hut akv» hul omi n» Holani. Pum k» moku q Ke kiio. N»ha Nuuhiw-a l# 1 Polapola; 0 Kahiko ke a!n« Nai\a l mah<>l#» na moku, Mo*u k« aho Kahal. 1 o&;«i « P*«ku n« tiVoku i k* i Kftr. ; vUw * IO Hiukw* mmw kaMkvh* | O ka l«ui uan« e uoho, [ kuu laoi U &-

Ola! Ola! O Kalanaolā Ola ke alil, ke kahuna. Oia ke. kilo, ke kauwa; Noho ia Hawan a lulana, A kanl ino'opuna i Kauai. "t> Kauai ka moku -a--0 Moikeha'ke alli." Aia i loko o keia mele a Kamahualele, aole'o Wakea a me kana wahine na kumu mua o Hawaii nei. A eia kekahi; ma ka nana ana a me k& hoom.aopopo ana, no Tahiti mai na kanaka i laha ai keia mau moku, "e like me ke mele a Kamahualele i hea mai ai i luna o ka poia 0 na waa, e like me ke meie maluna ae. MOKUNA V KA MOOLELO O OPUUKAHONUA Ua olelola ma ka moolelo o Opuukahonua o faua na kupuna alii o keia mau aina, he kanaiwakumamaiwa hanauna mai lai:la mai a hiki ia Kamehameha. a 1 o ka loaa ana o keia mau aina, i ! iawaia ia e Kapuheeuanui. A | penei ke k&ao ana: Ika wa i kuu i aku ai o Kapuheeuanui i kana aho i loko o ke kai mai Kapaahu mai, ia manawa, mau ana kana aho lawaia, a manao ae la oia he ia keia mea e maū nei, alaila, huki ae la oia i kana aho, a i ke kau ana ae i ka waa, eia ka he akeakoa. Ia ma'nawa hele mai ke kahuna o Laulialaamakua e hoomakaukau ana o Kapuheeuanui e w&he ae i ke akoakoa a kiola aku, ia manawa, olelo aku ke kahuna. "B! Mai kiola oe i na akoakoa, he alli na, he hāi kanaka, hulia i puaa, a hoomalielie i ke akua, alaiia pule a pau, alaila kapa aku ote 1 kona inoa 0 Hawaiiloa, alaila kiola afcu oe i loko o ke kai, e ulu mal auanei na he moku." Alaila, hoolohe aku !a o Kapuheeuanui e like 'me ka olelo a ke kahuna. I kekahi la ae lnwMrv ho-u no 0 Kapuhef»uarmi, hei hou ao k" akoakoa/ alaiia h(x)matiaa īuh iawaia »ei i ke kahuna, iawe hou aku no 3 ke akoakoa, i mai ke kahiiH», "He kanaka, he alii, e kapa oe i ka inoa 0 Mauiloa,'' alaila kiola aku la ua lawaia nei i ka moana. I ka ekolu o ka la |lawaia 0 KapuheeuamU, hei hou ,m he akoakoa, o ke kolu ia o ka akoakoa; e like me ka hana mau a ua lawaia nei, a pela 110 oia i hana aku ai. A ike ,mai la ke hahuna i keia koa: ''He kanaka keia he wohi, he alti no ka ea kapu, e aku i konla inoa 0 pahunuiala—" Pela niau ka hana mau aua o Kapuheeuanui, a pela no hoi ka ke kahuna olelo i ua iawai nei. Ua kapala na inoa 0 keia mau aina mamuli o ka olelo a ke kahuna. A ma keia kaao no Hawaii nei, he akoakoa 'keia mau mokupuni t ua ulu mai loko ae 0 ke kai; aka, he kaao wale no ia. A penei hoi ka hoomaopopo ana i k'i oiaio ana, he akoakoa io o Hawaii nei. Penei ke mele a Makuakaum*na i oli aku ai i Tahiti, ia laua me Paao i holo ai i alii hou no Hawaii, no ka mea, ua pau na alu mu& o Hawaii nei i ka hewa, 0 Kapawa ke alii o Hawaii nei i& manawa, i ke kanaha 0 na hanauna iii mai a Opuukahonua mai a ia Kapawa. A ia Makuakaumana ma i aneane aku ai e kau i ke awa o Moaulanuiakea ia manawa i oii aku ai o Makuakaumana ia i»onokaelio ke kahuaa; « Lauo -©-! E lionokaehoi liOnosulsni alii o Kiuluoiiaiia. na waa kau niai, ® hOj noho ia Hawaiikuauli. aiua ioaa i ka 1 hoei ioko 0 ka &le; Hte koakea i haielo i ka I lea i ka makau a ka laWia, A lawaia nui o A ka iawaia uui 0 B*pub*eWß\iīA pas u» kau mai, E holo 4i i Hawaii. he m»jfcu, Hs fiaoku Hawaii. oaoku Haw&ii oa Louofc*iebo e noho. A pae na waa i uka, olelo aku o Paao ia 0 hoi i alli 110 Hawaii. A iuhe 0 Lonokaeho i keia oielo a Paao, alaila, oiek> aku ia Lonokaeho ia Paao, "Aole wau e holo, aka, e hoouna aku wau a Pili naua e ai 0 Hawaii. oia ke aiii e holo pu aie oiua, a 0 oe no ke kahuna." A noiaila oia ka hiki 0 Pili ia Ha w&ii nei. iPeia 1 oleiola ka iuooleio 0 e poxw ke" i ka hoonohouoho ana o ; mookuauhau mai & OpuuUhonua mai a hiki ia Wakea, o ka hoouoiuu>oho ana lua *oao Makuna Vi. i j*fi)