Ke Alakai o Hawaii, Volume VI, Number 21, 21 September 1933 — HOAHEWAIA KEKAHI NO KA HEWA O KEKAHI A HOOPAIIA [ARTICLE]

HOAHEWAIA KEKAHI NO KA HEWA O KEKAHI A HOOPAIIA

Ellke me ke kekee o na alanui kikekee pela na hana ame m manao © ke kanaka Aferika lioko a iwaho e moi ai iioko o na uiuiaau me na hihipea o ka nahelehele.

Peia kakou e ike ai ia Mushidi e oni ana ahiki i ke alanui akea, eia nae he wahi alanui kaa iie waie no ia i piha me na- aluaiua ame na puu. E hahaiia ana oia e eono o kona mau kanaka maikai loa e alalmiia ana e ke kanaka waek- alanui e oni hele ana mamua iloko o ka ua iiiiii e hoopulu pu ia ana hoi e ka wai o na nahelehele, i hele aku kona haku i ka maioo ame ka oiuoiu.

O keia iho ka kekahi o na mea ikeia o ka hopena o ka noonoo ame ka manao Aferika. Ua pepehiia ke keiki a Mushidi a make. 1 mea e hoopaiia ai ka mta nana i hana kela hewa kalaima i ike oieia, hooiaia lakou e kau i na lima maluna o ke kanaka mau loa e ioaa ana ia lakou. Manao lakou penei: Ina ua hewa o A ia B, e hopa lakou ia C, oiai aoie lakou i ike owai la-.o A. E hiki no ke ikeia ke kaulike ole o keia hāna me-ka naaipo pu i ka pepehiia ana o kekahi mahoe kaikuahine no ka mahuka ana (\ kona kokooiua mahoe/ Manao iakou, ina e pepehiia oia e maikai ana kona kokoolua. 1

He papahana no ka MuahWi no ka hoopai ana i ka jno no ka ino. Hoomaka oia eiike me ka pololei eiike me ka hiKi i kona mau aianui kekee ke kokua ma' iaia e hele a Joaa ke alanui aupuni nuj, kahi aim i ike ai aia maiaiia ka poe kalepa, ka poe hookikina i ka poe kauwa kaupaa ame kahi hoi a ka poe kupa o ka alna e hele aL Aka, e Kamau Lohe iakou i na leo himeni e heie ae ana i ka nui a i ka nui loa «like me ka puaii hauoli e hele mai ana. Me ka hikiwawe Mahae ae ia o Mushidi ame kona poe kanaka ahiki i ko 'akou kaa ana ma na wahi maikai loa o ke aianui e hiki ai ia lakou ke hopu pio mai i ko iakou enemi. Me ke kiMhe k>a i hoopau ai ka poe himeni i ka lakou meie hauoli ana ; ko lakou halawai ana mai me Mushidi, r ka pane ana i ka ke aiakl ninau, oieio mai ia ke alakai o ka poe himeni: "Ke lawe mai nei makon ia oe i ka mihou malk&l o ke Aieua ke mea i aio--1» ia oe. He poe misionari makou 30Uli ka misiorm mai o ka poe haoie."

#Tapal akū la ka mislonari Nonri mau olelo 1 ka nanaina o ka manaoino ame ke hookae maluna o na helehelena o na kanaka eleele. Ia lakou, o ka huaolele "mislonari" hē haole kolohe ia, lio poe hookikina i na kauwa kuapaa, he poe kalepa! Lehuiehu wāle na manawa o ka poe haole ino i kolohe ai i keia poe! Me ka muki ana lele mai la ka poe kanaka 'maluha o Nonn' a kaualako aku Ia lāia Hoko o ka nahelehelei kona mau hoe i holo ai a nalowale ma kekahi alahele okoa aku. Hoopioia iho la ko lakou leo mele e ka weliweli nana i kono mai ia lnkou e pule. He pule walohia no hoi ia, no ka mea o Nonri ke alakai o keia puulu e hall ana I ka nuhou maikai i ke kula mawaho e kokoke mai ana e hoike aku ana, o ke kumu nui, e ae ia ke hele mai nei e ike ia lakou. He mea nui loa keia heleia mai e ike i ka poe kupa pololi i ka pono e ake ana e lohe ika euaneho o ola/ ka naauao ame ka pono-

Hookikina aku la o Mushidi ia Nonri, ka mea i nakiikii iki ia, e holo, e hoea koke aku ai lakou i .kauhale. Noha maUe loa o Nonri ; no ka mea ua piha oia me ka noonoo ana. "Heaha la ka ka poe keikl e hana mai ai no keia mea? E hoomau anei lakou i ka hele ana me ka nuhou hauoli, a i ole e hoi hou anei lakou Ihope e hai ai i ka mihou kaumaha 0 kona hopuia ana?" O kela kekahi o na ninau e hoohana ana 1 kona noonoo iaia e holo arn. Ua hoano e ia kona mau noonoo e kona kulana poho o ka manaolāna, ina aole pela, ina aole oia I kanalua I ka hoopono 0 ka manao o na keiki. Ua like no ko lakou pono e hilinaiia me kona.

I ko lakou hookokoke ana aku e lohe i ko Mushidi kauhale, hiki ia lakou ke hoomaopopo aia la iloko o ka uluaoa, Ia lakou i huli ai ma ka pio hope, ike aku la lakou i ke kulana pelapela loa. E hula ana na wahino l ka hu^ 0 ka lanakila a e hauoli ana no ka paapio ana o ka misionari, Ua hoomakaukau lakpu i ka niea inu a ua makaukau ka pahu no ka iealea o la po iho, Ua kamaaina lakou, ina e hele o Mushidi iwaho ellke me ia ana i hele ai e huli 1 .ka misionari, aole oia e hol

Ai.ik> i 01 aku ka luhi o Nonn • - * .j ,j > liuiia ou.. i lawepin "o k" !r.ci he kanaka opio v/.a, iuekie ae oia maluna 0 ki awelike o na kanaka, malkai ka ike a na maka, a ke onipea ma na mea ana e hana ai. Kau iho la maluna o Mushidi kja makāu i keia kanaka i hele mai me ka makau oJe lloko o ko lakou wahi, oiai no nae he paahao. Manao iho la o Nonri e pono oia e hana i kekahi hauA e hiki ai ia Nonri ke ike owai la ka haku, a hoao aku la e hookikina iaia e puhipaka a e inu waiona me ka lehulehu o ka poe; aka hoole ikaika o Nonri JHoomanao ae la oia i kona mau ia e noho pekana ana, nolaiia oi kona home kela poe. Nui kona pepehiia, ka hailukuiaame ka hanainoia rio kona kue i ko lakou mana. Mahope pau iho la ka lealea ana, a pau ka hapanul o lakou 1 ka ona a hiamoe. Loaa ke Nonri manawa e noonoo ai a e pule maiie *ai, no ka mea, iloko no o kona luhi, aole'e hiki iaia ke hiamoe. Aole hiki i kona noonpo ke noho malie ahiki i kona kamaiiio pu ana me kona Makua Mau Loa, ka mea nana e rula na mea apau & i ike no hoi i na mea apau. Mahope uhi mai la ka maiuhia i ona la, a me ia pu ka hiamoe oiuoīu ana.

I ko Nonri ala ana l ke kakahiakanul, ua kiekie mua ka la ma ka lewa. Mau no ka hiamoe 0 ka hapanui o ka poe o keia wabl/ aka nae, me ka maha ole Hoomaka o Nonri e mele i kana Wmeni kakahiakanui mau o ka hoomaikai. Ua hoalaia o Mushime ka oiuolu i ka leo mele, a weiu ae ia i kona mau maka me ka hionaona o ka hauoli. He makemake o Mushidi i kekahi himeni kupolo ana i paanaau, O ka ito nani o keia meie he maikai ia i kona manao ua like oie ioa ia mai kekahi o na meie ana 1 iohe ai. Aka, e hooiohe! heaha ka na oielo? Ua wiwo oie anel keia paahao e meie no ke Akua unua ona? Loaa hou mai ia oia i ka weliweii mua i kau iho ai ma, una ona, aka hele mai ia oia imua o ka paahao me ka eehia i maopopo ai iaia na olelo o ka himeni.

• laia, 1 loa mai ai ia Nonri, pau iho ia ka himeni; a o ka mea himeni, me he mea la ua hoomaopopo oia i ko Mushidi ku mai, huki ae ia oia a nana pono aku ia i na maka o ke kanaka kiekie, a hoopahaohaoia oia i ka īke ana aku i na heieheiena hauoii i nianao oie ia e ike aku oia, ia wa koke no i ku pololei ae ai ka pauku kino o ke kajiaka kiekie a kauolia aku ia īak. e hanapu me na wahine. PiHoa ae ia kona makona, aka ia po iho ma kahi o ke ahi hoopumehana, hoi iho la oia a ko maikai a noi mai ia i ka paahao ma ke ano okaiakaia e himeni. Himeni aku la 0 Nonri i kekahi o na hineni haipuie i paanaaua ai iaia mai kana kumu mai, a hoopau iho la i ke anaina haipuie pokole me ke mele "He hauoli ko'u e hai i ka mooielo o lesu." Hoano oolea ae ia oia i kona heieheiena me he mea Ia aoie oia i iohe i ke mele 1 meieia mai, no ka mea he makau oia i ka hoike oku i kona ano oiuoiu ika paahao. Noho maiie na kanaka me ke eehia.

I kela la ame keia lā e hana mau ana o Nonri, e pule a e himeni ana. I kona kahaaina ana i kona kulana hoomaka oia e hauoli ae. Makemake na kanaka i kana himeni, a ua makemake pu no hoi i ka moolelo a kana mau himenl e hoike ana. Hoomaka oia e aloha i na kanaka ana i noho pu ai no kekahi mauj pule, a aloha mai no hoi lakou iaia. Oiai e mau ana no ko Mushidi hoohuoi iki e pili ana i ka misionari, ua h'ehee nae kona hookae mai iaia aku mamuli 6 ko JNonri aloha. Mahope, Hele mai la.o Mushidi i o Nonri la 1 kekahi po, e lohe i kh moolelo d lesu ame ke ala o ke ola. Elike me Nikodemo ō ke au kahiko, ua sini ola e ike i na mea e pIU ana i ke Kristo. Apo mai la ko Mushidi naau ka hauoli i ka moolelo moakaka a Nonri*i hai aku al

"E hai aku no au ia oe i ka mea e hana ai uina oe e kattiekame e ike i keia mea. E hiki koke mai ana ke Kumu Nui ma ka| huina o na alanui nui. Ina kat& e hoomaka e heie i ka la apopo, malia o loaa oia ia kaua, a malia o hiki iaia ke hoouna mai 1 kumu."

Hoopihai a o Mushidi me ka hauoli. Poina loa iho la ola i kona hookae o ka wa mamaua aku no na misionari no kona lini e ike i ke ala o ke ola. I kekahl kakahiaka ae kahea oia i ahaki-ka. Elike me ka hiklwawe o ka lakou hooholo ana e hele<. hoomakaukau iho ka he puulu kane no ka huakai. Uuku loa ki lakou meaai i lawe me I»&ou

'no ka mea ua makemake lakoii | e mama ka hele ana me ka hSkiw. we. J.a lakou i holo wawae j ai, me Nonri e alakai ana i la* | kou: hoomaka lakou e mele ? na himeni ana 1 ao ai ia lakow Hoo»■ mau lakou 1 ka holo wawae ana ahiki l ko ike sma. i ke aumoe o keia po. i ka uiuikl mrU o kekahi nhi e a mai ana mao aku o la teumuiaau. Ua hoomakaukau ka hole i kona wahi moe ilako o ke kaa and j i -holo al ia la holookoa. No ka (luhi, ua ho-a oia he ahi nuia hoi I e hiamoe e. No kekahi kumu, aole oia i hiamoe koke. Moe oia me ka hoolohe i na nakeke o ka nahele, ka oni ana o kama poe keiki e moe ana apunl i ke ahi, o ka u-wo mai a ka Hona i kahli ioihi, o ke kani nahenahe mai a kekahi mau manu 6 ka po, $ heaha nai la kela? E meleia an«t anei kekahi hlmeni haipule? Haka pono awii kona mau pepeiao. Ikaiwa loa mai ka leo mj> ka moakaka i ka poe himeni ;i hookokoke loa mai ai.

Noho koke ae la ka mlāionaH iiuna, no ka mea, ua hoomaopo - po oia ke hele pololei mai la n$ imnakailoko o ke kahua hoomoaiia ahe kani hoohauoli! Komo mai la o Nonri ilōko o ka o ka malamalama. Plpika aku la kona mau hoai na aka, ahlki 1 ko iakou hooiaia ana aku e hookipaiā ana lakou.

Hai kolee aku la o Nonri i kona mau moelelo ilaila me ka eehii nui olelo mal 1a ola I ka pono <!; loaa ia MuihWi ame kona kanaka. Lehulehu o lakou e iinli ana e hookuula mai ka noho'na kauwa kuapaa" o ko lakou ku:a» na hoomanakil.

Poina ke kumu haole i koni luhi no kekahi manawa, a kahea aku la i na kanaka e hele mai. Ma keia manawa, ua ala a* na keiki e moe aiia apuni Ke ahi, a hookipa * oīioli aku la h. Nonri, a h&awi mai la i ke aloha paiena ole i kona poe; "E wehe i ka Buke e ke kumu" 0 ia ka lakou noi

Aole e hiki iaia ke hoole 1 keia nol, aka olelō aku-la oia ia lakou e paina mua. Aole o ka ai o ke kino ka lakou i makemake ai ame ka hoomaha, nolaia wehe ae la ke kumu i ka Buke, a hai aku la ia lakou i ka moolelo maopopo. Moni lakou i na olelo apau, a koi hou mai la no laia e hai hou aku i kekahl mea hou aku o la moolelo i kona wa i hoopaU ai, Hoomaa tiou iku la no oia 1 kii hai ana i ka moolelo a hal hou aku no mamua o kona hookuula ana e hoomaha. I kekah! kaka hiaka ae, o ia mea hookahi no, a koi mai lakou !āJa e hoi'me lakou a i ole e hoouna mai i kumu. Aole e hiki i ke kumu ke ai i ka lakou koi, aka pehea e hiki ai iaia ke olelo aku ia lakou pela? Alaila ku ae la o Nonri iluna me ka malie ahiki 1 ka hoomao|popo ana o kekumu i kona ku aku. "Heaha kou makemake e Nonri?" oe e hookuu ia'u e hele me keik poe kanaka. Ūa makemake au e hele pu me lakou a he aloha kb'u ia lakou. E hooku'u mai oe ia # u eao ia lakou ina mea au i ao mai ai ia'u."

Noonoo akahele loa iho la ke kumu. He liilii loa ko Nonri wahi ike, aka ua paa no nae kona manao, a he Kristlano oiaio hoi oia me ka makaukau 1 ka olelo o ka nuhou maikai ame kona mau oiaio lehulehu. Loli loa ae la kona naau mai ka mana b ka hoomanakii ame ka aia a i kā naiiii o ka maluhia o ka manaolo, ka olioli ame ke aloha. Mahope ae aku la ke kumu haole. ITa oi aku ka hiki ia Nonrl ke hāi aku i koha poe kanaka ponoi mamuao ka mea hiki i ka nui ke ole e loaa ia lakou na mea I loaa iaia.

Noonoo nui loa lhō la ke kumu maluna o keiā kahea, ā hoomanao pu iho Ia ola i na kahea 16hulehu o keia ano haakahi aiia hol I hookikināaia mal al e ho6le aku, no ka mea, aole he Noriri hou aku e hoouna aku ai. Ina e hoomaopopo ana ka poe o ka aina makua i ka nul o ke ka\!tmoha o ka naau o ka hoole ana aku I ko nol a kaet mal hoalaana eleele e iini nui ana e loaa ka malamalama, he manaoio ko"v e hlki ana no ia kakou ke ae i iK 1 kahea. Aole e hiki ia lakou ke K>he ke ole he kumu, aole no hol e hiki ia kakou ke hoouna i kumU me ka ole o na kokua ia Ē hai no au ia lakou « keia mooV<v Tke no au e pa ?na kb lakou 11« u naau a e heopihaia no av.analei ka waihona.

Mai hoowahawaha 1 ka hele wawae. O ka like ole ia me anie ko kakou poe makua ume na kupuna o kakou, nolaila like oie no kakou .na ka ikaika. t~ kaika lakou ia a nawailwali a homamaii kakou.

Aole e loaa ke kulana kiekie i kekahi kanaka ke ole oia e hoohaahaa mya !aia lho