Ke Alakai o Hawaii, Volume VI, Number 22, 28 September 1933 — KA POE HOOKUONONO HOME HAWAII [ARTICLE]

KA POE HOOKUONONO HOME HAWAII

Me ka pauaho oie 1 hoomanawanui ai ka Eiele Alii Kalanianaole a hoio ke Kanawai Hoopulapula, a hoonohoia na Hawaii maiuna o na home lehulehu o Oahu, Moiokai ame Hawaii. I ka noho ana aku o na Hawaii ma na aina home o Kaianianaole, Molokai, ua ikeia aku ka pono ole e ioaa ana ia poe. no ke ano o ka aina i haawna īa lakou ame ka lawa ole o ka wai e iawa pono ai na meakanu, oiai no nae ua hoohoio ka ahaolelo o ka makahiki 1925, manope o ka hele ana o na hoa o ia ahao,ieio e makaikai ia mau home ame na home pu no hoi kekahl ma Palaau ame Hoolehua, ua holomua ka Hana Hoopulapula. Aole he oiaio o kela oieio hooholo, aka i hana waleia no ia i mea e ioaa mal ai ka hooloihi lipu' ia o ka Hana Hoopulapula e ka ahaoielo makua. ua ike mua ia no ka pono ole o ka poe ma kela mau home, aka, he' haanūi waie no ka hana a ke Komisina Home Hawaii ame kona Kakauolelo ia wa o ka hele ana aku o na lala o ka ahaolelo, a no' ka pilikia o kela poe, nolaila, hooholo ke komLelna ano koke wale aku nei no, mamuii o ke koikoiia, e haawi i aina mahiai no kela poe ma Hoolehua ame Palaau i hiki ai ia iakou ke mahi hala. Mai pilikia loa no ka poe o Hooiehua ma, ina aole i ku aku nei ka hana kanu hala ma ia mau aina, oiai no nae ke pilikia mai la no ka hapanui o ka poe hookuonoono maiaiia, mamuii no o ka hemahema o ka lakou hana, mahope o ka loaa ana o na kaukani dala o ke oo hala mua, i ka iu ana i na otomobiie a io a ianei, me ke ao aktf no o Ke Alakai o Hawaii e malama i ke dala i loaa aka, aole i hooloheia mai ia mau oleloao. Ua kuai kekahi poe he ekolu otomohile ma ka uku liilii a i ka loaa hou ole ana o ke da,la e uku aku ai i ke koena o ke kumukuai o ia mau kaa, ua komo maoh ioko o ka pilikia, He nui ae koKahi mau alahele o ka piMkia o keia mau hoa o kakou; o ke komo ana kekahi iloko o ka Hui Hoolehua, a ke ku mai nei ka hana o keia hui iioko o ka aha hookolokolo. O ka mea pilikia loa, o ia ka emi ana mai o ka loaa o ka painaap&la, no la hoi ua ikl a puka mailoko ae o ka pilikia o ke komo ana, a e iaa hoi ia ike ana iho la i ka pilikia, ina ia hoi paha ua akahele aole e lele kawa hou iloko o ka puni wale i nā hoowalewale a ka poe nahesa. E pono keia mea e lilo i kumuao, aoie ia lakou w:tle no aka ia kakou no apau, Eia na Hui Hoolehua me ka Hui Royai Hawaiian ke hakaka mai nei iloko o ka aha hookolokoio, a heaha aku ana la ka hopena o keia hakaka? Owai ana la o iaua ke lanakila ma. keia hakaka ana. Kookahi mea maopopo ioa me ka hiki ole Ke kanaiua, o na loio ana ke pomaikai. Ma ka hookuku ana i ka poe 0 na aina hookuonaona o Molokai me ko Kanakuli, ua oi pa- j keia loa aku ka pomaikai o ke- j ia poe mamua o ka poe hookuo- j noono o Nanakuii. j Elua papa o ka poe hookuo-| nooiio ma Nanakuii. Oka poe i ioaa mua na. apana hookuonoono i na makahiki mua loa he aneane ae nei e iwakaiua a oi, he niuiui na aina i loaa ia lakou, i ano like aku me ko Hoolehua ma, aka o ka poe nae ia aole maiaij o ke Kanawai Home Hawaii. No ka poe maialo o ke Kanawai Home Hawaii ka'u e hookuku nei me ka poe hookuonoone o Moiokai; no ka mea lakou apau maialo o keia kanawai hookahi. I ka wa i hooiaiai;. ai e wehe 1 mau aina Home ma Nanakuh maiaio o ke Kanawai Home Hawiaii, ua hoolaia o Kiaiana Farrington e haawiia i keia ame

keia mea i ekolu eka alna paKahi, aka 1 ke Komislna Home ihb keia, he Hawaii ka hapauui o lakou. okiia i ka hapalua eka, 0 Mr. Wooley ke kakauolelo o ke Komisiiia 1 ka wa i weheia ai keia mau Honio, pela ka oleloi{i, wnL Me ka iko iho no o ke komisina 1 ka uuku loa o k&hi mea £ loaa ana i ka mea hookuonoonp ma keia wahi, o ka pokeia ihp la ia o na apana 1 ka eka wale no. Pehea la i manao a,i ke Komisina hupo e ola ke kanaka i ka hapalua eka? He makemake au e pane mai lakou i keia ninau. Ua lawa wale no keia i wahi e noho ai, a o ka ma; ho ana e loaa kahi pono mailoko mal o ka lepo a i ole maluns Iho o ka lepo, he neo kā mea e loaa. īna no o lakou ke hoi ma!i ana la a noho ma keia mau aina, he make hope i ka poloH. Ua manaoīa na<* paha keia poe e ke Komisina, e ola i ka po r haku. He keu maoli no ke kolohe o keia poe! He minamina paha i ka aina i ka lilo i na kapp, ka iiihune. Eia au ke noho nejL ma keia apana he mau la o ka pule hookahi, no ka hana, a ke ike maka nei au i ka'u mea e olelo nei. O kekalii like ole mawaena o ko Mplokai poe hookuonoono me ko Nanakuli nei, o ia keia? Ua haawi ke Komisina Home i ko Molokai poe hookuonoono he ekolii kaoikani dala pakahi, no ke kokua ana ia lakou i ke kukulu ana i ko'lakou mau home, ka pa ana i ka aina ame ke koe pu o kekahi mau daia nui e hiki ai ia lakou ke kuai i mau pipi ame kekahi mau holoholon? <? ae e hiki ai ia lakou ke hoonolo malunā o ke kula 1 ui o ka Hana Hoopulapulā. He oiaio ua haawiia keia mau kaukani dala ma ke āno aie, a o ka ninau, e kaa ana anei ia mau dala? Na lakou na lala o ke e pane mai l ninau. He pohaku ka mea i haawiia i ka poe o Nanakuli, o ia hoi ka pohaku no i waiho mua ia iluna o ka aiha mai kahiko loa mai o ka ke Akua hana ana i ka honua nei. He niea nele keia ma Hoolehua ma ō ka pohaku. O kekahi ke hooikaika nui nei ke Komisina i ka ninau wai o Molokai, aole nae pela ko NanakiiU nei. Ke komo nei ka aila o ka mikini pauma wai iloko o ka poe o Nanakuli, no ka mea aia ka paumawai ilalo no o ka luawai, a i ke kahe ana o ka aila mailoko aku o ka miklni, aole ana wahi e ae e kaihe ai aka ilalo wale no i kahi o ka wai, a kehe pu aku la ia wai iloko o na paipu a mai na paipu aku aloko o na paipu (naau) o ka mea hookuonoono me kona makemake ole nae e hookipa i ka aila iloko o kona naau aka aole e hiki ke alo ae. Ua hiki loa ke kukuluia he pauma iluna o ka aina e kahe ole ai ka aila iloko o ka wai, aka makemakeia o ia paumawai no ka nui loa o kona kumukuai.