Ke Alakai o Hawaii, Volume VI, Number 35, 28 December 1933 — Na Ilikini Ilihune Waiwai o Oklahoma [ARTICLE]

Na Ilikini Ilihune Waiwai o Oklahoma

He Moolelo oK« Aihue Ame Ka Pa'.au».; Mal Ke Keeeui o Ka AKahm o Na Pono Hikmi Oertrude Bonnin, Charjes H. FatJet JS) K, Enillen

HANA KA PO£

\-~ i*- - 1 -- o*ka hapa holookoa 0 ka mea pili kuhu ata ia maluna 0 na lunakahawai kalana. K"h"ia na lunakanawai »io ka manawa 0 e!ua makahiki e na manakoho a ua nanaia aku ke klllana kahu ma lie ano h<; kulana pomaikai kalaiaina. & kaukai tna ka lUnakanawai 110 kona lanakila ma ke koho baloka maluna o ka p<>< a>;a ■ hooia ai e hookohu i mau kahu, a i ka ana e liook.»)iu ai ia lakou e kaukai ana oia matuna 0 !ak<Hi no kona puka hou ma ka heio haloka ana, nolaila aole oia e l)00pau ia lakou ina no lakou he poe kupono ple a ik<i ole. kuai ana ke kahu i kana mau mea i al he kupono no kana mea e noho kahu ana ma kekahi halekuai, a I 01, f >lelo paha i kana mea e noho kahu ana he pon.o oia e kuai i kana mau mea apau i makemake af ma kela hak-kual a mau halekuai paha, a pela hoi e iini liuUoa ai ka j>oe mea halekuai e hoomauia ka noho kahu ana 0 kela kahu a e hooikaika no oia e puka ka iuhakanawal nana ♦* hookohu mai i kela kahu. Pela iho Ia e kukuluia ai ka hui a lilo ka poe apau 0 ka aina i poe mana e hoopakele a; i ka lakou hana. Eiua mau mes J?llikjk e ana mailoko mai o keia hana: Ka mua kajki o na kahu i na uku kiekie naaupo launa oīe, na tnfu"tolo na hoolilo hooponopono waiwal; a 0 ka !ua o ia h&na pono <-.!< ia o ka hana kahu me ka hooponopoho Ika pakaha ame ka hoohemahema. He lehulehu wale 0 hihia ~ k»-!a ano e hiki ai ke ikeia Hoko .'cM kal^a"a|»V«. O ka l)jlfc£ v 3jpajmyßHß^^.ahu apau o la ka hana ana i palapalā POl, fka jpn'. ' •••. hooleohuia mai. Ma ka mea n!Ti flte f> ka <:•.<v,ah- no e hanaia o ifi ksida]a e pono e hooponoponoia! Mlyaa'ijca I]* kjii i 00 a he waiwai kona, 0 ka'niel'ka ho'> <. >.r;u he kupono ole oia e lawelāWe 1 ana i kona 'waiwai. Oiai no aole 1 a ka uk-h <> pi'i ana i ka poe kupono ole*!Ioko o ka iohh, o ka hana ana aha 0 Okalahao ana ua komo ia poe iioko o ka papa, 0 ka 0 O ! <. Pauku 6 o k-ela Kanawai. Ma Mp «no Tf*iif»*irVi7 1 "" 1 a 1 _ a ku'-ah' 1-• »»->1 i 2-. • i ' i-ima - - ,aij keK" h> Ili-; jjojict Ke kauu e'nuiiia e iuki Ke hoopakele iaia mai ia m'ea mai. %■ mea e ikeia ai'keia mea,.e nana i ka hihia 0 Susana Buthr ame ka hihiao Munnie'Bear: , /- ' - ' *■$* - ! 0 Suaana inoa o T)h< on, he keikimahine Helene kokO £&£ «Ha b'a kahi o iwakalua makahiki, m,e ka loaa maksWl3 mal Keena mai o elima haneli' dala o ka mahina/B hoī he mau aina i hoolimalimaia ma ka aelike 00 mklkl|t)ij. I ' -C ' *■'' 1 Laweia mai kgk||hi e olelo ana he kupono o!e| oia. Ikeia ma na h'e hoolilo mau oia i ka huina o| elima haneli i ka tjjjfflflua"no o ka mahina me ke koe Oj kekahi mau pila'u a 0 ka hapanui o na hoolilo ua ulu mai ia mamj[wjD jnrakai holo okomopile ma ka< apana kuaaina keik'imahine Ilikini. 0 na makahiki 1 like me kona, i nana e uku na hoolilo anau loa. Hoike ae kekahi mea malama hale kaa okomopile ua kuai oia i kekahi mau mea mai iaia mai no na kumukuai kiekie loa, aka 1 ka ninaninau hoohuahulauia ana hoole mai la oia aole i kaki naaupo a olelo mai la ua kuai wale 310 oia i na mea maikai loa iloko 0 ka makeke aole hoi i kekahi mau mea i ano like no ka maikai 110 na kumukuai haahaa mai. Hooia mai 0 Susana aole oia i ike i kekahi mau mea e pili ana i na hoolimalima aila e iawelaweia ana e ke Keena nona. Aole he oleloike hou ae no ke kupono ole. Hooholoia nae e ka aha, ua kupo.no ole oia a hookohuia he kahu. -Eia ke waiho mai nei he hoohalahala no keia hihia, J0 Munnie Bear, he wahine Helene opiopio koko piha, me ke kokua ana a kona hjy?a kaikunane, hoohana iho la he aina mahiai i iaia mai kona aunty māi, a o kona kuleana ponoi ua hoolmalimaia. 1 ka puka ana 0 ka aila maluna o kona hapa, hoomakaia ka hana 0 ke noi e hookohuia mai i kahu nona. Hoike ka oleloike oiai no aole ike i ka olelo Enelani, aole no hoi i ka heluhelu a i ole kakau, ua malama nae oia a lawa iloko o ekolu a eha makahiki ke dala e hiki ai iaia ke kuai i mau holoholona 0 elua kaukani dala ka waiwaiio ame ke kalaka Ford no ka hoohanaia ma ka aina mahiai, a koe iloko o k.a banako ka haahaa loa he elua kaukani elima hanel'- dala. Olelo kona hapa kaikunane/ o Lonie, ua malama kona kaikuahine i na dala apau ilok"o 0 ka banako :na kona inoa ponoi; aeile ona haawi iaia e malama ai i kekahi dala; nana e malima na holoholona a na ke kaikuahine e malama ke d-\la a iole hiki iaia ke hoolilo i kekahi holoholona me ka aemua ole mai o kona kaikuahine, a ina oia e ae mai e kuaiia haawi no oia iaia i ke dala a hoihoi oia ia i ka hanako. Maluna o keia oleloike, hooholoia ua kupono ole oia 'a he hupo no ka lawelawe ana i kona waiwai ponoi a hookohuia he kahu. Hoololiia ka olelo hooh'olo ma ka hoohalahalain nna. 0 ka mea nui ma ka hihia 0 Munnio Bear ma ka nana aku, me he r -.?« la, oia koiia hoolilo wale ole ike dala, aole iho la oia l ike l ka waiwai 0 ke dala, a ina no paha

i uhauha oia i kana dala inaj 110 paha ua olelo ka aha aole 110 oia i ike i ka waiwai o M dala. - Hooholo ia keia mau hihia e ka lunakaimwai hookahi 110, e William L. Seawell, o ke kalaiia o Okallhoma, i Pepeluali ame Malaki, 1923, (Aol< e

NA MANAO HOAKAKA

O kek&hi Inoa kupono paha e kapaia ai o keia moolelo, o ia "Ka Hana Ana i HOME OIAIOIIO ka mea o ka home, aole ia he home ina aole he hauoli ilōko ona. 0 ka home kc kahua o nu y.hahui apau, a oia no hoi ke kahua pu o ke aupuni ame ka ekalesia, O ke nupuni anie ka ekale. v ta nie na honiie .i alakai ponoia a piha luiuuii, ht* aupun» huuoli ia a p.ela e hauoli ai ka i ! oe oia auia, a e lilo ana ia i auka holomua .t i «'kal<-<ia hōlomua, Nolaila he mea r.ui ka hana ana i na mea apau e hiki ai ke hooliloia na oloko o ka aina" i mea e mau ai a e oi ae ai o ka maikai ame ka haftoli o na home iloko o ka aina ame ka ekalesia. O ka malama ana i na mea apau <nnau ai ;na- ano maikai iloko o ke _ ora ana ma ka home, a e na home me na mea e hipuuia ai a paa ka nohp'na ohana ana o ka home e ke kaula gu!a moku ole <j> ke aloha kekahi no kekahi, he xnca nui loa I*t e hiki ol|e ai i na makua o ka home ke hoohemahema, A ua maiiaoia o kekahi mau haawina kakaikahi e hoopukain alieu ana malaln <> koia nioolelo o ia kekahi o na alahele 'pookela loa e loaā ai 3a mea he home hauoli. E hoomanaoia he nu!i na ume makeneki na lakou e huki i ka poe o ka homo e lilo ai ia home i home hauoli ole, na ia mau mea no hoi e wawahi ka noho'na hauoli ana mawaena o na lala <J> ka home; na makua me na keiki a o na keiki hoi rtie na makua. Nolaila, ua manaoia ina e hahaiia na haawina e loaa aku ana ma keia moolelo, aole e nele ke alakaiia o hauoli iloko o ka noho'na home ana. ! . 'MOKUNA I

He Homje Hauoli Ole

j LOHEIA aku he leo uwe uumi mailoko mai o ka halei | hoahu mauu kahiko, ku poopoo a Jimmle Ame Jennie,i i na mau mahoe o ewalu mau makahiki e mau ai ina e hoopilikiaia laua e kjekahi mea. Malai||i la-ua e ka-, mailio ai i ko laua mau hoao, a noonoo alahele; ame na mea e hiki ai ke p&leia aku ka hoe|Tmm ana mai! o na pilikia mahope aku. 'E hiki no ia kāj§fk ke manao! iho ma kela wahi i malamlaia ai kekahi iMuluka lehu-' lehu ana; no ka mea, e komo mau ana i«yKahoe 'iloko : o ka p'ilikia. Aka ao!e he wa a ka paila ko laua ! wahi ma-lu e holo ai i ka wa pilikia el|ke~||§ keia. No-I laila ka loheia aku o ka leo uwe. &&& "E hoolohe oe c Jennie," wahi a limmie i olelo j mai ai me ka uwe ana, e makemake ana e mai kona; kaikuahine iaia; "ī kamailio au i kel,a ole noi ka mea ua hili o papa ia'u. : ' no ka mea, ina aole au i hana pela ina e papa a ikaika loa ina oia i ike ! i ka'u mea i o"ia hoi; ke pahele. ana ia Tabby; s|ika ua ike pp I^o. mama maalea a akamai mamua ona, a ia r u, no ka mta ua olelo oia m. ike no oia na'u i hana 'I&ela' hana a he hoopuni puni ka'u i olelo ai, a oleld oiadaiie e loaa ana ia'u kela lupe hou ahs 1 olelo ai e ( ana oia ia'u." }'.• f , Ia manawii uwe pu iho la o Jenniej nae i kinohi he nanaii a huhu ka i iloko o keia nunui. "Ae e Jimrm<c, aole au i ike pehea la oe t fe:hana ai a oi ae ka maikai. Aole no nae o'u manao o. maikai ia e hana ai h hoopuniipuni; aka aole no I oi ae ko'u palekajna mamua; ou. no ka mea ua pa'i mai nq o mama ia'u, no ko'u holo mahope ou, eia nae aole au' 1 hoopunipuni." | J "E hai aku au ia oe i ka kaua mea e hana ai," wahi a Jimmie i olelo mai ai, ka mea i pau honua iho la ka uwe ana; "e hai kaua ia Emma; ua oo ae oia mamua o kaua, a ua loaa pu no hoi keia iiaawina kakauha iaia." Ina i lohe o Emma ia manawa i kela mau olelo o ke aloha nona, ina no ua ae mai oia i ka pololei o ka laua mau olelo. I kela manawa e hoao ana oia e ae mai ka makuahine e haawi mai iaia arne Paulo i manawa hoomaha. He umikumamaono makahiki o Paulo. a ua. oo kupono oia, wahi ana i olelo mai ai, e hiki ai -no īaia ke malama iaia iho ame kona kaikuahine'pu no kekahi, He maikai maoli ana'ka hele ana aku e hoomaha, a e hele arta na haumana apau o ke Kula Sabati a laua e noho haumana ana. "Aole he waiwai e Emma, e aho kou noho ekemu ole ana. Aole oe e hele aha, a o ka hopena iho la ia o keia mea« Me he mea la jna ka'u nana aku e oili mau mai ana kekahi mea i na wa apau. O ka hoonaukiuki wale iho la no mai kakahiaka a po ka la. He mea kaumaha kou noonoo nui ole i kau hana o ka hale. Ua oi aku ka maikai o ka noho ana ma ka hale, a hoopaa 1 kau haawina o keia Sabatii ae," wahi a ka makuahine i olelo mai ai, me ke ano k^umaha. O ke kuka ana mawjaena o Paulo ame kona makuakane, "ka luna ekalesU," elike me ka mea i kamaainaia me ia, ua oi loa aku! ka maikai ole, a o ka hopena ua puka na olelo pono ole^ "Ua kuhi au la e Pau|lo ua oi aku ka maikai o kou noonoo mamua o keia a hlaalele mai oe i na hana apau a hele oe i ka pienie. Ma 'ka'u nana aku me he mea la he lalau lcv, ka'u poe keilii," wahi a ka luna ekalesia i olelo mai ai. "Maikai ole!" wahi a Paulo i pane mai ai, me ka okaikai lauiia ole, e hookiiku ana i kona maikai oīe me ! ; -

ka maiKai ole o kona m&kuakane, a pilih.ua loa ka nmkuakane. "Aole i.loaa iki ia'u kekahi manawa e hauoli ai elike me kekahi poe keiki e aku, a o ka hana wale iho la no ka'u i na wa apau loa, a pehea la ka nui o ko'u hooikaika e hooluolu ia oe, aole nae ou oluolu iki, a i pilikia e Paulo; ua ike no oe ua kaumaha au, a ina no—o e Paulo! heaha keia? Aole ou puhipaka, o īa anei? Auwe no ku hoi e! ma'i maoli oe; ho makau ko'u o make oe I keia m»ui kikaliki ino, Pehea la ina e i.ku o mamal" "Hamau e Ema no ko'u pono! o ko'u kuai koke wile' ana iho nei no ia i keia la, a lawe au ekolu wale no a q ka nui haawiia e a'u ia Sim Klask, a he ekolu a eha wale no a'u ha'u ana a pii mai nei au iluna nei, aka ke olelo nei au aole o'n \ Vpifl mpa ōle haawi mai la hoi ia'u i wahi la hookan! e hele ai e hoomaha a e holoholo la hoi." Pela iho la ka ohumu ana a ka opio, aka aole i hoopuka hou aku i kekahi olelo. Emo ole pau iho la ia ano ona, a hoolei ae la i kona poo iluna me.ke ano pono ole, a hele aku la me ka hokiokio āha, "E haawi i ke keiki i kekahi manawa hoomaha." laia e hele ana me ka hokiokio ana, hooholo iho j la oia i kekahi manao, a hoopaa iho la oia i kona manao e haalele i ka. noho ana malalo o kona mau makua, ana i manao ai, he haawe hookaumaha wale no ia—aole hoi he hana no ke aloha. E haalele koke ana o Sim Elake a hele aku no Kikako, e manao ana e helie mailaila aku a ke komohana, a ua pinepine kona manawa i koi ai ia Paulo e liele pu me ia. E pii mahuahua ae ana ka pili paa o keia mau opio ma ke ano he mau hoaleha ia manawa, elike me ia ā ka Luna Ekalesia Beardsley ame kana wahine i hoomaopopo ai, a laua no Hoi i kaumaha loa ai, no ka mea 0 Sim kekahi o na opio ahiu loa ma kela wahi. I kela po mahope o ka pau ana o na hana apau, a ua pau hoi na pa i ka holoiia, pii awiwi aku la o Emma 1 kona wahi lumi liilii. He hiohiona hauoli ole iloko olaila me kona mau paia hakaka waiho wale mai me hookahi wale no kii e kau ana iluna, o ia ke kii o ka bea e hoopoino ana i na kamalii i hoohenehene ai ia Elisai. Mamua o ka moe e waiho ana he moena weleweka alu'a, i waiiioia ma ka papahele o kona lumi mai ka wa kahiko loa mai; aka iloko no oka maikai ole o kona lumi, ua oi loa aku no nae ka ia lumi ke hookukuia me ko Paulo lumi, i kohu lumi moe ole no ke keiki a ke kanaka mahiai holomua o Jonesville. N«onoo iho Ia o'Emma i ke poho o kona manaolana apau iloko o ka uhane inaina iaia i nohp iho ai ma ka pukaaniani uuku, e nana ana i ka nalohia aku o na kukuna malamalama hope loa mai ka lewa aku; a ika oili ana mai 0 na hoku mua loa e uwiuwiki a e imoimo ana, ho-a iho la ioia i kona wahi kukui liilii, me ke aniani nōha ame ka pale paa i ka uwahi, a noho iho la ilalo e heluhelu. Heaiha? kuu Baibala?—Auwe no ka hoi aole; he wahi kopē weluwelu wale no kana, a kona makuahine i heluhelu ai no na makahi lehlehu 1 kona wa opiopio, a i ka wa e hookikina mai ai kona lunaikehala iaia e heluhelu 1 kekahi mokuna, e koho mau ana oia i mokuna pokole, a hoaō iiho la e imi hala, he makalii loa na huapalapala. Aka aoie oia i hoomaopopo o na huapalapala 0 ka puke moolelo hooipoipo ana e heluhelu mau ai me ke kau ana maluna kona u-ha: he oi loa aku ka maKalii. O ke koa wahine, nona ka moolelo, he lede helu ekahi loa ia ma ka liulahula, a kuko 0 Emma elike aku kona ike me ia wahine, a hoolilo he wa loihi ma ka hoolala ana i kekahi a'.ahele e hiki ai iaia ke ao i ka hulahula; aka 0 ka nui aku 0 kona noonoo no ia mea, o ka oi loa ae ia 0 ka ponihihi ma ka nana aku, a oi loa ae la kona pilikia. | Mahope oke kamailio ana ia mau mea apau i kona ii na la i hoopihaia me' ke kaumaha ame ka hookikina o kahi, ua hoi iluna o ka moe, aole e hiamoe 1 ka hiamoe maikai a ke kamaiki, aka i ka hiamoe hoopilikiaia 1 hahai 1 na la i hoopihaia me kakaumaha ame ka hookikina 0 ke aloha ole. Aole e kana mai ka pikanana 0 Luna Ekalesia Beardsley ame kana wahine ina e hoahewa ana kekahi mea ia laūa no keia kulana a kakou e ike mai la e ka mea heluhelu. He oiaio, he keiki ahiu o Paulo, 0 Emma hpi, he numiha wale, a o na mahoe hoi, he hiki ole ke hoolakalakaia; aka he lanakila mau na makua ma ka lawe ana ia lakou apau i ka pule i ke Sabati, a oiai no aole he paa o ka lak'ou haawina kula Sabati, he noho mau 110 nae na keiki ma ko lakou mau noho. He malama mau no hoi lakou it# pftile oliana, —koē wale no ina lakou e pupuahulu loa ana i ke luikahiaka, a i ole luhi loa paha i ka po, a i ole kipa mai paha kekahi poe i ko lakou hale, a 1 ole he mea e ae paha. He oiaio, ua manao o Luna Ekalesia Eeardsley iaia iho he haipule oiaio a he kanaka maikai, a iui kona pahaohao i ke ano auwana o kana poe keiki. Olelo ka poe apau oia kekahi 0 na pouhana 0 ka ekalesia. Nana i hoala i ka manao i ona halehalawai hou, a oia 110 hoi ka mēa haawi nui i ke dala 110 ke kukulu ana aku i halehala-. hou. Oia 110 ma ke poo o ka poe 1 kakauinoa no ka haawi ana i dala no ke kokua ana 1 ka poe pololi o ka aina mamao, a i haawi he puu dala nui no ke kukulu ana aku i home hoopakele 1 ka nele home a hoaloha ole, no kekahi mokuaiim pili mai, Aka ma kekahi ano, ina he pono e loaa i kekahi kanaka auwana kekahi mau olelo hoolaua, 0 Hoahanau Beardsley ke kanaka hopo loa a īa mea ; makomake ai e hui. He kupinai o Mrs. Beardsley no kana kano ;'he oiaio, he niana kaupaleiui oie ia kona maluna o kana wahine. He aloha no oia i kana poe keiki» aka ua loihi loa kona noho puanuanu ana uo lakou, a lilo ,'ole ia i mea hoohuoiia a i kekahi manawa e ninau ana kekahi poe ina paha he aioha kona ia lakou. (Aoie e $&»}