Ke Alakai o Hawaii, Volume VI, Number 36, 4 January 1934 — He Moolelo o Ka Missionari Mua Loa ma Kina [ARTICLE]

He Moolelo o Ka Missionari Mua Loa ma Kina

l)a Hoomanawanuiia Na Inea Ame Na Pilikia He Nui| Pilipu Na Haiimana Naauao o Na Kula Nui Basil Mathews

Elua mile mao aku t ma ke kumu o kekahi pali kuan?a, e puai ana he punawai mailoko mai o ka pohaku maloo. a kahe ilalo o kekahi awawa ololi iloko o ka auv ai e kahe ana iloko o Kuruman. Ua eli na misionali i auwai o ka loa holookoa, i mea e hiki ai ka wai i ko lakou mau hom pakahiai mea e hoopuluia ai ka lakou mau mala meakanu, 0 Moffat, mamua o kona Hlo ana i misionali, he kanaka mahiai oia ma High Iveigh ma Cheshire. a ua hoohana oia 1 kona ike ma ke ano kanaka mahiai i ]ilo o Kuruman imea oiloaa ae o ka maikai mamua o kona. wa kahiko. Haawi wale no o Livingstone i wai wale no e l'awa ai ka makewai o kona mau holoholona a pela hoi ka pokole 0 ka manawa i haawiia ia lakou no ka~*nisu ana i ka wai a hoomaha liilii mahope o ka lakou huakai o haneli mile ahiki i Kummau. kahi c ku ana. ko kahua fnua o ; Abahv]i Misii>nnl' : Lauana iioko o Apolika. Aole-e In'kl l&ia ke hookaawale aku mailoko o kona noonoo i ka mea e pili ana "i ka "aina 'palahalaha o na kauhale he kaukaiii" He makemake ko ka Mea Huli Alahele e loaa kekahi wahi e noho ai he elua haneli me kanaīima mile ma k« akau aku o kahi a kekahi misionali i hana ai, O keia kA huakai mua loa i loaa ai iaia ka ike o ka ai ana i ka io oolea o ka rainoseros no ka ai-na ahiahi. I kekahi kakahiaka ma keia hele ana, o Livingstone, oiai ua haalele aku la oia i kekahi kauhale nui. hele oia he umikumamalua mile ma kona la o ka hele ana, Hooku iho ia oia i na paa pipi e hoomaha. a i ka nana ana 1hope» ike aku la oia i kekahi keikimahine Apelika uuku ma kahi o uinikumamakahi makahiki kona kahiko e hele «a&i ana a noho malalo pono o ke kaa. Aole ona makuakane aole no hoi he makuahine a i ole kaikaina aole 110 hoi he kaikuaana, a ua laweia o kekahi ohana no ke kuaii* nku i wa hine ke ulu ae oia a kahiko kupoiio. Ao'e ona I laakemake e lilo i 'feauwa liilii, a ua ike I ka heUhelena ikaika a oluolu o Kauka Livingstone iaia i i hoola ai i na kanaka o ke kauhale kahi ona i noho ai. Ua mahiika mai q|a I ona la, a noi mai iaia e hoopakele iaia. Haawi aku la ke kauka misionali kaahele iaia i kekiOu meaai, a ua hauoli i ka ike ana aku iaia e olieli ana. | emo ole lohe aku la oia iaia e uwe ana a rne lie mea la e noha ana kona puuwai. Ua hoea mai !a kekahi kaBikl e kii iaia me ka pu Wehe ae la oia \ kona lei pupu 41 h*awi ak\i la i ke kar:ika me ka ho»>malitni\' 1 . * , «ku e lawe ia n = ea a hele r,kn i kahi e: oiai keka K V ,naka ponoi o ka aina i hooh;;' ; .i nona ka inoa o romai-<- > lele ll iluna e kokr.a iaia n e noopake'o pu hoi O ke keiki oia a Ke katikaua ,: ' e w o o!e 'mamoli o kana hana j anahoi aku h» ke kanakr. ka pn i kona wahi Lawe o l.ivingstone i Ke!a keikimahme n k > s\a koke no a huna iaia ilok, ke kihi huna loa <> ko> kaa. 'A Olelo akulH -".i., **Tra . ' e kanallma < »« < .ai e «] iiik ao*e tv oia e !oa:< ..v.a ia lakou ** m O ka p v pekana e -oho ana m* kahi <> Ap<' ki a ®r|jlgsto!u < hele *na s . ua kapa ia lakou i' - ua ka , t V. *ki s.- |< ' n\.n na inoa o r.a **• on* iu k. ',!c ke v iala no ka Papa K-.-< v ''Vo!f hPL».' r , , i 1 k.i' . 1 : h« V r* Ku*k ' . , '.=»ko.; iho hf po< I'.ikw« a 1 I\>< . ka Mtv ("* kauka/ali» I?.; I .»' kk ,»kou * 3P 1 ' N klakon w ah : ma V... i-. '•>. 1 kr*t-,ska h•'k•. k. ka*". 1:o i $MrU> Kr< Va k. . hiki ia'-A ke -\ £ > k,--SBo . k. V. .. ar . •' ko •• -... h.N," 'ūlii |9Kiii ; V , k. f wshir.r « a*.kfi oiai Bi' < * , , i k.% ! ' holoh.'h-!.* > no MnN&l pi-- hn* kr-k;n'.ab:-f ka

avvfc aiia. laia e WL-he ana he-ku m*i!oko mai d ka wawae o kekahi keikimahine, olelo mai Ia kona "Ano he wahin- oe i keia wa, oka wahine aok ona uwe," Ike oia i na keikimahine pu'ipū'i, palauli, lauoho piipii a opidplo e paini ana, e kakaa ana iīoko oke i ma ko lakouj-paar- ana; a i ole e noho. poepoe ana e paani kohu popoki ana ; a i ole iwaena paha o na ulu nahelehele e haiia ahele manu $na He poe wiwo ole ka poe Bakwena, aka he poe hana hoomainoino no nae lakou. Ike' oia i ka nui aku o ka hauoli o na kamalii ame na kanaka makua inja lakou e hoopau an.i i ka lakou mau hana hoomainoino:&gJiakka ana o kekahi ol\ana me kekahi. He makau lakou apau loa i ka mana o ka poe hoomanamana ijkapa ia lakou iho he poe kauka. Ua m'%naoia ua hiki i kela poe kauka ke hoopau i ka mana o na hana a kekahi;poe kauka aku. me ka hiki pu ia-lakou ke hana a make ka' lakou ipoe i makemake ai e make ma ka olelo ana, ua hana kahuna 01« 1 kekahi 0 na pipi a ke alii i māke, Ike o Livingstone,; 0 ke alahele maikai e hiki ai lakou ke haalele a'hoopau 1; ko lakou hakaka a e hoopakele ia lakou mai ka \yeliweli mai a ka poe kahuna ame na āaimonio, 0 ia ke ap ana ia |lakou , aia he Makua—ke Akua, i makemake ia lakou apau e lilo 1 mau hoahanau kekahi no kekahi. Aole i mamaio loa keia kauhale 0 Lepelole mai ka waonahek nui kaulana mai 0 KalahaH. Oiai he auwai e kokoke ana i ke kauhale he uuku loa ka ua malaila. 0 ke kahuim Bakwena 1 hookohukohu iaia he mea hana ua, hoao oia e loaa ka ua—aka aole i hiki iaia ke hana ie mea. Olelo o l|avingstoilexUa hiki iaia ke hana a loaa ka wai no ka lakdu m'au ma|a meakanu. Hookahi wal<b -^foTa~t^koWpo—a he 00 au ole nae ia; aka o Livingstone an^^^kai^ika —e "hui pu ana me ke kahuna hana ua !-f-hoomalbrlakou e hana a eli he auwai, malaila e holo ai ka w ? ai mai ka auwi mai ahiki ina mala meaknu. Alaila hoomaka mai la na meakanu ai e ulu. Akaaka ke kahuna ua a nui loa i ke ano 0 ka 0 ka malihini 1 hana ai i ka hana hiki ole i kona mana ke haim. I ka pau ana o ka Livin£stone eli ana i ka nuwai no na Kanaka 0 ka Moounahi a kukulu hoi he hapa 0 ka hale, hele iho 1a oia no kekahi mana%va loihi loa iloko 0 ka akau o ka aina, ma kekahi hapa o ka waoakua Kalahari. ! I kekahi la hele aku la oia iloko 0 ke kauhale ō kekahl ohaha, o ka poe Baka#. Aoia mal oia e akahele, no ka mēa, ua pepeht iho lakou i kekahi kanaka kalepa ka ahele. Eia nae, m<b ka makau ole. hele aku la no 0 Living stoTie iwaena o kela poe .kanaka, a noho m'e 'akou, a a : pu we lakou 1 ka lakou mau moaa', , aiaiiM waiho iho 1;. 1 koīia kmo ilalo a hiamoe nie lakou imua ponoi no « ke alo o kela poe pepehik. Aole lakou i kau » ks»kahi !ima maluna (>na. (Aole e pau)

Ina he nawaliwali lto īhnma no ka mea e pīli. ana i na puke moolelo hooipoipe 1 uhiia me na 01 lenalena, he oiaio he kue loa ola ahe makau ike kikaliki; no ka mea ua heluhelu oia he mea hoopilikia loa ia a he mea niake hoi, a he lehulehii na'keīkīkane i poino, ke klno ame ka uhane, i ke kikali|ki, a koi aku la oia ia Paulo e hoohlki aole oia « hoopa h!ou,ia mea, hoohiki no au i mea hoohiolu ia oe f e Emma. He manaoio ko*u o oe 1 wale no ko*u hoaloha m& ka honua nei, o oe ame Sim Ē auhea oe, e hai no au ia oe i kekahi itseahuna ina oe e huna ia mea, Ua hooholo o Sim ame a*u e hele no'ke Kom<|)hana, i keia ka« haule lau, me ka oiaio Aole he waiwai o ke noi ana ia papa ; o kona makemake wale no no*a nei j> ia ka hana e hiki ana ia*u ke haiia, a ua luhi loa au ia hiau mea apau, I kekaM mau manawa manao au ina e to|ia ia'u he mau hoaloha elike me kekahi poe keiki e ae, ina! no la hoi aole e pilikia loa f aka he kue 0 mama ia Sim, a aole poe e ae e aa e hele mal M *'Ao!e ? * wahi h Emma I pane mai ai me ke ane kaumaha. "h aole ou >vahi e kono aku ai ia lakou. aole no hoi a*u, no I Bke ka maikai o kou lur ! me ko*u. Ua pau pu no me ko*u manaolana Ina ua ilihuoe nuu'H o papa i keia manawa, "aol? no a*ū olelo ana ae no keia mea. Nei m i» mama i kela Ja aku iu ī Ina ao!e oia ! manae he pono e loaa i uhi hou »o| ka papahele o ko*u liiml» a ! moena hou hoi kekahi, a i ole kekahi mea hou ae ae no U hoi. r.o kou lumi; aka aole au e noi hou an« iaia 5 kekahī mea eiike nu ka i ihi o ko'ii ola ar, : . Oleio mai oia he hewa ka ia me ka uhuuha, a k§ni iho a kuna hoe a nau.n m&l !a :«e ka luUhi ena kau'maha .i au ua o1e!o aku , uha au 1 kekahi mea hookan * sM mai oia \ ko'u m.\u me ka ikaika loa in k< k M mea. —a k u ? maoiv;v ok ai heaha la ia m*a ta mans\ a, a aole !K> i m»opo;\ ia % u i ! "O. e kuahink mai r. ono<» oe no Umu F UeW au no ko komoK&na » ia'- k* aUIU i v.r.* r.o ai: i.-< v>e ame na mahoe; . x ote hiki U'u ote no .llmmie am« lennie . aku ko laua huhu;* :r.an % .u» o kaua. oka hoohana .. 'e iho \% no ia. a hivh A :;* [na wa apau'* "Aka roa ktl:ahi ano e I>uK\ makt .v.&k< e loV< aku ia o* « elelo *r,* , 1 kou ht)t ak.. i kahi e Hc oia*o. )i<» mikemak, au 4* *oaa la o# a nu; k. iaU; ak.-; iiole o'u manuo e ke *ala ka n\ea € a i . : ka |s>e k* VauoU r ia p*p* 1 he da!a kana t w&īh.- r.\*i r.<l *o% i !w>* Ikl lt ht walii \>l* hou 0, wr ka loihi k< tuvm*i .*o. s hoi \ »a!k* Aka. a«\%e au ? faut«», he mak«,a kvi\» m* kfkmh! ar v. Aele la o mea jvno e hana a: 0 k|* hele fkt lenohauA

}Sim Blake, mawaho ae he nui loa ke dala 6 a p«hea e !oaa ai ia oe ke dala? ua ike no oe 1 aō|| 0 papa■ l'a' oe i kekahi dala." ! 5 "O, mai makau oe, e kuahine, he e loaa ai ia mailoko mai 0 na pooleka". Aole h^kfj|v^Ra ; hou aku ia oe i kekahi mea." j Ina i maopopo ia Emma 0 ke "alah'ele" āoi|9Qiawaho ae 0 ka piliwaiwai, a ua lawelawe kopa 1 kana haawina mua o ,ia ano hana, ina ua oi kaumaha 0 kona manao. T Ja loihi wale aku mahope oka hookau' ana* 0 i kona poo maluna o ka uluna i ke!a po, akah! no a" iean! pono na olelo a Paulo ma kona mai' pepelao.—fs liiā maua o Sims ike komohana. He aloha io o!a i kunane, a i kela wa he ike koliuliu kona, ina e kau ma| kekahi mea maluna ona iala ma kahi e 5 oiai ke Nolaila hoohana iho la oia i kona wahi 1010 opiojpfo ! ka hana e hiki ai ke ke'ake'aia mea ; me kona hoike "s(e ia mea ia Paulo aole no hoi i kona mau makua. E hele anei ols e ike ia §im } a hoao aku e lanakila maluna ona ma ke koi ana aku iaiā e'hoopau I kela manao? pa ike oo pla aole kela e Hoolohe mai ana iaia Aole i kana makemake e hoike 1 keia mea i kona maiuahlnel aka» auwe. aole oia i hooikaikaia iloko 0 kona ofa oploplo aea e hilinai i kona makuahine. Heaha auanei ka mea e lukl iaia ke hana? Mahope loaa iho la iaia kenahi manao e hauoli ai. Ē hoike oia i keia mea ia Minniej Blair; oia ke keikimahine ake kahunapule, ahe maikai ! a oluolu mau kona makuakane ame kona makuahine a loaa iho ta ia Emm& he maiiaolana iki ina paha Minnie|e heakaka ia mea īa laua, e īke no laua i ka mea e hana ju, Nōlalla, i kekahi la ae ma ka halekula, hue aku la 0 Emma i kona manao i kona hoaloha. 'lnoino ioa. inoino loa!" wahi a Kahuhapule Blalr i olelo ae ai i ka wa a kana w-ahi kelkimahīnO uuku i holke aku ai iaia ia mea, ī keīa po tho kamailW loihi oia me kana wahine. **Vn kaumahn ko'u noonob no kekahl manawa no kela keiki, o Pau'o Beardsley, M walii ana l olelo aki ai; "iaole he kaula o ke kuikahi a i ole hoi o aloha la hoi mawaēna 0 kona mau makua ame ia, He manaoio ko'u he manao no ko laua e hana i ka mea po!otei no ko laua ohana, aka ua maopopo loa ia 4 u aole he tjotopono 0k& laua haiia." ! 4t He manaoio ko'u ut* p'ololei walM aka makuahine ! olelo aku ai j w Ehaeha ke'u naau no kela po» keikl, ;eia nae, elike ~te kau olelo 0 ka hoopuka ana mai 'iei, he |mau mea manao mai'kai na Hoahanau Beard?le;> nui

e ae a oi aku m&n /a o īaua 1 lsa o'hana kuwahu ame n& hana maikai eae api» r.a = . ; a^le ! e hikl ia'u ke poina i ka Knko i olelo ai e pīli ana i na \ *halekupapau keokeo" * "Lo&& mai 1& ia*u he manao," wahi a lje kahunapule i pane aku ai. E noi like kaua i ke Akua e kokua ma! ī ! keia mea. o huhewa auanei kaua. He mea nlhhilhi loa keia i o ke ao aku ia hai [>ehea oia e ao aff kana iioe keiki. Mai lia paha e hiki la'u ke hookomd ī lekahi niea Hoko o kft I haiolelo. i kekahi e kokuaia ai keia mea; ao k& mea. ua loaa ia'u ka noonoo, eia liou aku n|? he poe I kupono e loaa ia lakou kekahi mau mea m& kei|i laina maiiao. "Heaha la kou mea maha'o ole mai ia 'makou \e liarsa maikai makou. e m<»ma « ahl a Emma |i ninau aku ai ' i kekahi "elike me Mrs. BiHings ia Mollie. Il&ila au \ i kekah! !a aku nei. a ike i kekahi mau oīlnoomo p*l&oa ! maikai. o ka weheia ana mai no !a mai ka ortia mal, a olelo Imai !a o Mre UllMimp* ia*u. "F nana mai oe| i keia palaoa ! malkai, e Emma! Ns <a msus Moilie ponoi ia i puKi* a he' ! umikumamaha wale no otia mau makahiki 'i kela mahlna !aku !a :* akā ao!e o*u manao lk: ua ot aku ka malk&i c ia ! palaoa mamuA o ka*u e puhi mau ai ! na P*ile apau. Ano ! make ko'u whi maaaolaiia i kekahi "Mai manao ka*u poe ke:ki e loaa aku kekaM aiāhs*omai a'u aku Manao au he hupo wale no i& mau aiea, a|pau 8 he hewa. O ko lakou mau an-> maikai no k* mea »isaiia e mahalo la lakou.** wahi a Mr.s i olēlo aku ai, me ke puanuanu ! | Huli aku la o liim I k*h: me ke kaiiiuliu ljko »Aole oia ! ss e hoopuka i r* »*a!hua i aIH ®a! !ao ka ruk:s « «!,• aku r.o nui k-MU tehelehc aku» | O**'* ia mahope oka pU-nie kuta Ssab*l:. Va uW ttto ®«a ao poe;i-c!c Huna o ka ka mana * a !olW» a * 1 kaule ana ke Vuaua mt k* :ka:ka. ahik- o!e kt &*&% ! 1 kahi hav.* r.sw aho o ka ha!e . nolaila i!una ! o Pauio *s ¥o*h *wi? oīohe!oh* a kawa * hoohauo!:' •—*i, 4 ' a-na e h.H' t ki $ l a koJa |f papa mai iaia tole e H< klkeke p koM" k& aiea n*na i hooKikUeW mai I kor*a oHi. e - s!ia 0 Kikl kia ke U ija|NlL t ' 0 P*P* Ao\- e Mkl ke kaa : kekah! ka o?a sho kela wtht apu-; U hai aK. ed 1 kaea ne. *u I kei» " j ]ĒĒF J **Hraha lou »#a kaiVA.'.-o I kfßfiU*-' U »*U* Wki Uke kamailio I* |ik- i« ,v Va h<k te a k*ta a lae . : 1* m»* M»ĪU, au aoV pel**] EMK]| *a-* V* i-.aha !ra:' Va ka* W o4 \* I .• *ii; ik; k. s « *e| mAaWK . , !s W* < K .k< me k*kou AA Uhe ;k: | -•" *?a : kck*H kiiaole'o e ke #!oti£ kii. |MaiffjJK \* ka?ak* k-;p*;*R*fe* w*,: \ "'