Ke Alakai o Hawaii, Volume VII, Number 3, 17 May 1934 — He Moolelo o Ka Missionari Mua Loa ma Apelika [ARTICLE]

He Moolelo o Ka Missionari Mua Loa ma Apelika

Ua Hoomanawanuiia Na Inea Ame Na Pilikia He Nui; Pilipu Na Haumana Naauao o Na KLula Nui Basil Mathews

I ka wa kahiko o ka mea hanohano loa ia i na naita, ke kupaa mahope o ka lakou olelo—kupaa mahope o kekahi pofe naita okoa aku a mahope o na lede no lakou ka lakou ī paio # ai. Aole anei e oi aku ka hanohano o keia naita o keia mau la mai nei? No ka mea, aole iloko o ke kaua aole no hoi iloko o ke koa no ka wahine-. i alohaia, ka hanohano oi keiakela, aka iloko o ka hoomanawanui ma ke kuene malie hoomanawanui ana me ka hooki ole no na inile he kaukani a oi o na aina paapaa i ka la a i hihipe'a iioi me na ululaau manoanoa, kupaa oia mahope 0 kana olelo i ka poe Apelika hupo a pekana. Nolaila hoouna aku la o Livingstone i kona moolelo 1 kona home ma ka moku, a hoomaka na kanaka e hoi hou ma na wawae no Linyanti, Lehulehu. na makana i haawiia mai e ka poe o Loanda. He lio ame ka paalole koa (konela) no Sekeletu, ame elua mau kekake-r-he like ole keia holoholona me na lio ame ka pipi,, aole m,ake i ka nalo tsetse. Ua hauheo loa na kanaka no na paalole hou. me na kahakahana ma na aoao ame na papalekapu a Gabriel ke komisina Pelekane i haawi ai ia lakou no ke.kinai ana i ka hana hookauwakuapaa a oia wale no hoi ke kanaka Pelekan-e e ola ana ma Loanda. L T a olioli pu o Livingstone i ka loaa ana o kekahi halepe'a hou maikai loa i haawiia mai iaia e na alii o ka mokukaua Pelekane. Hoopukaia aku la ke kauoha mamua o ke ala e ke kapena koa Pukiki e olelo ana i na kanaa e kokua aole hoi e ke'ake'a i ka poe kaaheie. . • ■ . ■. . He mau la mahope o ko- lakou hoomaka ana e hoi, hoea aku la lakou i kekahi mau pahoku kupanaha e ku ana iluna me he mau pali nunui loa la, ekolu haneli kapuai ke kiekie. Ua kapaia ka inoa o kela wahi o Pungo Andodngo. lanei loaa ia Livingstone ka nuhou, o ka moku ana i hoouna ai ka moolelo o kana huakai ua poinola a nohaha iloko o kekahi ino nui a piholo iloko o ka opu o ka honua. Iloko q kona makemake nui e hponee aku I ka huakai imua* hoopaa iho la xtp, u vingstone malaOa no ekolu mahina a kakau hou. iho la i ka moolelo o kela mau haneli aoao i piholo iloko o ke kai. Mai Okakopa mai ahiki i ke Kalikimaka kona Kākau hou ana ia mea, aka ua ike oia e loli ana ke ano omua akū o kela aina mamua o ko na aina e ae apau e ka ike e loaa ana i ke kanaka he mea hoi ia wa oia wale no iwaena o na kanaka ilikea apau i loaa ia wa. la Livingstone i holo ai maluna o ka.pipi o Sinbad, mai na kiekiena o Pungo Anbongo alalo iwaena o na laau pama o ke awawa o Cessange, hiki aku la oia i ka hale 0 Kapena Neves, he Pukiki, he kanaka e noho ana ma Cassang;e ponoi. Oiai e noho ana me ia loaa ia Livingstone he keiki ua ma'i i ka fiva, ana i makemake al e hoola. Aka ua manaoio ka makuahine Apelika o ke keiki ua hana kahunaia kana keiki a aole oia i maliu mai i ka Livingstohe koi e haawi i ke keiki i ka ai ame ka laau kupono. O ka hopena make kela keiki. He kanaka Ape-lika kekahi īloko o Cessange, e ma'i ana, olelo oia ua hana kahunaia oia e ke kaikuaana o kana wahine. $ hookomo ana ke kahuna iaia iloko o ka hana o kana papahana a hoonui aku iaia ī ka laaumake 1 hoike i koHa pololei, aka hoopauia ia hana e Kapena Neves, no ka mea, he ikail r a loa ka laaumake i manaoia e hooiuu iaia a he mea maopopo loa e make ana ka mea ma'i. Ina oia i make mahope o ka haawiia ana i ka laaumake, !tta ua olelo lakou, "He hooia kela he kahuna anaana kela wahine," Loaa ia ma kekahl wahi aku o kela awawa o Casnsange kahi 1 hiki ole ai ia Kapena Neves kē papa ia lakou, iuike he mau haneli poe kanaka i kela ame keia makahiki i nia kahima hooopunipuni mamuli o ka hanaiia i na laaumake, No ka mea o na kahuna, wa apau e ma'i a! mea, kau lakou i ko lakou mau hulu weliweli ame na kiwi laaumake a hula me ka olelo ana, ia lakou e kia ai no ka mea a lakou e olelo ai # : ua hana kahunaia ka r.iea ma*jj Alaila e hoomu &m lakou i ke kanaka i hoohowaia e inu i ka laaamake a—he. oi&io e make io no oia. Ike o !Jving4oiie hē pepehi keia poe kahuna apuni ka aina a Apelika Whena—a ke hana nei no lakou īa hana ahiki i keia wa—elike ka nui o na kanaka i kr makahiki elike me ka nui a ka poe hopkauwakuapaa. Ua piha pu na kanaka i ka maka'u i na u~ h&ne ino o ka poe make» ka poe, a lakou i manao ai, ua hiki ke hoopilikia ia lakou. Hoonoo iho la o Uvingstone t aole i kana mai o ke

kaumaha jno ka hanaia o kela ano hana iloko.o kela. 330? nani, no ka mea, h;e manaoio na kanaka i na opunipuni ame na uhane ino aole hoi i ke Akua ka lMa'kua. j E oonoo ana 6 Livingstone maluna o keia mau i keka li iloko o Cassange; iaia i ea ae ai iluna,, ike aWj la oia i kekahi kanaka mai Loanda, mai e hoīo mj,i.,an.a.. ika hale me na lella ame na nupepa. He mau pepa kele mai Enelani loa m'iai i hoounaia mai nana ponoi. Wehe awiwi iho la oia ia mau mea a heluhelu iloko o ke Times 0 Laana e pili ana i ka kaua Onmean, e hooukaia ana ia wa . Iloko olail|a ka moolelo o ka holo hooponopono ole ana aka UU!ku. O ka heluhelu ana ia mea ua hoolelele mai ia i kona manao elike me ka lelele o ka manao o na kanaka apau i mahalo i ke koa lua ole o kela pualikoa uuku. Aole he lawe o Livingstone ika ihe 1 ame ke kakaka elike me na koa; a maluna no oia o ke l kua o ka holoholo^a —aole maluna o ka lio holo paukiki, aka maluna oka i)ipi kauo papa. I na la no nae ana e heluhelu ana iloko o ke Times i ke koa o na koa, oia pu no kekahi i like me ka poe koa o ka Puali Uuku, e nee mua ana. Iloko o Ke Awawa o Ka Make ! I ke awawa o Cesāange, e hoopakele i na kanaka olaila a ilo\o o Apelika |holookoa mai ka hana puuwai eleele o ka hookauwakuapaa, a ka poe kuai kanaka ame na hana ino a ka po? kahuna hoopunipuni ame na uhane ino. Nee aku la oia, no ka hikina ahiki hou i Linyanti—ka home o kona mau, hoahele. I kekahi la hele mai la ka panaka poo o ia wahi iloko o ko Livingstonb wahi a hoomaka e hoopaapaa. Pii i ka inaina o kekai o ko Livingstone kanaka a ku'iia kela kanaka me ka puupuu ikaika loa ma ka waha. 0 keia : wale no ka manavtfa i huhu ai kekahi kapaka # o Livingstone a hiki ole ke uumi i ka inaina ma kela huakai holookoa, a o keia kanaka no hoi he kanaka ho-he wale ona kr ;a apau o Livingstone iloko o kela puulu kai naka holookoa. Haawi lakou i kela kanaka poo he pu | ame elima apa lole i uku no kela hana; ak:a kōi hou mai jla no oia i mau wailwai hou. Hoole o Livingstone. | NolaHa hele lako u:aka emo ole ia Livingatone mai luna o ka pipi, i uiealiia e kona poe kanaka* e hele ajaa 1 ma ke ala mawaena o ka ulula.au, lohe aku la lakou i ka ! nakeke mai o na i na kanaka e alualu mai ana mahope o lakou. Holo mai la kela poe kanaka iwaho, paki mai la i na laa|u, ki na pu, a hoolei i kekahi o na puolo mailuna aku o poo oko Livingstone poe kana[kgi,j me ka manao ma ia, hana ana a lakou e maka'u ai ko Li- ; vingstone poe kana)<a a holo a.haalele i na ukaaa a IUo, ia lakou. 1 . " , . .