Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 39, 14 February 1935 — HE MAU MOOLELO KAAO HAWAII KAHIKO HOONANEA O KA HOME [ARTICLE]

HE MAU MOOLELO KAAO HAWAII KAHIKO HOONANEA O KA HOME

, A hiki o Kaneopa i Kauai, hai aku la i ke alii me na kanak?, i hikou pau i ka aiia «.> ke akua o Ooahu nei.. ; a koe-mai oia ma kona maalea. Ninau aku la ke nlii ike kahuna: ''Pehea la ka pono?" Olelo mai ke kah'una o Hal>akapiai : kalai i mau kii a leliu a mano. Ē hana , a hoohalike a like lōa me ke kanaka," A makaukau keia mau mea apau loa, holo ke alii me ke kahuna, ame na nie-a ap. r iu - f >a, a hiki lakou ma Oalm nei. hoolulu* iho-Ia mawaho ae o Leaīli, ku ana o Hanaau • moe raa ka lae kahakai. Kahea ana elike me ke kahea ana mamua, O Kaneopa kekahi i holo pu mai ma keia huakai I aku o Kaneopa: "O Hanaaumoe kela 0 ua wahi akua malimali nei. . O ko makou mea kela i puni ai. "E pae nui mai iuka nei." Ae aku la ke al'ii ame ke kahuna: " Ae, e pae io aku mako'u iuka ua pa hoi kahea a ka makamaka ola." Hauoli loa kahi akua i keia olelo ana malihini. Pae io aku lā lakou aka halau mua 1 nohoia ai e Kahaookamoku ma, a pau ai i ka aiia e na akua. A ahiahi poeleele, olelo ke kahuna: "E hoi na kanāka a ma kahi ona waa i kau ai," a e Waiho na kii iloko 0 ka hale, a e makaala na mea apau me ke ahi e puhi i ka hale ika \va e pau ai na akua iloko olaila." A ahiahi, a poeleele, ku ana ua wahi akua malimali nei o Hanaaumoe, a kahea ana: . Halahla kayi e, Halahala kaa e/ ' . . Halahala kau e, Ua moe oukou? Aohe leo pane, kahea hou., o ka lua ia o ke kahea ' ana; aole no he leo pane mai. Olelo iho ua o Hanaālimoe: . "A ha ha! Ihea no la ka moe i Kauai, mpe aku; laweia mai ka ka hiamoe aka m'oku ona "akua o Halalii. Make! Aole e ola. M Ma keia olelo a Hanaaumoe, ke hoolohe nei .na meji apau loa, a pau ka oielo ana, hoi aku īa r k«M,eH Halalii,. e noho ana, a hai aku la ia Halalii, ua pau na kanaka mali3)))ri mai Kauai mai i ka hiamoe. A lohe o Halalii, kuahaua ae la ia i na akua apau loa, a hele mai la na akua apau \o£ a hiki i ka hale, noho iho la o Ilalalii ma ka paepae o ka pukakomo, o na akua apau loa, komo aku la iloko. Ia wa lakou i lalau aku ai 1 na kii, me ka manao no he 'poe kanaka a hoomaka iho la . # e nanahu. Ika hoomaka ana o lakou e nanahu ina kii, ua kuupau lakou i ka ikaika o ko lākou mau niho; aka, emo ole olelo aku Ia kekahi'i kekahi: "Oolea ka'u kanaka. Pehea ko oukou poe kanaka?" I mai la lakou la: "Ua like no ke oolea o na kanaka a kakou apau. He mea mau i na alii, o ke ka ka lakou e ai ai o ke kanaka. Haawi aku la kekahi a'k.ua ia Halalii ike ka o kana kii, aai iho la oia: "Oolea hoi ke ka o keia kanaka au i haawi mai nei ia'u." I mai la na a.kua apau loa: "Pela wale no na kanaka apau, aphe kahaka m'omona, he wiwi wale Jio, a he oolea, aole el|ke me na kanaka mua i'aiia ai e i kela mau la aku nei." Ia lakou e walea ana i ka ai i ke kii, hoopuniia ae ]a ka hale e na kanaka o Kauai, me na momoku ahi, -o ka i puhiia ae ai ka hale i ke ahi, a pau loa na akua i ake i ka aia e ke ahi, a lilo aku o Hanaauiaoe a ona ola, .' - - - . rr-«.v ~ j 0 1 ia o Lahaina, i Maui ka aina, a Kakaalaneo ke al?i nui o Maui apuni ia wa. He kanaka mama loā 0 Eleio ika fjolo kukini. He liaalele ia ke kikiao makani e ia. Ekolu puni o Maui iaia ika la hōokahi ke holo. No kona mama, hoolilo ke alii o Kakaalaneo iaia i kii awa 1 Hana i kona wa e ai ai. A makaukau ka ai ana oke alii, holo keia i Hana e kii ai i awa. A loaa ka awa, hoi mai. laia e hoi mai ai ma ke alanui, loaa iaia o Kaahualii, he.akua ia; nonoi mai ia Eleio i awa. I aku o Eleio: "Eia iho*no ka awa o ko huluhulu-lemu: o ka wai no, o ko hanawai hohono no." Lohe o Kaahualii; hahai apau ke aho o Eleio; ike ke kaikuahine o Eleio ua pau ke aho o kona kaikunane, e noho ana i Kamaalaea, wehe i ke kapa a kuu i kahi'hilahila, a hilahila ke akua a haalele ia Eleio. Oka inoa oke kaikuahine o Eleio, oia o Pohakuloa. Ekolu hele ana a Eleio ma keia alanui, i ka hahai pinepine a ke "akua, haalele oia i'a alanui,, a hele m'a ka aoao huli komohana o Hana, e hoi mai ai'a hiki i Kaupo. i laia i hiki ai i Kaupo. e noho ana keia wahine i ke 1 alanui, o Kanikaniaula ka inoa; kaha loa mai la o Eleio 'hele ma ke alanui; kahea mai o Ka^ikaniaula: "Ea! Hele loa no ka, aole ka e aloha mai," A lohe o Eleio, huli aku la ia a aloha aku la. I mai o Kanikaniaula: "E hoi ma kauhale." Ae aku o Eleio. Maanei, e hoolohe iki kakou ika moolelo o Kanikaniaula. Ua make o Kanikaniaula i keia wa a laua e kamailio ana me Eleio, he kino wailua uhane keia, 'aohe kino maoli. He wahine maikai loa o Kanikaniaula, a he alii nui hoi no Hawaii mai a noho i Kaupo, Maui, a nolaila kana kane i hoao he kanaka kuaaina ioa. 0 ka la'ia hana. oia ka mahiai ame hoa umu, o ,ka hanai holoholona, o ka lawai'a, pela ko laua noho ana ahiki ika make ana o Kanikaniaula. Hana ihf> la kana kane i hale puoa no kana wahine, i wahi no ke kino kupapau e waiho ai, eia nae, i ko Kanikaniaula wa e ola-ana, Be hoailona alli kona mai Hawaii mai, he ahuula. Ua huna loa ia me ka ike ole o kana kane ahiki i kona 1 a i make'ai, aole no hoj oia i olelo i kona alii ana. Ahiki o Ēleio i ka hale, ngua aku la oia, he'kane ke noho mai ana, aole ua wahine nei. Ninau aku la o Eleio ike kane: "Auhea la hoi ko'u hoa hele?" I mai la ke kane: "Owai kou hoahele?" "He wahine ko'u hoahele nana i kono mal ia'u e kipa ma kona home nei, a alakai Māi nei no hoi oia ia'u ahiki i ka hale nei," wahi a Eleio i pane aku ai.' I mni la ke kane: 1 "Ua make. 0 ka'u wahine ponoi no ia, aia i kela hale e puoa mai la." I aku la o Ēleio i ke kane: "Ahia la o ka waiho ana iloko o ka lepo?" Pane mai la ke kane: "Alua la, iPt> ke kolu keia ona la a kaua e kamailio nei." "Ae. akahi ka au a hana iko wahiiie/' wahi a Eleio i olelo aku ai. Hana iho la o Eleio a hala eha la, ola o Kanikaniaula a hol elike me kona kinP ola mamua. Olelo mai o K;mikamaula ia Eleio: "I aha la'auanei ka'u uku ia oe? 0 kuu kino no paha!" I mai la o Ēleio: "Aole oe e uku mai ia'u; aia kau kane ihope'o kuu. oiā o Kakaalaneo. Ae mau la o Kanikaniaula: "Ae. ke ae aku nei au i kau: O ko'u haku ia; eia nae kahi makana au e lawe aku aī.. he ahuula." Ia wa ike ke kane, he alii o Kanikaniaula. "E hoi oe, a na po o Kane, kii mai oe ia'u; e holo au i Hawaii i ko'u wahi, i keia mau la a hoi mai," .Hoi mai la o Eleio, me ka ahuula i kona a-i, e aahu ana. Oka ahuul.i aole i loaa ia Kakaalaneo ko Mnui alii Ma keia hele -.•ihī ana o Eleio, ua huhu ke alii o Kakaalaiieo. a kena la ia i kona mau ilamuku. e ho-aia ka imru a enaena. i umu e kaluāia āl o Eleio ke hoi mai. Uā lwpnpho aku o Ka.kaalaneo i na kiq £ kiai i ka hoi roai

o Eleio 1 ka pali o Aalaloloa, & ike I Ha! aoi mai, o ®>-a mai i kolaila ahi i ike ko !>Jo nd ho-a ismi ienaena ihāmua o ka hikv ana o aleio. ,A Kiki o ī?eio ma ka paii o Aalaloloa, ho-aia ko ahi # ike ki> poo, )\o .!&twj u - ' j I *