Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 45, 28 March 1935 — HE MAU MOOLELO KAAO HAWAII KAHIKO HOONANEA O KA HOME [ARTICLE]

HE MAU MOOLELO KAAO HAWAII KAHIKO HOONANEA O KA HOME

j HE KAAO NO KEPAKAIULA Ua piha o Hana i na alil me na kanaka, ua makaukau no ke kaua m Kakaalaneo ko lakou alii. A lele o Kepakailiula a ku i ke on'e maloo, u-wa ka aha. no ke kanaka maikai. Ahiki keia ika pohuehue, aka alaala puloa, ku liie ka laau palau i kona hookaa. O ka int>a o kanā laau oia o Oleloikahie. Hele mai la o Kakaalaneo a ku pu iho la me na ihe elua, hookahi ma ka lima a'kau, a hookahi ma ka lima hema. U ( a kaulana loa o Kakaalaneo i ka o ihe, mai'Hawaii a Kauai. Aohe alii. aohe koa, e loaa kona ikaika ame'ke akamai lna ole. He ku kana ihe i ka puamauu. i ka|naonao, a i I\a ukulele; nolaila, maka'u ko Hawaii * mau alii ame ko Oahu nerpu, ko |vauai, ia Kakaalaneo. Olelo mai o Kakaalaneo: "lawai ka mua, i kamalihini anei a i ole i ke kamaaina paha?" I aku la o Kepakailiula: īke kamaaina no ka mua e pono ai, a ika malihini ka hope." Ta wa pahu o Kakaalaneo i ka ihe, me ka.manao eku aku ana o Kepukailiuki. A kokoke ka ihe il ko KepaHailiula wahi e ku ana, wehe ae la oia i kona poaeae akau, a koino ka ihe maloko, puliki ae ia ia mea mawaena o kona kino ame kona lima. Hihio ka makani, kapalili ka maka oka ihe ika makani. Paa iho la o Kei ka ihe a maalili kona ikaikii o ia lele ana mai, pahu oia ia mea a kiona hoolei lepo. Manao iho la o Kakaalaneo ua ku o Kepakailiula i ka ihe i ka paa ana o ka leie o ka ihe ana, a paha iho la oia: Ku aku la i kuu ihe Aole e hala ka'u ihe ke o; ; Ku ka puamauu . Ku ka naonao, ka uku, Me oe hoi he aka nui, Make aohe e ola. A kiola o Kepakailiula i-ka ihe a Kakaakineo, nana mai la oia a olelo mai la: Heaha la ka mea i halu ai kuu ihe, " i I kulaa'iia paha e ke Kona, I oniuia paha e ka lau awa? I Pakele oe i kuu akau Loaa oe i k"ā"ihe ā k"uu liema, Make oe aohe oe e ola. Pahu hou no o Kakaalaneo i ka lua o ka ihe ma kona. hema. Wehe hou Kepakailiula ika poaeae hema a ihe a paa īaia nā A pau kaa ikaika» pahu hou no oia i kahi hoolei'na iepo elike me kana hana mua ana i ka ihe mua. Pau ae la ka Kakaalaneo make, kaha aku ia e holo; kahea o Kepakailiuia: "Holo ka hoi ua.kanaka ikaika a ike i ke o ihe?" Hualepo iho ana o Kepakailiula ika laau ana ia Oleloikahie. Mai ka : lemu ake kaawale, a kamailio ka waha i kahi e. Ka--1 hea o Kakaalaneo, o kona aho hope loa ia, r " alii o Maui, o ka.nana maka mai ka hoi k; • auj'' Lele na'lii o ° Kepakai3in lalau lima aku an,a o KejP£tkailiula ia lakou alii me na kanaka, aole koe alii, a holo ka p.» . CIC o Kiinoho me Kiihele, hahai i na kanaka ; akolu lakou nei. O ka laau nui mamua o Kepakailiula ame na pohaku nui, he mea olepeia mao a maanei, il.una o na kanaka. ; Ai o Kukuipahu ika luku aka hunona ina ka* naka hopu iho la ia i ka wahine opio, holo aku la a ma- > mua, o I£epakailiula kukulu iho la. A ike aku la oia ike ku mai o ka wahifie opio, lalau aku la I oia a kau ae la ma ke kua, hoi aku la, a pau iho la kana ! luku ana ina kanaka. Lele mai la na kanaka ona waa, pae i uka, kalua ka puaa, a noho iho la ika hale. I aku 1 o Kepakailiula lakou: "Ina oukou i manao e noho i Maui nei, noho nui no; Ina no hoi e makemake e hoi no ■ Kohala, e hoi no." ■ . 0 keia holo ana, ka hoomaka ana e noho ko Kohala poe kanaka i Maui; nolaila, kamaaina ko Kohala poe ia Maui ahiki i keia la, Kamailio.aku ia Kukuipahu: "Eia ka mai uka a kai; o oe ke alii, a o ka inoa wale .no Iko'u,." Lilo ae la o Kukuipahu ke alii o Maui apuni. Ua i ku'iiaku la ke kaulana o Kep.akailiula ahiki i Oahu, a lohe 0 ke alii; niakau iho la ia, no ka mea, ua make '( 0 Kakalaileo ka mea akamai i ke.o ihe, ke'lii a Kakuhewa 1 maka'u ai. Nolaila, lawe ae ia o Kakuhihewa ika inoa 0 Kep&kailiula i keiki ponoi nana ; oielo aku la ia i/kona "E kii oukou i kuu keiki a lawe mai i Oahu nei, e koino i ka aina ona." Ahiki na waa i Maui, a pae ma Hana, i Kapueokahi, lakou: "Auhea ke'lii o Kepakailiula?" "Aia 1 kela mau haiau nunui." Ahiki lakou nei ilaila, ninau ! aku la no. I mai o Kepakailiula: "Owau no ia." I aku jla tykou nei: "I kii mai nei makou ,ia oe, e holo ka'kou i Oahiu. Pela mai ko makuakane o Kakuhihewa, oe i kOiaina." Ae mai la ke'lii a holo oia me na kanaka i hooijmaia aku e kii iaia. O Kepakailiula; ona wahine ena makuakane elua me ka laua mau wahine. , Ahiki lakou i Oahu nei, a pae ma Waikiki, malaila o kahi i noho ai. Haawi mai o Kakuhihewa ia Qahu apuni, ia Kepakailiuia. Hoonoho iho la oia ina maHuakane i mau alli no Oaliu neī; o luna, o lalo, o uka, o ksi, o ka moa kona ame Kakuhihewa. Noho iho la laua, he mau alii. i A hala eha la oko lakou noho ana ma Waikiki, he mea mau na na kamaaina ka heenalu i na la apau loa. O Makolea kekahi ma koia heenalu ana, ka wahine a KeO ka nalu o Kalehuawehe ka nalu e hee ai o laia malaila e h«?ena]u ana, hiki mai Ia o Keaumiki, ame Keauka mai Kaual mai., a lawe aku la ia MaHolea lilo. w O ke'lii o Kauai o Kaikipaananea, he'lii ikaika i ku hakj)ko, i ke kulakula'i, i ka houuhonu; aohe. ona kanaka e hina ai; he akamai loa i ka nane; nana wale no ke eo. nae ana wahine; o Keaumiki, ame Keauka, he mau kiai iaua a kahu no lu>i no Kaikipaananea. Ahiki o Makoie» i Kauau iilo ae U i wahine na Kaikipaananea ke'lii l Haohao iho h\ nu mea apau loa ika nalowale honua o ke'Ui wahine. ; Manao iho la ua make i ka nalu. a ua lilo ika moana loa, I aku o Kepak&iliuia: "Aole 1 make, aka, ua lilo i ke'lii o Kauai, ia Kaikipaaiuinea, na Keaumiki ame Keauka ī kii maij' Noiio iho la oia me kahi wahine.opio, akahi a launa a hui kiwo Ekolu la i hala, olelo ;= ku o Kepakaiiiula ia Kakuhihewa: "I wahi waa no'u, no ka moa, he kii aihue hoi kan» i ka'u wahine ; pt l« au e holo aihue aku aL" i | *ole i pau « ~L ; ,un o—- . . .. , i >