Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 50, 25 April 1935 — HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI [ARTICLE]

HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI

Ua hoomaka k6 l<aua ana o na makaainana o more me ka enomi i na.hora kakahiaka o keleahi la, a hIW i ka poeleele ana. "O kekahi keia ona hooilikaua 1 hlki ole ke hoopoinaia iloko o ka pnuwai o na kanaka Amefilca , t oiaio. a no ka niea, ua hookaheia ke koko o na kupUna, na inakua, 1 na keiki. na kane ame ka lakou mau keiki opiopio lna, na bebe liilii iloko no o ka poli o kcrlikou mau makuahine i ku mai i ka poka, a hina aku, a n|[okahi ka make pu ana me ka lakou maū hapuu aloha. . Mawaho ae o keia mau nanaina-eliaeha, mai keia ilikaua ana ma ka mokuaina o Tsaltimore i haleuia aHkj^" mele lahui o Amerika. no ka mea, ua loaa ka noonoo ; o kekahi kanaka e haku i mele e hoike ana i ka nuj na aloha no kana mau mea aloha he waliine ame na kelkl, ka aina ame ka hae ana 1 hoohiki paa ai me kona ame kona uhani» ' J Ma ka aoao o kekahi mokukaua Beritania e ku iloko o ke awa 0 Baltimoro, ua hoopaaia aku pa ame elua mau kanaka Amerika ma ke ano paahao. . ka wa e malamalama ana ka la, oia hoi, i ka wa e n<>, aia na maka o keia man kanaka Amerika maluna pahhhae 0 ka pa-pu, 110 ke ake wale no e ike mai i ke koWfe- ; lo ana a ka hae aeko maluna o kona huini, a maha iho la Tco~ laua puuwai. • ' Aka. i ka uhi ana mai 0 ka po. poeleele iho la ka nua mai kekahi aoat> .a kekahi, o ka wa ia o ko laua 1100 e hoaa ana. a e kohokoho ana. pehea aku la Ia ko aoao, no ka mea. aohe ike ia aku 0 ka hae°i ka po. Lilo keia i mea no keia mau kanaka e li'a ai o ke koke ae, a ke hele ka hoi a wehewehe liaiao, ike aku la nō . laua e kowelo mai ana ka hae a laua i aloha ai, maha īho' ; la ko laua noonoo, a pili iho la ko laua maka no lea hoomatha ana. no ka mea, hoomaopopo iho ia laua, aole i lilopio" o Baltimore. 'w" 0 ka inoa o kekahi 0 keia mau kanaka oia.no 0 Pran-, cis Scott Kev. Mahope oke kua o kekahi wa-hi leta ko i kākau ai oia i na pauku, e hoomaka ana penei: "Oh, say, ean you see, By the dawn's early light," 1 kona hookuuia ana mai keia kulana paahao mai/ elike me ka mea i hoikeia ma ka moolelo, ua haawi aku U oia i keia mau laina 1 kona makuakane-hanauna, (unele), a nana i noi aku i kekahi mea pa'i pal&pala e pa'iia kekahi mau kope o keia mele. 5I ka pau ana i ke pa'iia, a mamuā, o ka maloo ana o ka inika. a ma kekahi haleai'na e hoopiha ia ana e na kanaka aloha ain&pi heluhelu aku ai ia i fa pauku mua o kēia mele. Ua noi ia mai la oia e himeni ae. Ua hoop.ili pono ia ka huaolelo me ka leo-huamele. Q t kekahi o na lalai)i huaolelo i hakuia e Key maloko o ua Hl£le ala: "Oh, say, does that Star-Sp%Qgled yet wave, i)'er the land of the frg£, and the hoi»s. ©f . the brave?"

, A u k,a lioomaka ana mai ia o ka himeni ana a na ka- ' nak}a i ua mele nei a hiki i kona kaulana loa ana ae. O ka ekolu o kahi i lele kaua mai ai na pualikoa Beritania f elike me ka lakou papahana i hoomakaukau ai, «0 ka aoao ma Nu Olina. 0 ka nui ona kanaka o keia plialikaua nui o na Beritania, he 12,000 tausani. ■ INo ka hoopakele ana ia Nu Olina, ua hoouna aku ka Pertesidena ia Andrew Jac!;son, kekahi kanaka pūuwai wiwo ole, Malalo ona, he pne kanaka koa wale no i makaukaii ole i ka lawelawe ana i na mea kaua, a o ko lakou nui, he hapalua wale no ia o na pualikoa Beritania; aka, he J)oe kanaka wale no nae i aa e hakaka aku a hiki i ke kanaka hope loa; he wiwo he puuwai koa, a maluna ae o na mea apau, he aloha oiaio loa iloko o ko lakou mau puiiwai pakahi-no ko lakou Hae, ko lakou one oiwi ame na helfehfilena pakahi o ka lakou mau mea alohā he ohana, oia hoi ! ka wahine ame ka lakou mau keiki, } Iloko o ka malama o Dekemaba o ka makahiki 1814, i hilei aku ai na pualikaua Berjtania. Ma ka aoao komohana 'o Nu Olina, ua hoomaka mua keia Jackson e eli i ka aina. Ikala 8 o īanuari, makahiki 1815, i hoōmaka mua mai ai ka pulikaua Beritania e lele kaua, a ua ]jiki ole ia īafeou ke ku aku imua o Jackson no ka manawa mua, a pela no ika manawa elua. E kupaa ana na kanaka Amerik& mahope o ka lakou mau mea kaua. ame ka lakou mau pono kaua kakaikahi Avale no, ua hoouna aku la lakou no ka'make mau loa he 2,500 o na kanaka koa Beritania. ■ He lanakila kamahao loa keia i ike ia, a ina aole pela, e lilo ana lakou he mea ole !oarimua o ka ikaika o na koa Befitania, ia lakou e hoomaka mai ana e neemua māi me ko lakou ikaika apau. Ua kakauinoaia he aelike maluhia iloko o ka la 24 0 Dekemaba, 1815. Iloko o ia mau la aole he mau moku e holo piliaina ana iloko o elima la, aole hoi he mau moku e loaa aku ai o na nuhou no kekahi aina 'mamao, aol J e pu hoi he mau uwea-olelo moana, e hiki ai e hoounaia aku na nuhou. ; O ke kupanaha nae, aole i hoikeia maloko o ua aelike la ke kumu mai o ke kaua-ana, ka hopupio mau ia ana o na mōku kalepa Amen'ka ame ke ake'ake'a ia ana o na oihao Amenka. Aka. aole he olelo ana ae i keia "rii'a!nawa. no ka mea. ua kaa ka lanakila ma ka aoao o AmeHka i loaa mai i ka lakou ike ana a e hoopauia āi keia mab h'ana ake'ake'a, 1 A o kekahi o na nuhou hoohauoli, i ka loaa ana o ka mii'kaukau i na kanaka koa maluna o na mokukaua, ame ka J haawiia o na hilinai ana maluna o lakou i ka manawa 1 naakemakeia. ■ 1 I ka loaa hou ōlo ana mai o kalepa mai Beritdnia mai ma ia hope mai, ua hooinaka ae la o Amerika e "Hooulu ina hana kalepa maluna ponoi oka a,ina. Nolaila mai keia manawa mai i hoomaka mai ai na oihana hanalima e n!u maluna o ka atna o Arnēnk"āT~ā nolaila, elike" me'ka hiki ia kakou ke hooulu i na oihana like Ole maluna o ko kakou aina porioi nei, pela ka oi loa .0 ko kakōu kuokoa mai Europa mai. I «r ANA MF XV LOA ! . oii'. o TKor\a6j ■; :•! i*;.', 'ioau k:ilaifitr,« Rei-tii»alīka-'Jf ■ ] mokarata, aua noho alakai oia no eha mllkahiki. Malalo o kona kau o noho Peresidena ana. i kuai ia ai ka Teritore 0 Louiftiana, a ua kauoha aku oia i ke aupuni e hoouna ia 1 kanaka huli i ke anonui o keia aina, ka hiki e hoolaw'a mai i na mea e pono ai ka noho ana o na kanaka, na holoholona, na manu o ka lewa, "na Mimulaau huaai ame na'kumulaau kupono no ke kapili hale, ka wai malalo o ka honua. l<a nui o na aina e waiho wale ana i kupono no ka hanai holoholona ana, ke kanu ana i na meaai, a i na nlea no apau e pili ana i ka waiwai o keia aina. Ua hoouna aku ke aupuni ia Lewis ame Clark, o laua na kānaka e hele ai e hooko i keia makemake o ka Peresideiia. Hoike aku la o Amenka i kona manao ike aupuni 0 Tripoli, e āe ia mai kona mau aumoku kalepa waiwai e kipa aku ma kona mau kaiaulu, no ke kuai ana aku i nai waiwai Amenka. O ka Peresidena mahope mai o Jafferson,i oia o James Madison, a ua noho no hoi oia he eha maka-] hiki ma ka noho Peresidena. Alaila, iloko o keia manawa, i 1 hoomaka hou ai ke kaua ana no ka manawa elua me Beritania. O ke kumu o ke ala ana mai o keia kaua i keia mahaw'a, mamuli o ke ake'ake'a mau ana a Beritania i na oihana kalepa a Amenka me kekahi mau aupuni okoa akū, amē ka laweia ana o na kanaka luina-moku Amerika a Hookau ia maluna o na moku Beritania ma ke ano selamo^u. aole i pau