Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 52, 9 May 1935 — He Moolelo o Ka Wahine-Missionari Mua Loa ma Kina [ARTICLE]

He Moolelo o Ka Wahine-Missionari Mua Loa ma Kina

Ina aole i lawelawe i'o ia ke kaua mawaena o keia poe pulika.ua pake, oia hoi. he poe lala wale no keia no kela ahahui nui i kukuluia ai e n«i Pake Boxers,_no ke~ kue ana i ka nohoalii o ka emepera opio i hoopauia, ame ke kue ipau ana i na hana a na lahui e pono e kapaia aku kekahi inoa o lakou he poe po\va a pakaha wale i na waiwai apau o ka lahui ilikeokeo, no ka rrtea, ua nui loa na popilikia i ikeia i keia manawa mawaena o na lahui e iloko o Pekina, a o ka poe na lakmi e hana nei i na iiana, pakaha, oia no na kanaka koa o keia mau pualikaua Pulima, o na Pake. Qiai lakou e hoouhiuhi nei i ko lakou ano ma keia wai hi o na misionari Methodist,*aia pu no lakou o hana ana i na hana pakaha ame na hana powa walo maluna o na waiwai apau o na misionari ilikeokeo, ame ka hoopoino pu ana I aku i ko lakou mau ola. a oia mai ke kumu o neia mau poI lilikia e ikeia ae la. .. ■

Aka. ua ldaa no nae ka maha i na kavnva a ka Haku i keia manawa, a o na mākaala ana apau a Mr. Gameweil, ua oi aku ia ikona wa apau i hala ae. Elike me na mea i hoikeia ae nei, ua puhiia aku na home o na misionari ike ahi ame ko lakou mau wai\v r ai i pau ika aihueia ; pau aku he heluna nui o na kauwa lawelawe hana a na misionari i ka pepehiia; kaawale ka ohana, ke kane, ka wahine ame na keiki.

He kanahiku a oi ka nui o na misionari ilikeokeo a he ehiku haneri a oi na misionari o ka lahui Pake, i komo. mai maloko o keia wahi, a ua hoopihaia na iniha apau o keia halepuie me na misionari ilikeokeo o na lahui like ole. Mawaho o ke alanui, e uwauwa ana ka leo o keia lahui Pake me he ilio hae la, e kani ana ka lakou mau o-le, oiai, maloko o ua pa nei o keia hale.pulo i hoopihaia me na ola he lehulehu, na koa Amerika e kiai ana i ka maluhia ame ke ola o namea apau, aole no ka mea hookahi wale no (>

I ka la 10 o lune, elike me na noi mai Pekina mai, e hoouna hou ia aku i mau puali-koa hou: aia hoi, ua hoounaia mai he ehiku haneri a m mau kanaka koa maloko o na puali he eha, malalo o ke alakai ana a Kapena MeOalla, a haalele aku la ia no Pekina maluna o na kaaahi. ī ka hiki ana mai o keia pualikoa nui, ua hoopihaia na puuwai pakahi apau o na hanu oia e noho ana maloko o ua aina hālepulfe la me ka hauoli palena ole, a e loheia ana ko lakou mau leo pule e hoonani ana i na lani no keia mau hoopakele apau a lakou e ike nei. #•.

Aia iwaenakonu o keia pa nui o keia halepule e ku ana kekahi kumulaau nui, he wahi paani no na kamalii. I leeia wa, āia malaila na papa hoolaha kahi i kau ai, o na mea;hou like ole apau v« loaa mai ana maiwaho mai, e kakauia 'no a leau ia ae la maluna o kekahi papa i hoomakaukālna'malaila.

;No na mea nae e pili ana i ka lionua mawaho aku o k«ya pa, halepute, ua aku ia e nklohia f!i!H -nwi na hoōniaō'popo ana ka poe'o keia pa halepnle nui. nn ka mea, ua pau na uwea-telegarapā i ke okiia, pau pu me na uwea telepona i ka weheweheia, pau ke komo ana mai o na leta; koe wale no he uwea hookahi e moe pololei ana no ka pa pohaku ma Kalgan, kahi o na kanaka Pake e heīe ai e hoomana a e pule no ko lakou mau akua; a ina e okiia ana keia uwea. alaila, o ka pouli ana no ia o Pekina holookoa mai keia pa halepule aku, koe waie no na palapala pili aupuni i nā luna nui o keia hoomana e noho ana maloko o keia pa halepule, a i ole, na kauoha pili oihana kaūa mai ke keena kaua mai o Amenka ma Pekina. I ka la 13 o īune, ua loaa mai kekahi leta mai ke keena o ke kanikeia Amerika, Mr. Conger, a ua kau ia aku keia leta ma kela kumulaau no ka heluhelu ia ana e na mea apau, a penei na manao o ua leta la: "I ka hoaloha Mr. Ōamewell: O ka loaa ana mai la no ia o kekahi leta ma keia keena mai a Mr. McCalla mai, Kapena o na pualikoa Amerika, e hoike mai ana he 1,600 ka nui o na kanaka me ia o na lahui like ole ma Lank-fang. he kanakolu mile mai Pekma aku nei, e hooikaika ana ma ka hana ana i na alanui rna kela aoao o ka ai'na, ame ko

laleou nee mua mau ana-me ka hikiwawe ma na hana ala-' nui." O ka hope loa keia o na lono i loaa maimai kekahi hapa mai o na pualikoa Amenka i hoouna ia aku ma keia hana, no ka hoomakaukau ana i alahele no na pualikaua . e hoouna ia a'ku ai ma ia aoao o ka aina i ka wa hooili kaua. Ma ia auina la hookahi no, ma ka halepule Mesodita, ma kekahi aoao mai no o ke alanui o ko Inakou wahi e noho «īei, a i kapaia ka pa halepule kahiko, ua pau aku ia wahl i ame ke puhiia i ke ahi e ha kanaka Pake hoohaunaele powa Boxers. I kela po holookoa ka a ana o ke ahi i ua halepule nei, a aia o Mrs. Oamewell ame kekahi poe e ae e makaala mau ana o ka lele mai o ka momoku ahi i ko lakou hale e noho nei. Ua ula pu ka lewa i ka malamalama o ke ahi e a nei i keia mau halepule nunui; ,he elua mau halepule nunui o ka hoomana Kalolika kekahi i puhiia i ke ahi, nui na kahuna o neia mau'hoomana i loaa me na ehaeha kuhonuhonu o keia mau pauahi. Ma kekahi mau wahi eae o Pekina, na ame na hale oihana e ae i onaia e na lahui ilikeokeo ua pau aku ia mau mea apau i ke puhiia i ke ahi, a o na wa'iwai ua iiaii mai la ia i ka aihueia. O na hale wale no i koe, oia no na w ? ahi e 'ku-kiai ia ana e na koa Amenka, a o na 'haie e ae apau o na ilikeokeo ua lilo iho 1a ia he mau puu lehu i ka hana a keia lahui Pake.

0 kekahi keia o na hana puuwai eleele loa a keia lahui Pake ika lahui ilikeokeo, He ula ahi ulaula wale no ma ria aoao apau o Pekina, aole wale no i keia po, i kekahi mau !a no ma ia hope mai. 1 ka la 16 mai. ua holomoku ka a ana o ke ahi ma ka aoao hema o ka pa pohaku o Pekina, a ke nana aku maluna o ke kulanakauhale holookoa, me he luapele ala ka hoholo o ke ahi mai kekahi aoao a kekahi aoao o keia kulanakauhale nui. % O kela pa pohaku a na kanaka Pake e piha mau ana J no ka pule ana i )<o lakou mau akua, a ma na puka-pa hoi i e komo aku ai maloko, bo wahi keia e hiki mau ia aku ana' e na <>mepera ame na kaukaualii i |ce!a ame keia manawa,' ua pau aku-ia i ka wawāhiia, a e waiho oneanea ana ia imua oka maka ona mea apau. , 1 Na hale hanako, na ha!e oihana kalepa ame na hale c ae no a pau i ona ia e na ilikeokeo, ua pau aku la ia i ke puhiia i k:e ahi a ma kekahi o na hale 1 puhiia aku ma ke ku!anakauha!e o Pekina, ua hoomaM ae ia ea,aika pa ana mai a ka makani, hoomaka aku la'ia e manana loa ma o a maanei o 'ke kuianakauhale, No ko lakou hopohopo o pau pu ak'u me ko lakou mau kauhale i ka a ia e ke ahi oiai ka makani e hooikaika loa mai aha, ua'pule aku la lakou i ko lakou mau akua, e hoopakeleia ko lakou mau kauhale ame na hale o ko lakou mau hoa apau. O kekahi o keia mau halē hoomana o na Pake, he kiekie ko lakou i oi aku maluna o ka hookahi hanen kapuai mai kaupoku ae o keia mau hale hoomana, ua hiki ke ike ia aku ke ahi i ka hoholo aha aemailalo ae a hiki i ka pileo iluna loa o keia mau puoa me he kohii anela aīa no kā w ike. Maluna o na alanui aupuni maloko a mawaho o nakauhaīe hui o Pekina, e makLana na huakai nui !&hul hookah? vr&3 c jv. f nu ko t waha: "E Pepehi Ina llikeokeo!"—"E Pepehi I. : ikeokeo!"—o ka mea nana i hookuha'u ke komo ana ! , a keia mau huakai maloko oko makou pa halepule piha nei, oia no na kiai Pake jManchu ana ma ka ; f puka-pa nui ame ke pani-hao o uo ka mea, aole he mea hiki. e wehe i keia puka-pa, koe wale no ka emepera ame na lunakanawal o ka aina, ame na poo o ka oihana kaua, . : Ua ikeia me ke kanalua ole, ina e komo mai ka enemi j: a i ole. e hoao mai ana paha keia la,hui Pake e komo mai ; maioko o ko makou wahi e noho nei, alaila, o ka w*ehe ia ana no ia o ke kaua kuloko mawaena o na koa Amerika ame keia lahui. Ona ola he mau tausani e hoopiha nei maloko o keia pa halepule nui, o kekahi hapa o lakou e 1 kakoo ana lakou i ka lahui Pake, koe no na poe ilikeokeo ' apau o na hoomana like ole; alaila, ina e kaua i'o ana, e • kipi kuloko mua ana makou maloko o keia pa halepule mamua o ka hui ana aku me ko waho mai enemi. Nolaila, mamua o ka poeleele ana o kekahi la, hiki • aku la ke komite i kohoia no ka halawai pu ana aku me na

kanaka Pake kiai ma ua puka-pa la, a ua aelike mai la lakou aole e hiki ka puka-pa ke weheia ma ua po la, aia waie no a hiki i ke ao ana, a i oh\ he kauoha paha mai kgkahi mai o na haku i haawi ia aku ka mapa o ke komo ana mai i na hora apau o ka po ame ke ao, Alaila, hoike hou aku la ke komite, i ka paa ana o ka Duka-pa ma ua ahiahi ne hōihoi ia ae ke' ki iloko o ka halepule e waiho a'i a hiki i ke kakahiaka ana o kekahi Ia ae. Ua ae ia mai la keia noi eke Kapena ona kanaka kiai puka, ai.ka elua- ; ahie ka ekolu o na po na ia hope mai, aia ke ki hao o ua pani puka la maloko o ka halepule, a malalo o ka malu o Kapena Hall o na pualikoa Amerika. Iloko o po mua o ke oehuehu hoopihoihoi a keia lahui kanaka Pake, aole loa e hiki i na lihiiihi maka o Mrs. Gamewell ke hooluolu pono aku inaluna o kona wahi moe. Mai ka hoomaka ana mai o ka wehewehe'na kaiāo o kakahiaka a liiki i ka napoo ana o ka !a, a hala wale aku no iloko o na hora kuli'u o ke aumoe, ua piha wale no na minute apau me ltß hana ia Mrs. G'amewell, a mamuli o keia luhi nui, i kona haule ana aku maluna o kona wahi moe, pau ae la kona ike aila i na mea o keia ao, aka nae, pehea la ka loihi o kona hoomaha ana aku, aia hoi, puiwa koke ae Ia no oia, alaila, o kona ala loa ae la no ia, a hoomaka aku la no ma kana mau hana maamau. I na hora o ka po,"oiai ka ulawena o ke ahi e ike ia ana ma na aoao apau o ke kulaliakauhale, a oiai, e meha ana ka leo o na mea apau maloko o uīi pa halepule neL a malalo iho o ka mahina e kau kalae malie ana iloko lewa uli, e ike ana oia i ka pulelo malie o ka Hae 'Lahui o Amenka maluna o ka pahuhae o ka halepule. Aia maloko o kona puuwai ke ohohia ame ka hauoli, me he la, he leo hanehane mai ka po mai e i mai ana: ''lmua no ka pono mau o kou Haku iloko o ka lani, ame ka haaheo o ka Hae e pulelo ae la maluna o kou poo!" 0 na kanaka koa Amerika e ku kiai ana, koiia mau hoa walaau o na hora o ke aumoe, a uā hoohala ia he hora loihi no ke kamailio ana no ka ohana o ke koa kiai e noho la ma Ameiika, ka aina ame na pilikana lehulehu. E haipule a e kulou hoomaikai ana me lakou niamua o kona hookuu ana a hoi aku no kona wahi moe. Ua lilo oia he hoaloha oiaio l # oa no na kanaka koa, 1 kekahi mau po mahope mai, a i ka hoomaka ana o ka luhi e nohoalii mai maluna ona, īhaule aku ai ia maluna o kona wahi moe, a poina ae la na mea apau. a aia oia e Hookuu ana i kona kino iloko p ka maha ame'ka oluolu. A

ua-hele no hoi a ka pili wanaao, puiwa ae la ia, a oiai he meha pu wale no na mea apiau i kana hooinaopopa ae, nolaila, ma kona pukaaniani i pana mai ai oia iwaho a maluna o keia pa, nui a,kea o ko lakou halepule, kaalo ae la kekahi koa kiai malalo o laila,! a pane niai la iaia: <v Ua hoihoi ia na mea iloko oka halepule, aole aeia kekahi mea wawaho i l|a po, koe wale nq na koa kiai, no ka mea, ua haawiia ke kauoha 110 na mea apau e hoi aku maloko o ka o ka halepule, oiai ,na koa Amerika e kiai ana me ka nijakaala loa i na ola mialoko oua haiepule H." . j " 1 . A o ka nuhou hope loa, i ka oili ana mai o ka ia o kekahi la ae e hoike ana:"Uja pau aku na enemi i ke auhee i ko lakou ike ana i na kanaka koa Amerika e ku-kiai ana ma keia pa ha]epule, a i makaukau mau no ka hooilika.ua aiia. Mahope iho o ka maluhia hou ana o na mea apau, ua hoomau aku la no keia Mrs, Oamewell i kana ma*rhana misionari- mawaena o na kanaka i huli mai, na.wartu»e ame na keiki, a ua hoonani mau oia i ka Haku i Koaa kiai a makaala mau ana mai i Kana tv.au kauwa, a ua llaawi mau Ia i na hoopakele ana i na wa jtpau o ka uluaoiiame ka piha haunaele o keia lahui hoomaopopo ole. f •oli 1 p«u , .