Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 53, 16 May 1935 — HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI [ARTICLE]

HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI

He nui ae no kekahi alahao i hoomoeia i ka wa i hoomoe ia ai ke alanui o Baltimore. I kiniolhi. hoomoeia he aianui apahu-laau no ka mea. aole he mau hui alahao i hoalaia i&mauawa. Ua ae ia no na mea apau e hooholo i kona mau kaa maoli a kaaahi paha maluna o keia'alanui apahu-laau i hanaia: _ . , I ua kaaahi mua i hooholoia ae ai, aole he wahi i hanaia ao ka enekenia ame ke kanaka pao-nanahu, a iaole hoi he mau peleke no ka hoopaa ana i ka holo ō ke kaa ma kahi i makemake ia. O ke kaa holookoa, ua like no ia me ha kaa haiihali ohua e ae, ua hkna ia he mau noho ma na aoao. He waiho iho no kāhfa na ohua e noho ana, aole i hana ia he kaupoku 4 hala ai ka ua ame ka la. I ka hiki ana aku o ke kaaahi mn nā pnu ame na kuahīwi, ua hana ia he mau kata nunui no ka huki nna'i.na k&a a kau īluna a iho ma kekahi āoao. a hookahi no hot wahi o ke ka'aahi e ku ai. fcfamua o ka h!ki ana aku o ke kaaahi maluna o>kekahi uwapo. e wehe mua ta ana ka pu-ka-awahi, no ka JjieK o na uwapo apau \ Mnau ia mau la, mt rlīi kaupoku waTe no. I kekahi nunawa i ka wa e pao ia ai o ka nanahu. ae !a konai-uwahi e pua'i maluna o ka puka uwahi, a pahola aku la maluna o na ohua e nonoho ana Aka, ma ia hoje mii na hanaia na

mea e hoopauia ai ola mān pilkia. Loaa ka peleke hoopaa holo, hanaia na kaa ohua me na kaupoku, ame hi-mau ano hou e ae, a aia oe iloko o ka olu e noho ai 1 Keia manawa. Na'na hui kaaahi i \\t-he liamama m» keia mau aina nunui, a loaa hou he mau kula dala liou na ke aupuni e ohi mau ai ina makahiki a pau. Ua kokoke no hoi ke helo ia aku mai kekahi mau kulanakauhale aku a kekahi. E hiki mai ana ka la e holo "ia ai mai Nu loka aku a de}epia iloko.o hapalua Ta wale no, aole hoi ia i ike ia ai he hookahi hebedoma holpokoa e holo ai maluna o ka moku. Iloko wale no o eīima makahiki i hala ae, ua hoalaia he iWakalua a oi aku man ahahni alahao iioko holookoa. Mau no kona ulu ana ina makahiki matiope maio. Mai ka makahiki 1850 mai a ka makah'iki 1860, e ulu mau ana ka hana ia ana o na - alanui i kela ame keia makahiki, na alanui hou mai l4u loka aku a Denver. Me ka wahie e ho-a ia ai e hooholoia ai na kaaahi o' ia mau la, a ua hopohopoia ina o ka mea wale no keia e hiki ai ke hooholo ia na alaila, e pau ana na kumiilaau o mokuaina pakahi i kela ame keia makahiki, a iloko o kanalima makahiki mahope aku, e oneanea ana na k'uahiwi o Amenka holookoa. Aka, ua loaa e mai nei no nae kekahi mea nana e lawe ae i kahi o ka wahie, a i nala rnahope mai, ua ho-a ia na nana'hu, a ua huli ia no hoi a ua loaa he mau miliona o na eka-aina i hoowaiwaiia me ka nanahu. Aka, i keia la nae, iloko o keia au naauao hou, ua loaß hou ae la mea i oi ae, e hiki ke hooholoia na mea apau ma ka honua 4iolookoa me ka maalahi ame ka T maikai, ,a oia no hoi ka aila kakalina, a o ka hope loa paha keia o na mea hooholo i na enekini a pau i hanaia. 0 kahi moolelo pokole e pili ana i ka loaa mua ana o ka nanahu, ma o kekahi mau Ilikini ala e hoike ana i kekahi kanaka i ko laua hoopuiwaia ana i kekahi po, ia laua e hoomo'a ana iko laua ipn ki. īa laua malalo o kekahi kumulaau, loaa iho la ia laua kekahi pohaku eleele, a hookomo aku la iloko o ke ahi e a ana. īloko o ko laua kamaha'o nui, ike iho !a laua i ka a ana o kwa pohaku eleele a maka'u iho la laua. 0 ko laua kumu o ka maka'u ana, ua manao laua he hana keia na na anela hoomaka'uka'u. Ua hoopio iho la laua i ua ahi la me ka wai o ka ipu ki, a 0 ko laua haalele iho la no ia i ua wahi la. ] Ua pane aku la ke kanaka a laua e hoike nei i keia ; mooielo, he pohaku nanahu kela. īka huli ana aku aua i nei i ua aina holokoa la, aia hoi, ua hoopihaia" me ka pohaku'nanahu ana Ilikini i loaa ai. Mai ia manawa mai ka hoomaka ia ana o ka eliia o. ka nanahu. Aoīe o na kaaahi wale no na mea nana e lawe mai'ana 1 na aoao apau o ka alna a kokoke kekahi i kekahi, aka, 0 na nupepa kekahi no ka meal e hana ana lakou i ka lakou hana. E hoolaha ia ana na nupepa ma na kulanakauhale o Bosetona, Bastimore ame Nu īoka. īka makahiki 1840, ka hoomaka ia ana o ka Hui Ameircan Express e kukuluia,. Ua hooknmu mua ia keia hui ma ke anp" liilii waie no, he kanaka opio ka me#'nana i hookumu miji,a keia hana, oia hoi, e halihali ukana ana oia mawaf>na o,Īßoseton#, Baltmore ame Nu īoka. ī kinohi, aole he nui oka hana, ua lawa wale no iaia ke lawelawe, aka, mak<*p.fe mai, ua hoomaka ak.u la e hoolimaalima i kokua 1 k«ia la, kekahi keia o na ahahui nui loa iloko o iyrnerika Huipuia, a e man'ana ana kona mau lala a puni holookoa, e hoo!imaliitya ana i ka huina nni o ma--1 ktna alrtJ o " ' *'"'»«•!- i 0 kekahi mau hana ano 'hou i ulu ae ma ia hope mai, ka loaa ana o kekahi mea e hoopokoleia ai na kuka'i kamailio ana, i huliia e kekahi kanaka Amerika ma kaJnoa o Samuel F. B. Morse. Ua olelo ae oia ua hiki iaia ke hooi hana aku ipaluna o ka uwila no ka lawe ana i na olelp no kekahi mau piile mamao loa. Aka, o ka pilikia no, ka hiki ole ana iaia ke hoao aku e hilinai mai ka lahui, a i ole, kekahi poe kupono paha o ka aina, no kana mea i huli ai a loaa, no ka mea, wahimai a lakou, pehea la e hiki ai ke hoounauna ia aku ka uwila no ( ka hooko ana aku i na makemake a ke kanaka i huli ai? ! Aka, elike me kana i haawi pau ai i kona manawa ma | keia hana, ua nui na ehaeha i loaa ia Prof. Morse, ma na tano apau. Ua heie oia a aneane hiki ole, no ka mea, ua emi loa iho kona waihona i hoolilo aku no na mea ana i makemake ai e hooholomua i kana hana. ' Nolaila i'ka makahiki 1844, ua nonoi ,aku oia ika Aha- | olelo e haawi mai iaia i na kakoo ana me ke dala e lawa ai no kona mau hoolilo e kukuīu ai i kekahi laina mai Wasi- | netona aku a Baltimore. f Ua haawi mai lakou iaia i na kakoo ana, a aole no i loihl loa jna ia hope iho, ua h« lopono ae la ka laina una i [ makemake ai, a ua haawiia mai na mahalo kiekie loa ana j iaia mamuli o ka hooko ia ana o kona manao, ka hiki ana j e hpouuauna ia ka uwila e hooko mai i na makemake o ke ikanak^. i O ka hoomaka mua ia ana keia o na kiko ame na ka:ha (dots and dashes). ua hiki ke lawe ia aku na huaolelo 'me he imo ana aīa a k.- maka no ka mamao o kanaha mlle. jO na huaolelo mua loa i hoouna ia aku ma keia uwea uwila, penei iho no Ia: : "Heaha la na mea i hana ole ia e ke Akua!" ; O kekahi Jkeia o na'mea aponui loa i ike ia iloko ,q kela kenekuria umikurhamaiwa, a ma na aoao no 0 ka aina nui o Amenka, e hoomaka mai ana na kanaka e huli, o imi. e hana, e hooulu i na mea i ike ole ia mamua aku. O kekahi mau mea i ike ia ka holomua o ka noonpo, o ke kanaka, ka loaa ana o ka mikini e hiki ai ke hoomaemaeia fea huita, oiai, mamua aku o ka makahiki 1825, me na apahu-laau na kanaka e hoomaemae ai i ka huita/aka, i ka ioaa atia o ka mikini e hiki ai ke hoomaemaeia keia huaai oia no na kaa huita e huki ia ana e na lio, e oki ana a e hoomaemae pu ana i ka manawa hookahi ua lilo keia i mea anonui loa i na mea apau, a ua hiki ke okiia na eka aina he hanen iloko ekolu la wale no, oiai, i na makakaiiii aku mamua, he umi wale no eka aina e pau i ka pule hookahi, me ka hana nui ame ka luhi pu. ! ī keia mau makahiki mahope mai, ua hana ia e iia kanaka Amwika ke KoM, ka Pahi, ke Kipikua, KopiUa, ka Ho ame ka Pahi-pelu, a lie mau mea paahana kekahi a ke kanaka Kamana, e laa ka Hamare, kā Pahioīo, auie na e pili ana i ka oihana Kamana. ! Pela no me na mea e pili ana ika homo. Pau ka ho<imo*fiia o na monn? me ko knpnahi wahit".""plu"ka ma|arria ia ana o na meaai maīoko o nn pahu me kekahi pani wale iho no m&Uma, e komo ia ana e na mu liilii o ka honua; i keia la. ke hoomo*aia nei vi\ meaai me na 'ailaea,ja ke maīamaia nei hoi na meaa! maloko o na paliu e hiki file ai i na holoholona liilii ke komo maloko, a o ka oi īoa akii ka hiki .tna i keia ano pahu malama-meaai ke hana i ka hau e hoohu'ihu'i a e malama ia ai na koena apau me' ka inoino ole no : kekahi ma\i la loihi wale. t (apie i pau)