Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 55, 28 May 1935 — KAAO NO HOAMAKEIKEKULA [ARTICLE]

KAAO NO HOAMAKEIKEKULA

, Ile w&hiue ri)<tiKai loa o Hoam*kelkuku!a, a he nani

loa kona mau helehelena ke nana aku ? o kona 111, ua !!ke iā me ka !li o ka opuu-maia o ka hua hon ann Iho, o kona raaka, ua like me ka pua'o ka welewek-'a, a 0 kona klno ui pololei a kma ole. 0 Hooleipalaoa Ka makuakane, e Pili ka makuahine. o Oioiapaiho i Koha!ā ka aina hanau; he mau aln lakou no Kohala i ka wa kāhiko. Hapai o Pili, a hanau he kelki kane, o Waikuaala kona inoa, a nui, hapai o Pili a hanu, oia ka mea kinaole o'Hoamakeikekula.

He kino ala o Hoamakeikekula, aohe kina maoli, kiola ia a ka puainako e Pili, ko laua makuahine, waiho.

Aia hoi o Makapailu he makuahine no Pili, he ano kilokilo hewahewa kona, ma ka hihio, ike aku la £ke kino wailua o Homakeikekula e ku mai ana, Ninau aku la ia: "Heaha kau eka wahine ui maikai a'u i ike ole ai mamua aku nei?" Olelo mai o Hoamakeikekula: <4 Owau no kau moopuna kaikamahine i hoolei ia e kau kaikamahine e Pili: ka muli hoi au o Nolaila, e kii ae oe ia'u, aia a u ika puainako, he kH'o ala ko'u, e'wiki oe o pau au ika ilio. A lohe o Makapailu i keia olelo a kana moopuna» ku ae la ia a hele aku.la na ka waimaka no e heieiei.

Hiki aku la o Makapailu i ka puainako, wehewehe ae la i ka ainako, ia wa ku mai la iiiiua ona he onohi i loko o ka ohu, a kau pono mai la imua ona; iaia i hana. mau «ku ai, paia ae la kona mau maka, a nana iho la e waiho ana he kino ano ala, !alau iho la ia a wa-hi i ka pukohukohu. Hoi mai la ia a kona wahi, noho iho la me kana kane o Hawaimake ka inoa. Elua anahulu i hala o ka waiho ana o Hoamakelkekula me ka n&na ole ia aku. a hala ia, aia hoi, wehe ae la o Makapailu i ka wa-hi o waho. Nana iho la ia i k€ kino> aole he kina i loaa, ua nc£iu ioa. a maikai ke nana iho. Noiaila, hOokapu loa kona mau kupuna ia ia, a paa mau i ka palama. Pela kona noho ana a hala na makahiki he iwakaīua, nie ka ike ole o na mea a pau loa, a me kona mau makua.

Hē mea mau ili ia ka hele ana me kona kahu i ke kui lehua, ma ka nahelehele ohla, me ka ike ple ia. Eha la i he!e ia e laua o ka hele ana i ke kui lei, hilti aku le laua nei, i kekahi kula e aku, ua haianlm i ka lehua',; wale& laua 1 ka ako me kft nanea, ku ana o Elepaio, he elele na Kalamaula, ka moo alii o Keawewai; He'manu 9 Elepaio, he ano kanaka no nae i kekahi wa. Kahea ana';

I Waiaha ka wi, i Walaha ku wt. Ono ka ta, ono ka !a. j I aku 0 Hoāmakeikekula: W E, he manu hoi keia e hea nef. n I mai k£ kahu: "He wi laau paha, he makani paha, e hoolohe kaua." E kani hou ans ua wahi manu nei: ' * j J - I Waiaha ka wi, 1* Waiaha ka wj. t Ono ka ia, ono ka ia. I aku o Hoamakeikekuk: "Aia hoi;ijaha la, he manu." Huli aku ia lāua e nana pono, ia laūa i hoomau aku ai i ka nana, loli ae la ke ano o ka manu'; & lifo i kanaka. Ku ana he keiki ui opiopio, i mai la: "A|€jha olua," a no ka ike ana mai i ka wahine maikai 0 kau mai la kela, i ke mele me ke kaona pu,; O'Haili kūla lehua, I wili ia e ka manu, , 0 ka 00 kani leo lea, \ J oka pololei kani īluamauna j" Ika naheie © Hilo, - * Ke laweia ke awa, | Kau laau 0 Puna , I : II • I

Ia wa. olelo a'ku kahu ia Hoamakeikekula:' "E hoi kaua, ua pau ka \va kui lehua. E Tnoino mai lauanel ka manao' ou kupuna ia kaua i ka l<>ihi loa." īa lauā 1 eu mfii ai e hoi, e olelo ae ana o Klepaio 1 ka ohu: | E ka ofiu ltoto maī i uka E ka ohu koio mai i v kai, E kai pup^ka, E kai heh^iia, E kai pilialku. Ist manwa uhi ka.ohu, paa ka nahele, kaawale ke kahu!o kai.wale kona haku kina Ma kaawale ana, lia Hio o Hoamaki'ikekula malokō o ka ohu, a me ka noe, a Tiiki i Keuwew ai mauka o Kawaihae, he ua koko ke alaniii. | E noho ana oltalamaula ke 'lii me kona mau makua, o Kaholeiwai ka makuakane, o ka, makuahine, o Kaiyahele!kawao'k(fle ke kaikuahine. H]e mau alii lakou tio ia aina o Kawaihae ia wa, a ka-. naka maikai no hoi, o Kalamaula, he ui a he nani ke nana; aka, aole nae e'loaal āe o Hoamakeikekula. A hiknaua n'et i ka hale, ua molehulehu ahialii iho la,komo aku !a i kaikaīe n Kalamaula e noho noi, nana mai la takou i keia wāhfhe u'i, nani .Aloha.maLo, KalāmaUlar "Aloha oe." Xloha ak"u o Hoamffk'eikekulā iije ka leo oluolu: oe e kuu haku." Mahope o keia hai aku la o Elepaio i ke ano o'ka loaa ana'iaia o Hoamakeikekula. i Mahope o laila, lalau mai o Kalamaula ia Hoamakeikekula, a huki aku, "pane aku o Hoamakeikekula. tr Ēkuu haku, mai hoohaumia pono ole oe i kau kauwa wahine 0 līlo ia ia i kiil£ no kau kauwa nei, o hooili ui ia meāino ka hope o ko'u maula ;i Ina he manao kou peia, e kakali oe ia'u i ekolu anatltflū, malania o hiki mai ka ae ana 6 ka hoao i loko oia wa." Ua maikai keia olelo ia Kalamaula. Noho iho la~o Hoamakeikekula me ka ai ole i ka ai, me ka puka ole i waho. Ekolu la i hala ia ia, ike aku la ia ma ka moe uhane 1 keia kanaka e hele mai ana me ka newa, i ka lima akau, e paa ana olelo mai la: "Ua haawi mai ko kupunawahine ia oe na'u, a ua kakali au i lok.o o na la he nui loa, a ua haule walelho kuu mapao nou i ka hooko ole ia o ka haawL Nolaila, e hoomakaukau oe no ka hele ana i ke. ala au e hele malihini nei." I aku o Hoamakeikekula : "Aole au ; i hele mai ma ke ala o ka ae ia, aole hoi i i ko'u kapuai no ke ala malihini nei; nolaila, o kau olelo, e lei ai ma luna ae o kuu poohiwi nei." Puoho ae la ja, he moe uhane kana; noonoo ae la ia i ke ano a me ka manao, aohe Aka, ua kau wale no ke ano oJka nahele ia ia. ...... i Moe hou iho la ia, o ka lua o ka po, loaa ka moe, o ia mau olelo no nae tf īa wa puni ia i ke aloha i kela uhane; pupho ae ia ia a uwo, puliki iho la i ke kino a paiauma, N,inau mai 0 Kalamaula: "Heaha.keia.au e uwe\nei? Aole hoi oe pela mamua aku nti, mai ko.u hiki ana mai a hiki i keia Ja." Aohe ekemu aku o Koamakeikekula. A kokoke e wehe mai ka pawa o ke ao, ia wa paiauma mai la ke kau oke ao. Ia manawa, kulu pakakahi mai la ka ua me ka makani, kokolo mai ana ka ka pahola i luna o>ka mamane, Iho mai la ka onohi anuenue a'kokoke i ke alo o ia nei, ia wa ua puni keia i ka ohu a me na mea a pau loa* Lilo aku la keia i "ke kula mehameha kanaka ole, a noho mauka o he aina mehameha kanaka ole; malaila ia i noho M me ka ai ole i ka ai, o ka lehua kana walea o f VaiaKftohCLai. A \^an^gna kane e mue'āi, pela ko aua mt ke ka paa oke aloha iā Hoamakeikekula, No loko o laila keia inoa o Hoamakeikekula, no kona noho ana. - ■ -■- A liuliu kona mau'la ma ia wahi, loaa i kekahi kanaka hull laau hale, o Puuhue kona inoa. O kona kumu i ike ai, he ahi ai ke awakea i luna oke kumu olapa. A hiki ia,' nana aku la I keia nani loa i luna o ke kumu olapa, ua pee i loko o kā pohai ieie, noho paa iho la ia malalo o ke kumu laau, a liullu, k'ahea aku la : "E, iho mai i lalo nei, e mOimili aku wau ia oe, a e ha'i aku no hoi au i ka'u olelo," (Aole i pau.)