Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 56, 6 June 1935 — HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI [ARTICLE]

HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI

Ma keia mau hana ana a na puaīikaua o keia mau aupuni, aia noi, he mau hakaka pilikiiio kekalii i lawelaweia mawaena o kokahi mau puaHkaua o keia mau an'puni, a ua make aku hoi ;<<'k.mi m£uko±t Airierika ma koia hana ana. ■■■ Ūa hoouna kokp akii la o Peres!deftjāi Polk i kona elele imua"o- ka ahaolelo e noho ana ia 'manawa, a e hoike aku ana i kona manao elike me keia: v - "Ua komo ae la na pualikoa Mekiko maloko o na palena aina o Amerika, laweku aku lal ka tf r aiwai o na kanaka Ameiika a ua hookaheia ke kolfo o'na kanaka Ahierika nieiluna o ka lepo ponoi o Amerika." Ua hooholo koke ae la ka ahaolelo e kukala ana i ftie ke aupuni o Mekiko. Ile nui nn ninau i kukuluia hoomaopopo ana i ka pono o keia kaua, a he mea maopowo ole no.hoi ke olelo ae iloko o na makahikl ehia mahō'^mai, o ka aoao hea la ke lanakila ana. Ma ke ano nae %> ka hoouka aiia, e hoike āna keia Moolelo ? ka hiki ole ke uhai'H* mai k& naauao ame ka makauk&u o na kanaka o na Amerika i ka lawi'hiwe ame ka hoohana ana i nā' kaua. Pela no i ka wa ē nui loa mai ai ka enemlm&'&ekahi aoao, mamuli u ko Ukuu wiwo oie me ka makauks4i ame ka hikiwawe »r»s !akou hana ana ? ]oaa mau attA lakou ka lanaklla rne keia manawa e hooukaia ai o kekahi hakaka Ua paio mai na Mekiko me M'ikaika ame ka wiwo' «•" a*a, ua hiki ole ia lakou ke ku mai mamuli oka loaa oie o ka naauao i ka lawelawe ana i na mea kaua,| ka.lawa ole o na alakai naauao maiuna ae o na apau, ka lawa ole ame ka' palupalŪ'O na kakoo ana mai a ke aupuni, . : Pau aku la lakou i ka haujepjo imua o ke alo o na; koa Amelike. Ma ka aoao akau, Ig'kapa aku na koa Amelika i ko lakou alakai Kenelalft *r4ylor, oia.no ka "Ma-; kani Heleuluulu i Makaukau Mau !** ' i Ua lanakUa mau keaa Taylor ma kana| mau kahua kaua apau e hoouka ai*, Ua lele kauaia aku oia ma ka aina o Buena VLsta, a mai maluna onaj ka lanakila a na ia lanakila i haaw£inai i na Amelika hei kuieana akea malalo o kona Malalo o ka Hema,! i hiki aku ai o Kenelala Scott ame mau pualikoa maj ka aina o Vera Cruz, a ua lilo m.aijpalalo ona ke kulanakauhale iloko o hookahi hepekomīa o keia hoouka kaua ana. 1 *• ' Mailaila mai i loaa mau ai |ta lanakila ma na uka kaua apau, iaia e kamoe pololei ana i kona alahele noloko ponoi o ke Mekiko. I ka makahiki 1847, aia hoi, welo ae "la ka Amelika maloko o ke kulanakauhale o Mekiko, ke kanua o Cortez i ku ai no ekolu haneli ame iwak" "* ' to makahiki 'mamua aku o keia. 0 ka pau ana keia o īae, aole i h#naia ka aelike ahiki mai ike i ae. Ma o Ikeia lanakila ana, aole wale na e mua ia md ka laina pololei ma Rio Grand loa aku na 'palena i keia wa maluna o kā ; hiki loa akii malune hoomakaia _ai K"a hooi mi o kiv aleponT;a^kekahi mau mokuajna e ae. re limanunmaloH' mai o Amelika i keia ma'u ho o k'a lan&kUa ana mai na hooiika kaua tku aku la ta he huina dala mahuahua rio a. Ua uku aku oia ia 15,000,000 dala, aka, ua uku mai o Mekik no na waiwai o ,na kanaka Amelika i hoo] )00,000„ a no eh'ma makahiki hou mahop . ua lilo hou mai la malalo o Amelika kekahi teritore aina nui o Mekiko milalo aku o ke kukulu komohana, a he aina hoi i kapaia ma ka inoa o Gila, a nona ka muliwai nui loa e moe ana ma ia aoao o Mekiko i ikeia malalo o ka inoa hookahi, Muliwai Giia, a ma ia manawa i hoomaopopoia ai na palena oiaio o keia mau aina, a ua hoopauia na hoopaapaa ana ma ia hope mai. , • Ma keia kaua no hoi mawaena o Amelika ame Mekiko. i lawe maoii ae ai lakou i ka pulumi no ka hoomaemae ana aku i na mea apau e loaa aku ana ia lakou ma ko lakou alahele. Ma na aoao apau o keiā aina'nui o Mekiko, a ma na wahi apau a na kanaka koa e hiki aku ai, aole lakou i lele kaua aku maluna o na makaainana, oiai lakou e noho mai ana me ko lakou maopopo ole, aka, ua hoohoaloha ae la lakou me ka lahui Mekiko, a he mea oiaio, ma ia hope mai, Ua noho hoaloha ae la laua kekahi me ke-

kahi. a maa mai no ia aiio noho ana a hiki waU l niai no i keia ia. UA HAKILO A UA HOOPAANAAUIA NA AOAO APAU I ka makahiki 1807-, ua hana a ua hooholo ac o R«>l>ert Fulton he mokuahi e holo ana mawaena o Nu loka ame Albany. , . I-ka. makah.iki 1817,,-ua kohoia o James Monroe i Pw' residona mahope aku o Ptrosidcua I\ladisou, a o na inanawa apau o kona noho ana niai i Perosidena no Anierika, 4 ia kaj?a aku na kanaka ia mau kau, o na kau o ka Noho'ua Oluolu Ana o na Kanaka. I kona makahiki mua i noho mai ai nia ke poo o ke aupuni, o ka manawa hookahi no ia i hoomakaia ae ai e'hann o kela nui o Erie, a iui kapaia hoi ia a ke "Alawai Oki o Ene." He ewalu makahiki ka loihi oka hanaia anaT o keia alawai oki, a paa uo hoi. i Na ka henio aiia o keiu alawui oki, i hoowaiwai nui loa. aku j īia aina ku apuo hema o na kuahiwi o na Mauna Apalaehian, oiai, i na makahiki inaniua loa aku o ka:hemo ana o keia alawai oki, ma na kaa huila-hao nunui ame na paalio eha a eono, e huki ana, a e heleia ana keia alahele iloko o na.la lehulehu loa. Mahope kok'e mai U o o keia, ua hoomoeia kekahi mau alanūi kaaahi, a o ka mua loa o keia, ua hoomakaia i ka makahiki 1828. ehian, oiai, i na makahiki mamua loa aku o ka hemo ana o keia alawai oki )( ma.-na kaa huila-hao nunui ame na eha a epno , e huki ana, a e-heleia ana keia alahele iloko ona la lehulehu ioa. Mahope koke mai no o keia. ua hoomoeia kekahi mau alanui kaaahi, a o ka mua loa o keia, ua hoomakaia i ka makahiki 1828. Piha na la o keia Peresidena Monroe ame kona ma.u kokua, me ka holomua like ole ona ano apau. Nui na aina i aku ai o ka nanahu, a he mea keia nana i hoemi nui mai i na hoolilo o na hui kaaahi, ny. Jiui mokuahi ame na halehana nunui o k$ aina i ulu ae iloko o ia mau la makamaka hou o'Amelika. j Nui a lehuiehu hou ae na hana hou ame na ano hana i loaa ae ma ka huii ana a na kanaka, a mawaena o kekahi o ia mau hana .hou oia no na hale 010-papa, na hale na uwea-kelekalapa ame na mikinipaiapala. O keia mau mea apau i loaa ma ka'huli ana.a ke kanaka, he mau mea wale no keia e hoomamaia ai ka noho ana o ke kanaka, a pela pu hoi na kanaka e hoololi mau ai i ke ano o kona noho ana. ! Ma na hana ame na ninau kalaiaina,, ua kukulu ae o Pevesidena Moni-oe i kona kahuahana aole o Amenka e kotno aku maloko o kekahi hoopaapaa o ka noho hooponopono aupuni ana o na aupuni o Europa, a e kue aku no hoi ia 5 na aupuni e hoao ana e komo mai inaloko o Amerika me na manao ana e kaili aku i kekahi o kona mau aina. Jackson i hoomaka mua mai na hooponopono aupuni huikau ana, a ua Kāpaia aku oia e na kanaka ka Peresidena me na Hooponopono Aupuni Huikau. 1 - Ua ole]o ae oia, oka aoao kalaiaina i lanakila ma ke koJio balota ana, o lakou ke noho ma na hana aupuni o ka aina; a o ka aoao i haule, e waiho iho lakou i na hana aupun), a ina aole, alaila, e kipakuia aku no lakou. 1>( I ka makahiki 1819, ua liio mai la ma ke kuai una, au .P^ ni maī 0 Sep?nia, ka mokuaina'O Florida, a i i«d^ a k.ahikj ua ihp la,ka aelike. me ami ko laua mau palena m'a na aoao' ke Jt«ic,ulu akftii-he^iu r oia hoi, he 49 degere ma ka latitu uJcau. .. . . . ■ ' . . - j Ika makahiki 1845, ua loaa ia Texas kona kuokoa ma 0 aeia ana'e komo pu aku iloko o ka noho'na mokuaina ana me Amerika, mai Mekiko mai. Malalo ona Kenerala Taylor ame Scott, ua lanakila mau na pualikaua Amsrika maluna o ko Mekiko mau pualikaua ma na hooili kaua ana apau. Ua hoopauia na pohihihi ona palena aina, malalo o keia mau aupuni a elua, o Amerika ame Mekiko, i ke kakauinoaia, ana o kekahi kuikahi aelike mawaena, o laua i ka makahiki 1848, a ua hoolilo pū ia mai no Amenka kekahi teritore aina nui loa ma ka hema, ! !'.■ Nolaila, me keia mau mea i hoakakaia ae la, he mau mea anonuiia na Amerika i noonoo mua ai mamua o kona kuai ana i kekahi o keia mau te>itorje aina mai a Mekiko mai. Kona huli mua ana ina moolelo oka aina, ame kona hoopaanaau ana i na āoao apau, i hiki ole ai i na mana aupuni o Europa e komo mai e hoohalahala mahope iho o ka lilo ana mai iaia. : E ikeia no maloko oke keena hoona oke aupuni oAmerika u mai kinohi loa o ka hooKumuia ana o keia mau kuai aina ame na hoohui ama ame na haawi aina i hanaia., na ! moolelo piha a pololei loa o ka hoomakaia ana o kekahiikuai aina o kekahi ano e ae paha i hoike ia aenei maluna. MOKUNA VII. KAUWAKUAPAA. lioko o na makahiki he mau haneri i hala aenei, ua ikeia na lahui apau o ka honua nei he poe lahuikanaka ahiu wale no. Iloko oia mau la, he nui na hakaka lima hookahe koko me ka noonoo ole ia. He hookahi wale no kanawai, oia ka ikaika i loaa i kekahi moa ; aole he mau ruU|o ka hakaka elike me ia e ikeia nei i keia la. ka hoemiia mai o ke ano o ka mainomo elike mo ia au i hala wale aku la, a o na paio e lawelawoia ana ua oi aku kona mainpino ame kona mana'onao mamua oko keia au hou. oka hoopa'i o na paahao apau. he okiia ko lakou mau poo, a e kau pu ana keia hoopa'i maluna o na wahine ame na keiki. a pela pu me na kanaka elemakule, aohe he aha e hooloho ana i na hoohalahala a kekahi mea, o kou lioopa'i he make. | I kekahi manawa nae, aole paha e hookau ana ka aoac> lanakila, a i.ole, ka aoao ikaika paha i ka hoopa'i o k;i make maluna o ka aoao i haulepio; nolaila, hoolaia ilio ui kq mea i haulepjo, a o kona hoopa'i e hoounauiuua una ia na hana apau a ka aoao lanukila e makemake ai me k,i uku ole, a pau na la o kona ola ana. o ka n\ea wale no o hainaia ai oia no ka hanai ana iaia, uka, mahope aku. ina nd e pau ana ko lakou makemako ana i keia mea. o ko !akou wa no ia e oki ai i ke poo o ua mea !a. a o ka pau aua ae! la no ia. aohe hmukanawai eae maluha o !akou ona loka apau o kou hoounaunaia ana, Ulo aku la ia lakou r.o ktj lakou mau pomaikai ponol iho. Mai keia mau kumu mb* i loaa mai ai keia huaolelo—Kauwakuapaa. -ua like m|? kekahi he lio kona. a i o!e. he ilio paha, a i ole, na pon4 hale paha He mau kumu eae no kekahi oke ala anr ; tnpi o keia ninau k:U;\v;ikuapau, aka. oka hooili kaua ; ; lepio ka mea kupoho !oa e] u s i. ! * (aole ī pau) «