Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 62, 18 July 1935 — He Moolelo o Ka Wahine-Missionari Mua Loa ma Kina [ARTICLE]

He Moolelo o Ka Wahine-Missionari Mua Loa ma Kina

"I ke Kahunapule Conger: Hoouna mai i pane na'u ..... Ua paakiki loa ka hilinai ana a keia lahui nui i ka piaio 0 keia leta, no ka mea, he pohihihi no ke ano o kona &UfU ana mai. Uu pane koke aku 0 Kahunapule Conger wea-telegarapa, a e hoounaia aku i ke aupuni ma $Tasjnetona penei: "Ke hoopuniia nei makou e na pualikaua Pake, a ua kipoka mau ia rri«i hol makou'i' na a apau. Tna aole makou e hoopakoh koke ia ana, alaila, e pau loa ana makou I ka m'ake me ka ahailon.o ole." O keia na leo kahea koku'a mua loa i puka aku mai $*fikina nei aku i ko ke ao holookoa, a aole hoi e hiki ke 'hīHnaiia ka oiaio o fa mea, no ka moa, e'hoike mau ana ke līilhina Pake 0. nohopaa ana ma Wasinetona, o ka lahui ipowa 0 na Pake ke ahewa'mau ia nei no keia nlau hana hoohaunaeln n pepehikanaka, a aole hoi hejiiau poino 0 ha keena knnikela. T T a kauoha aku la ke Keena Kalai'alna o Amenka i ke k'eena o ke kuhina Pake e nohopaa ana bia Wa3inetona e haawi mai i kana mau hooia ana ! kā pialo o kana hoike, alāila, o keia hoike a Kahunapule Conger ka hoike oiaio 0 na 'me'a apau. 0 keia lono i loaa aku !a mai a Conger aku, ua paakiki ioa kona hilinaiia a'na. I kekahi la ae mahope iho o kela, oia hoi ka la 30 o lune, ua hoouna aku na lapana o Tientsin i kekahi kanaka Pake karistiano mai Tientsin aku a Pekina, ua komo mai la iloko o ka laina o na poe maloko 'o ka pa home o ke kanikela, i nui na paakiki ame na ehaeha o kona alahele i hele mai' ai, eia nae, ua hauoli oia, no ip* mea, ua holopono kana miaiona i hele mai ai, ua lawe waf Oia he leln mai ke kanikela mai o lapana e noho ana ma Tientsin i ke Kanikela lapana e noho ana ma Pekina. Ua hoopihoihoiia na mea apau 0 loko o ua pa h'ome kanīkWa la, a aia.lakou e hoopiha ana ma kahi 0 ka papameahou e kāu'ana maluna <> ke kumulaau, a e heluheluia keia mau nuhou a ka poe e hoao ana e haawi mai i na hoopakele ana īa lakou : "Ke hoakoakoa nei na pualikaua 0 na lahui like ole eltke me ia malalo iho.nei: 2,400 lapana, 4,000 Rusia, 1,200 Eeritania 1,500 Amerika, 1,500 Farani a he 300 Geremania, e haalele iho ia Tientsin nei ke hiki aku i ka la 20 aenei o lulai, no ka hele ana aku e hoopakele i ka lahui llikeokeo mai na hooilikaua wale ia ana e na pualikaua o «a Pake ma Pekina." Aole e-hiki ke kohoia heaha ana la ka nui o na la mapaua 0 ka hiki ana mai o keia hoopakele, a e ola ana paha īakou a hīki.mai i ua ia nei e hiki mai ai o ka hoopakele, & he nui no na Ja o ka ehaeha m'amua 0 ko lakou hiki ana aka, eia no nae lakou ke hele mai nei, ke hele mai nei, nhi ' a 0 niaa nae, ua hoopiha hou, mai KlUkkoM me ke ohohia nuL Ua H.ē pule hookahi hou mamua o ka lohe hoii - ia ana mai 0 ka lua 0 na nuhou a hookauia mai ia maiuna o ka papa-nuhou ma ke kumulaau mai Tientsin mai, ! 1 ka la 4 0 lulai, aia kekahi keiki Pake i huna iaia iho j me he keiki ilihune makllo la, ame kekahi bola meaai ma kona lima,' a maloko o kona kino kekahi leta, ua pakele loa aku la ia mawaena aku o na pualikoa o na Pake, a hoomaka aku la ia e kamoe 'me ka awiwi nui no Tiensin, Ua hūli hoi hou mai oia, a ua paa pu mai oi» Yic leta rhai ke kanikela Polekane mai 0 Tientsin, a e kakau mai ana oia i ke kanikeīa Palekane McDonald, e olelo mai ana oia penei: "Tientsin, lulai 22. "He 24,000 tausani ka nui o na pualikaua i hiki mai la i keia la, a he 19,000 tausani hoi i Okoakoa mua '.naanei, a he nui hou na pualikaua e hiki hou inai ana. E hoao e hoolawa ia oe iho me na lako meaai, i mau ai ke ola 2 ke kino a hiki aku ka hoopakele." Mamuli o ka maopopo ole o keia elele, na ia mea i hoopiha nui loa mai i ka ehaeha o ka noonoo ame ka puuwai 0 na poo o keia home kanikela Pelekane, ka poe e akenui ana e loaa mai na mea oiaio e pili ana i ko lakou hoopakeleia. O ka nuhou i loaa mai.la, e hooia mai ana no ia, aole lakou i hoopoinaia e ko ke ao nei, a e hiki i'o mai ana na pualikaua o na lahui like ole i kekahi manawa pokole mai keia manawa aku. Oiai keia mau la loihi wale e hoomanawanui ia nei e na mea hanu ola apau 0 keia pa home nui, ke ano 0 ka noho hopoliopo ana i ka po ame ke ao, e hooikaika wale ana no i kela ame keia la, me na manaolana mau ana, e hiki i'o mai ana ko lakou hoopakele mai na pualikaua lliai 0 na lahui apau, aka nae, o ko lakou mau manaolanā piha apau maluna no ia o ka Akua hookahi, ina.no he leo -kahea ame na manaolana hilinai apau a keia lahui nui mai.lalo o na hookele ana a keia wahine kauwa hoomanawanui' Wale, Mrs. Gamewell, e kalahea mau ana ma na paia apau 0 keia home "Hoolana i ko oukou manaolana e ka poe i hoeuhaehaia ma ka naau, no ka mea, 0 ke aloha 0 ko kakou IHaku maluna 0 kaxou apau." % I ka iho ana aku o ka la o keia la-, a malu iho la hoi o na mea apw, akoakoa ae la kekahi puulu kakaima kd hale-bele, a malaila, loheia aku la ka leo hi?«eni a ua puulu la. Ia Mrs. Gamewell e lawe mau ana i kulana hoolana manao 1 na mea pau, kahuli ae la kona Uōonoo ana no na paia pa pohaku 0 keia kulanakauhale «Ul 0 Pekina a ma na aina ma kekahi aoao loa aku o ka ■Hioana nui akea. ;■ I ka wa i loheia aku ai o ka leo himeni e mele ana i ke mele: "AMEKIKA!" a nih. maijba ka hone ana maluna p na ahe lau makani o ka po, aia ko lakou mau hoomanao r »!ia no ko lakoii home i aloh i 1 » u ma kela aoao o ka l&O&na nui akea, me ko lakou nana ole ae, he make kekahi mai nei ialakou i na sekona apau 0 ka po ame ke ■%b, aia hoi, ua poina i'o iho la keia puulu i ko lakou kulana e noho nei maloko o keia malumalu hom'e o ke kani4irela Pelekane, eia ko lakou leo me he la e hosana ana i ka Inoa 0 ko lakou aina ame ko lakou Haku iloko o ka lani, a halo'ilo'i mai la ko lakou mau waimaka i ka hoomanao an»i na mea apau a lakou i aloha ai ma ka home, ka home, KA HOME nani ma o aku o ka moana nui kai akea. Pa-e hou mai la he mele hou, ke mele hookahi nana 1 hoonjaeele aku i ko lakou puuwai apau, ka ilihia ame ka walohia, '*STAR SPANGLED BANNER." Aole he puuwai jhiki ke lu>omanaw-anui iho i ka uumi ana i ka waimaka. He mau mele hou ae no kekahi a keia puulu e mele

; aiia, .na mele lahui .0 na aupuni ■apau, ano ka^me&, ? aia na • lahui apau maloko o keia home ake aloha i riohc>*il He = po keia a ka waimaka i nohoalii iho £i maluna 0 na mea | ag.au, na poe apau maloko 0 ka home e hoolohe ix\ai ana, l. ,ua hiki ole ia lakou ke uumi iho i ka waimaka, a~so lakou , Ihp hoi, e noho nei.me he' 'mua ahe muli ala, nana ole ae I ke ano o ka lahui, ko lakou iīi ame ka lakOu olelo lahui, i keia wa 0 ka noho olulo ana, ua like lsksi[ me he lahui hookahi ala. "* Aka, aia he mele hou nana i hoohauoli nu)\a)fft i ka puuwai o na kane ame na wahine apau e noho |ansjpaloko o keia home. Inā kakahiaka apau, aia na manao%na mau 110 ka hiki mai 0 ko lakou hoopakele, aka, i ka ihō ana aku o ka la malalo o ka ilikai, a oiai aole he mau mel nana i hoOhauoīi mai ko lakou puuwai, aia hoi, haule iho l'a Ja"kou apau iloko ona noonoo kaumaha alia. Aka, hoolā'ha Wale! ae la noi.ko lakōu mau noonoo, anoai paha ia lakoli e hia-! moe ana, i hiki mai ai ko īakou mau hoopakele a' aia īa-j kou mawaho o ka pa pohaku kahi i hoomoana ai, f . | "Auwe no ka hoi e, e hiki mai ana anei lakou 1 keia! po? E hiki mai ana anei lakou malalo 0 *na huna aiia aka po? E komo mai ana anei lakou no loko okc "kulanakauhale i keia po?" I ■ , Ua ike a hoomaopopo pu no ka enem,i, iloko s 0 keia mau la hope, e hiki mai ana na pualikaua 0 na, lah.ui e ma Pekina nei, noiaila, hoomaka mai la keia pualikaua nui 0 na pake e noonoo i ka lakou mau hana hoU e lele kaua mai ai maluna o ke'ia poe olulo e noho. nei maloko 0 keia home a ke aloha, a i kekahi po, hoomaka mai la lakou e lele kaua mai maluna o keia home, alaila, e ka mea e helu-; helu nei i keia moolelp, ua hiki ole i keia makapeni ke wehewehe le'a aku i na ehaeha ame na luuluu i kau aku maluna o na mea apau e noho ana maloko 0 keia home,i a nau ia e koho me ka mea e hiki ans, ia, oe. Oiai, ua loaa ikj na oluolu maikai ana ia Kapena My-I ers ame ke koena iho 0 kona mau pualikaua ; ponoi, ame ! na lehulehu e aei komo mai e„kakoo i ko lakou aoao, aia hoi, kapalili mai la ka leo o ka o-le haawi kauoha a Kapena Myers i na kanaka puuwai wiwo ole e ku awiwi aku iloko oka laina mamua o kona alo. Ae—o keia leo kaujoha ua hooko koke ia aku me ka hikiwawe loa, a aia nai Ikane apau i komo ke aloha iloko 0 lakou 'no keia mau hanu ola lehulehu maloko o keia home, e ku aleu ana lakou imua o ke alo o Kapena MyerH, a ua makaukau no ka ( hooko kauoha hou e loaa aku ana ia lakou. ! ) Ke hihio mai nei na poka pukuniahi ame na poka pu; i raifela ano hou loa i kapaia ka "Mannlicher," a lee lohe ia aku nei ka leo uwauwa o ka enemi e kalahea mai ana ma-, waho o ka pa pohaku a e paio ana me pa kōa ki'ai Amerika ma na puka pa.

Ua makaukau na mea apau o loko o keia pa home, a e kali ana i na kauoha hou a ko lakou alakai kiekie, Kapena Myers, oiai oia e noonoo ana me ka hikiwawe loa i ke ana o kona lele kaua ana aku maluna oka enemi. Eia ka leo uwe o na wahine ame na bebe e paiauma ana. Alaila , o ke kauo'ha hou i haawiia mai e ua alakai hoso ole la, "Hahai raai mahope o'u, e o'u mau pokii iloko o k& ehaeha; a na ke Akua e hoopomaikai mai ia kakou pakahi apau!" 1 •; ! ka pau ana o keia kauoha hope, aia hoi> "kauoha isL aku 1a e weheia ae ka puka-pa o ka home, a. ai£ ua Kapena wiwo ole ala a ke aloha i noho ai, 'i ai me kona mama a pau a puka aku la 110 waho okē alkiīul." A iaia iwaena o ke aUnui, huli hope mai laj ka i iva'hi J ne hookahi e ku.aku ana ma ka puka pa, Mrs, Oamewell, a pane, mai la i keia huaolelo haawi kauoha ame ke aloha: "Ē ka makuahine aloha, malama a hoolana mau.aku ika manao ona wāhine apau. Mai hooku ia lakolu waho o ka home I keia la, a hoouna hou mai au i ka'\i kauoha. E pule no makou apau. Oke aloha no a nuir' Kaawi haaheo aku la o Mr&. G.amewell 1 kona apono ana i keia kauoha a ko lakou alakai, a pani mai la oia i ka puka pa o ko lakou home, a haule iho la kona mau kuli iluna o ka honua, a leha ae la kona mau maka iloko o ka lani. ame na waimaka e hiolo makawalu ana ma kona papalina, i kahea ae ai oia ika inoa o kona Akua: "E kuu 1 Makua oiaio loa iloko ō ka lani, haliu mai maluna o keia mau ola lehulehu, a maluna o ko makou mau iaikunane e hele ala e paio aku i ka enemi no ke ola 0 keia lakui nui. Aka, o Kou makemake ke Hookoia, aole o ko makou." Kulou iho la ia me ka ehaeha a na ka waimaka no e hiolo makawalu ma kona mau papalina. Aka, aole ia 0 kana hana i kauoha ia mai ai, nolaila, amene iho la oia i kana leo pule ku ae la ia a kauoha aku la i na wahine apau ame na keiki liilii e hoi aku maloko o ka home, no ka mea, ke hoonui loa mai !a ke kani ana o na pu a ka enemi. O keia ano poka hou i kapaia he "Mannlicher," oia ka hapanui o ka poka a ka enemi e kipoka mai nei malūna 0 ka home 0 ke kanikela Pelekane; e hiki ana ka ikaika 0 keia poka ke "eli aku i na mea paakiki apau e loaa aku ana iaia a puka-pu, a 0 ka makamua keia o ka ana 0 keia ano poka mai ka hoomaka ana mai 0 keia kaua. 0 ka hana a na poe elemakule ikaika kupono maloko .0 keia pa home kahikela, malalo o na*alakai ana a Mr. :Gamewell, oia no ka pahonohono ana i na wahi i poino i Ina poka pukuniahi &ka enemi, na kaupoku i p,au i weluwelu, ame ka eli ana he mau auwaha hohonu nunui, no ka huna amē ka hoopakele ana i ke ola 0 na wahine ame na bebe liilii/ • I 0 keia Ia poino ole iloko o na hoomanao ana a na mea apau, ka Ia 13 o Augate, i keia Ia e hoopihoihoi nui loa ia nei 0 na mea apau, aia na ppka pukuniahi e wawalii liilii ana i'na mea apau e loaa mai ana iaia, ka poka 0 na pu raifela a ka enemi e hihio hele mai nei ma na. aoao apau o keia hōme nui, aia hoi, i lohe ia aku ai kekahi mau leo pukuniahi hou i oi aku kona weliweli mamua 0 na leo pukuniahi apau a ka enemi, heaha kela mau leo kiipinai alapine e loheia aku nei? Ae, e ka mea puuwai hoomanawanui, ua' »leo kahea, ūa loheia kau mau auwe ana, a 110 ka mea, o ka mea nona kela leo halulu nui e loheia nei, o ka pualikaua nui holookoa 110 ia 0 na pualikaua huiia o na lahui e apau, ua hlki mai lakou, a aia lakou ke hana 'mai la i ka lakou hana 0 ka weliweli ma\vaho mai 0 ka pa pohaku o' Pekina; e loheia ana na pu kani alapine, na pukuniahi nunui e hoohana ia ana e ka uwilā, na raifela e kaui ana! me ka mao.ole, mai na kippohiwa mai 0 iia jkauaka hei 24,000, a ke nee mai la lakou me ko lakou mau leo hui'O e 1 kalahea ana i ka lewa holookoa,,nana i liookaakaa aku i ka maka o na mea hanu ola apau e noho ana ma^Pekhia. A i ole, oka pualikaua no anei keia 0 eneml i toopu'ipu'i mai la i ko lakou mau pualikaua 1 hiki mua'mai? Aole e hiki i na mea apau ke noho malie £ho iaaloko o ua home la,*no ka mea, 0 ko lakou mau lioonoo pihoihoi, he mau mea ia e hiki ole ai 1 kahi mea leo,mana e hoomalu aku ia lakou iloko 0 keia mau minute, | ! 4! ! " 4;1 - t

Om na apau i haakle aku ai ia loko o ka home- * aiu iakou mawHho o ka pa } ahiki ioa aku mawaho o ke alaimi, no ka mea, aok he hooilikaua maloko o ka pa pohakui a aia na pualikoa i .o Kapena Myers e kuku aku ana maloko aku nei o ka pa pohaku> ia wa, i holo aku ai o Mr. Oameweli maioko o ka rumi nui o ka home kanikela e hoike aku ai i ka nuhou ia Mrs. Game\vell ame kona mau hoa, ua hiki mai ia ka pualikaua holookoa o na lahui i i(Aote,i pau)