Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 22, 26 September 1935 — Moolelo o na Keiki Hawaii Hookani Pila AOLE KEIA HE HANA, E LOAA MAI AI NA PONO O KA NOHO ANA, AKA, E HAAWI ANA NO IA I KA HAUOLI O KEIA OLA ANA AME KA UHAUHA. [ARTICLE]

Moolelo o na Keiki Hawaii Hookani Pila

AOLE KEIA HE HANA, E LOAA MAI AI NA PONO O KA NOHO ANA, AKA, E HAAWI ANA NO IA I KA HAUOLI O KEIA OLA ANA AME KA UHAUHA.

(Kakauia e GEO. K KAIA.) Mamua o ko'u hoomaka ana aku maluna o keia poolelo, aole no paha e kuikahi pu mai ana na keiki -i hele aku ma Amerika, a hala loa aku ma na aina e i ka'u mooleio e kakau nei, no ka mea, he alahele okoa no paha ka lakou i heie ai, he holomua no paha ka o lakou i loaa mai keia oihana mai, aka, ke kakau nei au i ka'ū mea oiaio i hajia a i ikemaka ai ma ka'u mau huakai i hele aku ai malalo o ia olhana : hookahi he Hookani Pila, , He mau huakai hele mua aku no kekahi a'u i hele āku ai ma keia oihana hookahi, aka, o ka moolelo nae a*u e kakau nei e hoomaka ana no ,ia mai ka makahiki 1913 ,mai, a oia hoi keia malalo I ibo nei: . Ma ka mokupum o Maui ko'u home e noho ana Tn6 ka'u ohana, a e noho hana ana no ka halepa*i Nupepa "Maui News; M ikala 21 o lune o ka makahiki 1912, 1 haalele mai ai ko'u koltoo- * lua i keia ola ana. Paa iho lā ka'u olelo hoopaa e hoomanawanui n'ō an i ka noho ana malaila a hiki i ka puni ana o kona makahiki hookahi ilalo o ka lepō. Iloko o na la ehaeha o ka noho kanikau ana, ua hoop!ha mau ia mai ko'u noho home ana ia mau !a mai mahope me ko'u mau keiki hookani pila o ke "Kalapu Pumehana" o Wailnkn, a i k&maaina nui ia ia mau !a ma Maui apuni. - Ua hoopaa pu no nae an I ko'u manao, aia a pnui ka makahiki o ka'n £— haalele iho ai an iaia f i?oko o ka mahihia ma ua aina nei o ke aloha a'u i hoomanawanni ai me ka wahme. ~Me ka maua wahi lei hookahi imua o ko maua ato, aa noho like maua iloko o "ke kanikau ana, a oiai koaa mau la he umi ame hookahi makahiki, ua waiho iho au iaia iloko o ka lima o kona kaikuaana kaikoeke, a hoomaka nui au e hoopau i ko'u manawa ma ke a'o ana i na keiki o ko'u kaiapu hookani pila, apela pu no hoi me ka lawe ana i na hana hookani pil» mawaho ae o ko'u manawa hana maamau ma ka haiepa'i nupepa, no ko'u ak«* ana e iawa he huina dala mahuahua i ko'u kalapu no ka uku ana i ko makou hoolilo ponoi no ke kaahele ana aku no Ameiika.

Ua hookoia ko'u iini, a mahope iho o ka hoiliili ana i na liaia apau i loaa ia makou mai na haaa Kookani pila mai ma na aha hulahula a puni o Maui iloko o kela makaiiiki 1912-1913, a me aa loaa ma na ahwnele like ok i weheia <; makou no M pomaikai o keia a makou «? liuliu nei, aia hol, ua haaiele iho makou ln. Maui i ka la 3 o īulai o m;ik&hiki 1913, aiahope iho o kek&h; aha mele nui i \vehoiu e makou ma Wailuku.. no ka ponialkai o k& makou huakaihele, Ua hoīhoi aku au i ka'u lei he kaikamahine ao ka halekula o Maunaolu, aka, . mua lue o ko*u haalele aii4 [ iho % ia Maui, ua hoihoi aku, au iaia no Honolulu, a w&iho . aku iaia iloko e ka o ko*u pokU kaiku&hine» a/l ka la 12 m»L ua haalele |ho la makou i» Honolulu ma&e pa o moknahi "SkrrC o ka hni mokuahi Paeilk Mi*U Co, 0 najvc;ki ihele pu me" &'u. ma ke:a hua'kai. oia uo q; Jacob Bright, Jsseph Phiilip, Johnnie Mov>re. Ed, Voller, H. Kama, John McCauki' ame a*u no hoi Oiai no makou e tos!sIo ko makou lt!o pono? ns nni ko makou kH

ia ana mai e na ohua o ka moku' ma keja huakai, ua hoolimaiimaia makou e ka iiui moku no ka hoonanea ana ka hora ai'na o ke ahiahi ; a oiai ka moku i piha me na ohua mai Kikane mai ame kekahi mau wahi e mai o ka Hema aku nei, ua nui ka poe i makemake e a'o i ka hookani ana i ka Ukuiele, a ua loaa ka hana a na kpiki i na hora kaawale o ka la» no ka uku o $10. dala mai ka haa- , ieie ana iho ia Honolulu nei a hiki i ke ku ana aku i Kapalakiko, ua like me eono la a ka moku e holo ai ma keia huakai. . L T a ku .aku makou no Kapalakiko mawaena.o ka hora 11 ame 12 o ke awakea, a maluna o na kaa Bus i kau aku ai makou a holo aku la ho ka hote!e Irwin, ma ke kihi o na Alanui Mission ame Fourth. I kela auina la no, ua haalele iho au i na keiki ma ka hotele, a hele aku la e huli i hana na makou, mā na keena o na ag-ena, elike me ke aiīo mau o na kulanakauhale ~ nui, e hele ana oe e huli hana ma na keena o na agena, a e uku ana oe i ka uku pakeneta ī ua agena la i ka loaa ana o kau hana, Aole no he pomaikai o keia la, a pela no i kekahi mau la mahope mai, mamua nae o ka loaa ana o ka makou hana no ka wa mua loa, oia hoi, no ka hoonanea ana i kekahi anaina nui ma kekahi hale ?waapa ntfi, oiai kekahi mau heihei waapa e malama ia ana. Ua hoomaka aku ka makou hookani piia ana mai ka hora 2 aka 0 ka auina la a hiki i ka horar 5, a elike me ka'u i aelike ai no ekoiu hora, ua uku ia mai makou he $40 dala. Aole au e akena an% i ka maikai o keia poe keiki; aka, mawaena o na kalapu like ole i hiki aku ma Kapalakiko iloko o ia mau la, manao aa, he kakaikahi loa o lakou e Mki ke hoohaahaa mai i' keia mau keiki me a'u, a pela pu hoi me ko lakou makaukau ma ka hookani pila ana. O ko makou ketki leo alakai, a he makaukau hoi me ka helulehulu huamele ana, oia no o Mr. Jacob Bright, a 1 lawa pu hoi me na himeni Hawaii o na ano apau o ia mau la; Mr. Joe Phillip, ko makou alakai Vaiolina, a e w&iho ana no au 111 ka poe i lohe i ke kam ana o ka \ ? &iolina a keia keiki e pane mai nona; Mr. Johnnie Moore, ko Maui leo kahuli (tenor) i poina ī ko Maui poe; Mr. Voeller, ua kamaaina ia oia apunl o Maui me kona leo aleto ame kana Ukulele hoonauluulu nooMr. H. Kama, he kokua leo aleto. Mr. McCauley, kokua !eo alakai; a me a*u no hoi; 0 keia mau keikl apau he poe wale nō i makaukau 1 ka heluhelu huamele ana, ī hoike ae !ā su i ke!a mau mea, like mai ai na makamaka heluhelu, he poe keiki makaukau wale no keia nia keia oihana hookani pila, a he poe keonimana hoi iwa na ano apau, he maemae a he noeau me ka makauknu 1 ke kamaiiio ana 1 ka olelo a malalo o ka'u hooponopono a hoohana ponoi ana i& lakou, ua hooma huahua mau ia ko lakou ike anie ko lakou makaukau ma ka Ihookani ana i ka lakou mau pila ponoi iho, a e hauoH ai hoi ka manao oka moa e alakai ana i na keikl o keia ano* ka ike s ka m&kaukau, ka koolohe ame a malama ana i ko Ukou ano keon!mana i tu w& & ma na waM apau. Xo olua oi mahope iho o o ko!a haua ma ka hale heihei waapa. loaa liou *,ho la kekah! hana ia makou, a o ke|a aia no ia ma kekahi wahl Uona uuku o ke kalana o Napa 0 ke ai\o o ka hana, he piha makahtki ka Hn! o keia kaona t a oka Ukou mau hana hoohauoK*ua like loa no ia me ka maUma *ti» a na kan»ka o HawaH nei ? ka !a Pokīulai i na U i kaahope ae. i ke pokaksa ma r,a

• •• alanui o ke me na o-le e puhl luna o na ekake, maluna.. p, ; na kaa paikikala m.f ko kou mau helehelena i me ko lakou mau lole hae. ... M Ua hoolimalimaia maJko.u. e kaahele apuni na alaiiul keia kaona maluna q k€&aki. kaa kalaka nui, me ko kou kaikamahine hula.a'u l hoolimalima ai, e hiiQfijil.._ hele ana, a e hula ana np |io| v keia kaikamahine me ka m,sr, tv . kou mau ]eo hula e mele 39* .1» a puni ae ana a puni ae &joa keia kulanakauhale'uuku,* a hiki i ke ao ana 0 ka po # * aia hoi na makaainana 0 aina e hahai mai ana mahope „.. w ' a 0 ko makou kaa kalaka, jb # me he la, aole he hiamoeJJ, ana leanaka-o keia kaona i keia po a hiki i lee ao ana, no ka mea, 0 ka plha iho la no ia 0 na alanui a tiiki i ke ao ana o ka po. ' I ka hora 6 0 kekahi kak»hiaka ae, ka pau ana 0 ka*ti aelike i kakauinoa al, *s ua kaki aku au i ka'u auhau ma!_ ka hora 6 0 ke ahiahi a hlki 1 ka hora 6 0 ke kakahiaka 0 kakahi* la ae, he ewalu !to makou nui, me ko maku uHu " "* kaaahi o ka holo ana aku ame ka huli hoi ana mai no Kapalakiko, he mamao i 0! aku mamua o 75 mile, i ka huina da!a o $225.00, a ua makana hou ia mai makoū " he S10t).00 dala hou mamuli 0 makou hoao ana e hik! : aku no kahi i aelikeia māi | ka ino nui mai o Kapalakiko ; ame Okalana, Alameda ame 1 Berkeiey, e kahe ana ka wai o ka muliwai nui o kela aoao 0 ka aina, a he hiki oie hoi 1 ko makou alahele ke hooHiau aku. - Aka o ka aelike nae a u i kakauiima ai, ua lilo la i mea anonui ioa ia'u, a i ko makou hiki ana ma kekahi aoao o " Berkeiey, ua kau aku makou maluna o ka mokuahi wai, iioko o k& iwo, ka ame ka piha ana o ka wai o ka muiiwai, a hiki i ko makou ku ana aku ma ka aoao malaio o Valiejo. He wahi keia no na koa Amerika e hoomoana ana, eia nae, ma ka'u noi ana | ke kapena o keia mokuahi muliwai, ua lawe loa ia aku makou 110 Vallejo akau, h6. wahi keia o 4 miie a oi mai keia walii aku. He la ino ioa keia, a o ka wai o jrteia muliwai, e hoopii mahuahua ia ae ana ia ahiki i ka iliwai iike ana me ke ka'e o luna loa 0 na pale pa-laina-puna 0 ua kahawai nei. Mai keia wahi he umi paha a oi mile mai ke kaona mai 0 Napa, ua tele- . pona aku au i ke kulanakauhale o Napa, e hoike aku aua au i ka makai nui 0 ke kāo. ua, eia makou he umi mile i koe māmua 0 ka hīki ana aku i Napa. % , .' Ūa olelo mai ka makai nui ia'u e noho makou mal&ila a hiki i ka mao ana 0 ka ino, aka, ua hoole aku au iaia, no ka mea, ua makem&ke 1a , f makou i kekahi ahiahi se } a ua makomake au e lo&& hoomaha ana i na keiki mua o ka hoomāka ana ak\l no ka hana. I ka hora 4 0 ka autna ra.. ua hoolimalima an he vaa~ pa mokuahi no ka lawe ana' ia makou he ewalu, a ua auhauia maī makou ho 55.00 dala pakahi. a ua like ia me $40 data, Ao!<? makon i paē ak\s l kahi i makemake ia, §ka. makou e ka a hala loa aku mahma o ki« atna i kapaia o Hans e»ī«;, a he aina wahial kHa, a ana na lwlkirt(i 0 ko makou waapa mokuahl i ka makani O kft hora 8 keia * ot o ka po. he pouli ame ka h«mlei maw ana a ka aa kiHhune, a e hoopiha an* hoi ka wai i na aina haahaa a pau * kokoke mai ana i ua mullwai la. O ka mamao o ko makou wahi i paiahuli iho ia. he 50 i a waie no mai ke aianui mai o na ain» iwahiai. Aole nae he ik« ia o na aoao 0 ka aina, «0 fc#.. m«a, uhi paapu mai an* _ ohu. «-i 1 i*u.)