Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 24, 10 October 1935 — HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI [ARTICLE]

HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI

! . I keia wa nae e kaua nei, hana iho aoao Hema 1 kekahi hana maalea i«a pualikaua o ka" AK/au. Hoomaka iho la na kanaka o ka aoao Hetaa e ku'a-Wmuīaau, alaila, hana iho la i na kumu a like loa me na Jjjfkuniahi, hamo iho la a eleele, a hoomaka ae la e kukuluj|fntahi ma ko lakou mau aoao a pau. Na keia mau hima 1 aka Hema, i hoopuiwa loa aku i na pualikaua o ka Akau. I ka hiki ole ana ia Kenerala Johnston ke kali hon aku, ua hoi hope aku la ia, no Richmond, a haliai aku la o Keneraia MeClellan iaia. Ma kahi i kapaia o Fair Oaks, i halawai a'e ai ua mau puali nei a elua a'llOomaka iho la ko la.ua kaua ana a ua loaa iho la ia Keneirala Johnston o ka Hema kekahi ehaeha kuhohonu. Ua hoopu'ipu'i ia mai o Kenerala Johnston e Kenera_!a Rohert E. Lee, a oia hoi ke alakai o na paiilikaua o ka Hema. He mea oiaio,.e hoike ana na moolelo* o keia kekahi o na kanaka kaulana loa iloko o kona m'a.ll la i ka hopo ole ame ka wiwo ole. O kekahi ,keia o ff.a Kenerala kaulana loa, e hoomakaukau ana i kana mau lele kaua ana me kona naauao loa i piha me ka I*iha kona puuwai i ke aloha no na kanaka koa i ko lak;ou wa e komohia aku ai iloko o keikahi kaua hahana loa ana. He m§a mau iaia ka hoomaopopo ole ana ae i ka weliweli o ke kahua kaua ina e haulehia ana kekahi o kona mau kanaka koa. Ma kekahi moolelo ē .lioi.ke ana, ma kekahi kahua kaua i hooiliia e ia, he mau loihi mahope mai o ka hoomaka ana o keia kaua, maluna o kona! lio oia e kau ana i holo aku ai ia no mua o ke poo o kona mau pualikaua o na Wokuaina o Texas, ā haawi ae la v ke kauoha e ki aku i ka enemi. !

Aka, aole hookah'i kanaka koa i hooko aku 1 keia kauoha % ko iakou Kenerala kiekie, no ka niea,. ua-ike maii ]a lakou, eia oia ma ke kulana kupilikii loa ina e hookoi ana lakou elike me ke kauoha. | Na kekahi kakiana poohina i holo mai a hopu ae la ii na kaula-waha o ka lio o ke Kenerala kiekie, a pane aku la: , "E kuu Kenerala kiekie, e ae mai oe ia'u e alakai aku i kou lio mawaho aku a mahope loa o-na pualikaua nei, nō ka mea, aia oe imua ponoi o na tausani pu raifela e kaulona pono mai nei no ka hooko ana i kau kauoha." He mea oiaio, i kona kaawale ana no, o ka wā no ia i hooko koke ia aku ai keia kauoha a ke Kenerala. Ua like ke aloha o Kenerala Lee i kona poe kanaka koa apau, me he la, o lakou kana poe e hoomana ana. O "Mars Robata" kona inoa i kona mau kanaka koa apau. A pela no me kona lio, ua lilo i mea punahele loa i na kanakā. Ano kana pahikaua ka na kanaka i olelo ae aL "Maloko o kona wa-hi, Kiekie iloko o ka lewa, - A o ka poe e~Tfce ana, I kona hulali ana mai malaila, A e ike ana hoi īkonamea nanaepaa ana, j A ma kahi a ua pahikaua la e alakai ana, j Mai haliai aku iaia,— " ■ . | A no ka mea, e make auanei." i . O kekahi Kenerala e hoao ana e ike ia mai kona inoa| ma ka papa ekahi, o.na pualikaua o ka Hema, a e kau ana' ka weli iloko o ka puuwai o na kanaka koa o ka Akau, oia no o Kenerala Thomas J. Jackson. Ma ke kahua kaua o Bull Run i kupaa aku ai kona pualikaua imua o ka ' enemi me he pali kiekie ala a na kekahi aliikoa o na pualikoa malalo o keia Kenerala i hoopuka ae i keia mau huaolelo: "Ma kahi a Kenerala Jackson eku ana, ua like ia me he pa pohaku la." Ke wawahi liilii nei o Kenerala Jackson i ka paa o ka enemi maloko o ke awawa o Shenandoah, ma VirginiaHema ; hookuemi hope ia aku la ka enemi a hiki ma Potomae, a na ia mea hoi i hookau aku i ka weli i na kanaka e noho ana maloko o Wasinetona. Iloko o keia pihoihoi nui o ka Akau, ua hoomakaukau ho la oia i kekahi pualikau'a nui hewahewa maloko o ua kapitala la, no ka hoopakēle ana i ka wa e komohia ia aku ai e ka enemi me ka hoomaopopo ole ia. Ia Kenerala MeOlellan e kali ana me ka maopopo ole 0 kana mea e hania ai, ua hiki aku la o Jackson no ka hoopu'ipu'i ana ia Kenerala Lee. Hoomaka aku la laua e lele kaua maluna o McClellan ma ka aina o Richmond. Ua'hooukaia kekahi kaua hahana loa ma keia aina, a ua hookaheia ke koko o na kanaka me ka mana'ona'o nui, a ua kapaia keia kahua kaua "O ke Kahua kaua o na La Ehiu," a ua pau aku i'ka make he mau tausani o na kanaka leoa ona aoao a elua. Ua paa pio mai malalo o Kenerala Lee he lehulehu loa o na paahao, a ua haule-a-make aku no hoi kona mau kanaka koa elike no hoi me ka nui o na make o ka aoao o k& enemi. Hoohuli ae la ko Kenerala Lee noonoo ana e hooilikaua aku ma ka aoao akau. Ua manao hoi oia ua kulike la ka manao o na kanaka o ka mokuaina o Maryland me ko ka Hema, a e loaa mai ai la hoi.ka lakou mau kokua ana i kona mau pualikaua ame ia pu. 1 Nolaila, i mea e hiki malaelāe aku ai ia malaila, ua lawe aku la ia i ke alahele maluna aku o ka muliwai o Potomac, maluna loa aku o ka akau o Wasinetona, a e hoomaka aku ai ia e lele kaua aku maluna o na mokuaina o ka Akau, ana i manaolana ai i kona huli hoi ana mai, e komo aku ai ia no loko o ke kapiiala. Ua holopono na meā apau i kona hoomaka mua ana, aku. Ma kona alahele e hiki aku ai no Polomae, ua halawai mai la me ia ka o Kenerala Pōpe, a ua lilo pio mai la hoi iaia no ka lua o ka manawa elike la me ke kahua kaua o Bull Run. Nolaila..ya hoomaka aku la oia e komo no ka mokuaina o Marvland, a ua hahaiia aku oia e ka pualikaua o Kenerala MeOlellan, a ma ke kahua o (Antietum), ua haulepio iho la o McClellan iaia. E hoike ana maloko o keia moolelo, he kaua hahana loa keia i mala,maia. Ua haalele aku la o Kenerala t.ee ia wahi, a huli hol mai la no ka mokuaina o Virginia, a malaila, i kekahi manawa pokole ma ia hope mai, ua lele kaua ia.aku oia ma ka aina o Fredericksbūr?. Ua kupaa iho la oia nona iho ma keia kahua kaua, a na ia mea i hoohuli hou aku i na pualikaua oka Akaii e huli lioi hou aku no ke kapitala. 0 ka keia o Dekemaba. Nolaila, i ka ana e pau ka makahiki 1862, aia hou na pualikaua o'ka Hema ma ka o,Virginia, elike no me ka hoomaka ana mai o ke kaua he hookahi makahii me ka hapa i hala ae. Oipi keia mau kulana e ike ia nei ma ka Hikina, aia pu na pualikaua o ka hema e hnao mau ana e paa i ko la-| kou mau palena oka Hema ame ka Akau, Ua manao muj loa lakou e paa ika muliwai hui o Mississippi. Ina e lilo! ana keia mnliwai ntn i ka Akau, e oki pahu-pu ia ana ka| Hema, a e lilo ana ia i mea e hoopo'ino mu loa mai iaia, ! Ma kahl e kokoke ana i ka waha o ua mnliwai nei e ku ana ke kiilanakaiihale anonui loa o Nu a i hoomakaukania me na ikaika apau no ka hoopakele ana iaia mai na komohewa wale ana aku no a ka enemi. He elua mau kanlahao nunui loa e moe-ka«Ma ana malalo o ua muliwai nei a malalo hoi o ke kulanakauhale. Aia maluna ae o keia muliwai, ma na aoao a elua, he mau pa-pu i kapiliia me ko laua mau pukuniahi e hoohuli pono ia iho ana māhma o ua muliwai la, no ke pale ana aku i na mokukaua apau e manao ana e komo aku maloko. A aia mahope aku o keia mau pa-iHi na mokukaua i hoomakaukauia no ka hui pu ana mai me na mea apau e manao ana e komo akn malloko. 1 (Aole i pau.)