Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 24, 17 October 1935 — KA MOOLELO NO UMI: KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAEAINA [ARTICLE]

KA MOOLELO NO UMI: KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAEAINA

■ - -- - ■ ■■ ( MOKU#Y, - NO KA LILO ANA O UMI I 4LIU£Q.BAFAII. Ua make o Hakau, a ua lilo ae la Hawaii. a puni. Mahope o ka make ana h.6i_ mai la na kanaka i hoouna ia ai \ ke kuahiwi; A hiki lakou nana mai la e noho aku ana o "koiia mau kanaka. Nolaila, noonoo iho la lakou. Tco lakou ajll o Hakau, uwe iho la lakou iaia* aKkryYe 1 maliuahua ko lakou aloha nona', no ka mea, he 'lii naiia mo, a he 'lii luku wale i na kanaka. ' Penei 'ka Hakau hana, i kon» wa anaīna mahalo ia ke kane, i ke kanaka m ka wahine i ka maikai, he luku wale no ka g" ia ke poo a pālahalaha maikai, ai, ina ma ke kino ka mahalo ia, alaila, mk e oki ai, ina ma na maka ka maikai, malaila no e poalo ai, a pela aku no. I kekahi manawa, nana aku la kekahi kahuna a Hakau i kekahi keiki opiopio, a olelo..afeuJs. i na makua o ua keiki la, he keiki maikai loa keia o ke kipo, aohe.ona kiiīa. A lohe o Hakau i keia olelo ana, hoouna aku la ia i ka elele, e lawe mai i ke keiki a mua o kona alo, a hiki mai ia ke keiki, ooki ae la ke 'lii waena konu oke kino oke keiki, a moku iho !a. lioKe aku la na makua 1 keia hana a Hakau, alaila, olelo wanana iho la kona makuakane, penei: "Ooki pahupu iho la ia i kuu keiki,-pela e ooki pahupu ia ai kona noho aupuni ka la kauila o'ke akua, oia kona la e make ai." Nolaila, ua hookoia. A hiki mai la ka po o Muku (oia ka pau ana o ka maiama), hele aku la na kahuna a me ko mau kanaka, e kapapa ulua, a hiki i kahi o na ma ka niao ona waa. A iloko oia wa, hele kaaaka,. alai!a, hopu ia lakou a pepehi ia a make. aiapa. hnnlnn j ka makau ia Manaiakalani; ina aole !a,limukala ka maunu, e hoolou ai i ka makau, a lawe aku i lea heiau. Aka, ua iilo keia hana ana i pomaikai no Kaoleioku. Ma keia noho alii ana o Umi ia Hawaii a puni, mahele iho la ia ika aina no kona mau alii. Peiāei kona mahele ana; O Kau no Omaokamau; o Puna no ke aikane a Umi; o Hilo no Kaoleioku; o Hamakua no Piimaiwaa-; o Kohala no Koi; o Kona no Ehu. KA LILO ANA O KAOLEIOKU I KAKEUHA NA KE 'LII na umi. 1 - A pau ko Umi mahele ana i na aina nō.kona poe ponoi, ku mai la o Kaoleioku i waenakonu o ke 'lii a olelo mai la penei: . - iS E ke 'lii, e hoolohe mai; Ke ku nei au i mua o kou alo, * A me ke alo o kou poe kanaka, Ke hoolilo nei oe e ke 'lii, I kahuna au nou i keia la, Ē like me kou ike ana ia'u mamua, A ua hooko ia mai i keia wa; A ua kokua mai ke akua ia Cse, * A ua lanakila oe maluna o ka iUhune, A o oe ke 'lii nui o Hawaii nei. A e noho ana na kanaka malaīo ou; Ina e pono kou noho ana alii, Alaila, e mau loa kou alii ana, A ina e iike oe me kou kaikuaana howahawaha ia oe. He hookuli ka make, He"hoblohe ke ola.? keia mau olelo a Kaoleioku ia Umi, olelo ak~u !a ia, ike 'liiia Umi,'a me Omaokamau. Maanei e ike ai kakoil i ke kupono kahuna ana o Kaoleioku na Umi, a maanei e ike ai kako'u i ka pololei o na olelo wanana a Kaoleioku i mua o ke 'lii a me na kanaka. ?* I aku o Kaoleioku; "E ke 'lii; eku i luna." Aku ae la o Umi i luna. "E Omaokamau. eku i luna," v *Mawaena o laua, ewalu anana ke kaawale, a loaa i kekahi. 0 keia hana a Kaoleioku, he hoailona ng 'lii no Uinii 1 mea e maopopo ai ka paa o ke aupuni, a me"ka ole. Ia laua e ku ana, aia ma ko Omaokamau lima akau, ka laau palau e paa ana, oia o Kaniaupiiikafani. Aole e pahu wale ia ia laau, aia no a pa i ka aiha, 4lai.la pahu, ma ke ano hoailona a kahuna. Olelo aku o Kaoleioku ia Omaokamau; "E Omaokamau e, oko ikaika a pau ioa, pahu ika piko o ke 'lii." No ka mea, iia ike o Kaoleioku ia Omaokamau, he kanaka ikaika ika o iHe. Ia wa, aikai ae la o Omaokamau i ka laau, a pa.hu mai la ia Umi, me ka ikaika loa (o "wahie" ka ai). A kokoke i ka piko o Umi, pale ae la o Umi, hala ka ihe me ka lele no, la o Umi, a paa aku la ma !ka welelau o ka ihe. ' " Ma keia apo ana a Umi i ka ihe, ike mai lkJ3.Saoleioku i o Umi, a me ka apo hou ana i ka wie # a paa ma kona lima, olioli iho Ia ia me ka mahalo no umi. I aku o Kaoleioku ia Umi; "E ke 'lii, ke ike nei au, iia pololei j kau hana ana i mua o ko'u mau maka, e like m&.ka'u mau [ oielo ao ia oe, e ke 'lii, a me kou mau ]fe ike inei no hoi au i ke kumu e paa ai kou aupuni I keia 'la, ke hoolilo nei au ia'u iho malalo o kou miyi kapuai, a ke hai aku nei au 1 kuu olelo paa i mua ou | ?lii fc aole 'mea nana e kaili ae kou aupuni mai kou īima " Alaila, hoakaka aku o, Kaoleioku, i kona ike ma jta i mua o umi, e like me.kona ike oiaio. Wa&i O£sp3eioku i ke 'Hi, ia Umi: "Ke ike nei au iko nie kau pale ana i ka ihe ā hala, pela oe e noho aj i a hala ka make. Ē like me kou apo ana i oka ihe a paa i ka lima, pela e paa ai kou ili i kau keiki. kau moopuna, kau pua, kau mamo, a loa i kau mau kawowo hope loa." , -! ; A pau ae la ka Kaoleioku olelo ana, nina'u!i%ta' b Umi "Auhea na wahi elemakule, o Nunu a i4e*tu&one?" ī aku la kekahī: . "Eie'e no." Olelo aku la o : aku oukou e hele mai i mua o'u ano." 4 lula. mai 1& uai mau elemakule nei, i aku la o Umi: "0 la ia?"| "Ae," pela ua mau elem&kule nei. , i NO KA HAAWI ANA 0 UMI I KA AINA $0 NUNU, , A m KAKOHE, NA ELEMAKUL& E ike kakou maanei ike akamai o Umv, a s me kona, maalea lua ole, oia kona maliele ana i ua elemakule elua. A hiki mai la o Nunu ame j£f&9&e i mua oi Umi, ku ae la o Umi a hele aku la me Maj keia hele ana a Umi ma, o Omaokamau, o Hiiaai-i waa, a me kekahi poe e ae, pli aku la lasosttj©si Waipio' aku a luna o Koakea, iie aina ia e piU j Alaila, olelo aku o Umi ia i kekahi, eienuUiuk: "Ej fiolo oe mai keia wahi aku, a hina, ala ae īio hplo; ina oe, i maloeloe, noho iho, make oe ia'u." , j Ma keia olelo a Ūmi, ua makaii loa ia elem&kute., &H&, ua holo no ia e like me ka olelo a kje 'p» Ha keial holo ana a Nunu, o Omaokamau ka i holo Ju i». 0 ke kumu i holo pu ai me Omaokamau, i mao&opo ka uui o ka aina e lilo ia ia f a i ike ia ko ke j»toaQ, Ma teia hoio ana, huikau na wawae o ua ele2ysue uei» a iina iho la, ala ne & hok\ & keehi malu-

aa o k<2kahi wawao, a Mn& Iho o Nunu 1 lalo ke alo taa k& Uonua, ui<j ka paupauaho loa o kona hanu. A hiki o Umi» a me kekahi elemakule o Kakoho. i kiihi o Nunu e waiho ana, olelo iho Ia o Umi: *% nmke!" Hu ae k o Nuiiu, "Hu." Koho,iho ia I&kou a liuiiu» oluolu ae la o Nuuu* i aku o Uiui U Nunu; "Mai ko w&hi ikusu & holo mai uei, a hlki i kfūij a kikou e uehe &iua