Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 26, 7 November 1935 — HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI [ARTICLE]

HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI

Na ka unuhi ana mai o kekahi mau mokuaina mai ka Uniona mai a moknaipa a ka i hoomaka mai ai ke kaua ana. Hoomaka mua> mai la ka Hema i ke kaua ana ma ka lawe ana i ka pa-pu o_?umter, i ka la 14 o Apenla, makahiki 1861. Ua hoomaka aku la lakou i ke kanu nui ana i na meaai, na huaai, o na ano like ole a pau, hoomaka pu iho la lakou e wehe i kekahi mau aina nui no ka hanai holoholona ana. Pau iho la ke kanu nui ia ana oka pulupulu, a hoolilo ia ae la na aina i hooulu nui ia ai no ka pulupulu i keia manawa no na huaai amena moa ai launahele like ole e pono ai keia ola kino ana; a'he oiai, he eha wale no ma-; kahiki mahope iho o keia, aia na aina apau o ka Hema e hoouliuli ia ana e na mea kanu ano/hou loa maluna o kona mau aina, e laa ka laiki, ka huita> ke kulina ame kekahi mau meaai e ae. O kekahi mau huaai i hoao ia ae kona hooulu ia ana, oia 110 ka Pinaki, a i ka iko ia ana o ka nui o kona mau pomaikai, aia hoi ua hoonui na ka'naka i ke kanu ana i keia ano huaai ma ia hope mai. Ua hanai ia aku keia huaai i ka puaa, a o ka aila, ua 1 loaa na mea e hoomalamalama ai i ko lakou mau home, a no ka ai ana no hoi. Ua ike ia ka nui o ka lilo o keia kaua ma na aoao a elua, No ke kokua ana i na hoo'iilo, auhau iho la ke aupuni i na makaaināna he hookahi pak"enta maluna o ka lakou oo hulu-hipa pakahi, aka, no Jka Hema hoi, aole e hiki ia lakou ke uku i ko lakou mau aie.me ka hoao ole aku e aie ia ha'i. Nolaila, hana iho l'a īakou i na dala pepa. ;

. Oiai no keia kaua e nee.mua nei, hoomaka mai la na kanaka o ka Hema e kanalua, e hiki ana paha ia lakou ke ūku i ko lakou mau aie a aole paha, A no keia hopohopo 0 lakou, ua kanalua iho la lakou i ka hoopuka ana i keia dala pepa ma kahi o na dala gula ame na dala siliva, aka, ia lakou nae i hoomaka ai e apono e hoopukaia keia mea he dala pepa, ua nui pu me ko lakou hoemi ana mai i ka waiwai i'o o ke dala pepa, a hoonuiiho i kona mau paona 1 hiki ai e leaa aku ka waiwai i'o o ke gula ame ka siliva. ī kumu no nae e kokua ia ai lakou inai keia haawe ko'iko'i mai, aole lakou i auhau hookuapapanui aku maluna o ke koena o ka lahui, aka, ua hoopii iho la. lakou i ke kumukuai o ke kope, he kanalima dala o ka paona hooahi, a no ka huita hoi, he ekolu haneri dala no ka barela hookahi. A no ka pepa hoi e hoolaha ia ana .o ka nupepa, e kau ana lakou i ke kumukuai o hookahi jlala no ka pepa hookahi/ a pela no hoi me kekahi mau jjaea e ae, no ko lakou hoao ana e uku i ko lakou mau aie lho. maoli ka pilikia i ike ia malun,a o na kanaka o ka Hema, aka, o ka oi loa aku, oia no na kanaka e noho ana ma na aina e hiki ole ai ia lakou mahiai, no ka loaa aria mai o ko lakou ola kino hoao ana nae kela ame keia e ola ma ke kokua ana akoi a kekahi i kekahi, a hiki hoi i ka' wa e lqsa .ai i pilikia he aina e hiki ai la lakou ke mabmi a, ia hoi lakou mai ka pilikia inai o ka w X lee komo .pm 3 a.gt. ka Akau, ma kaua, oia no ka pau ana o Hema i'ke puhiia i k'e ahi, a holo.aku maljina o na aina i komohia ole ia e na kanaka oXa Ā|cau. - O kekahi aina o na kanaka i holo nui aku no ka loaa ana o na hoopakele ia, oia no o keia aina ma kekahi aoao o ke kualapa e huli pa-pu ana i ka Muliwai o Mississippi a e hoopakele ia ana keia aina e na papu o ka Hema, aka no nae, no kekahi manawa pokole wale no ma ia hope mai, pau hou aku la na kanaka o ka Hema i ka naholo aku no kekahi mau aina okoa aku, no ka mea, uā komo aku la na pulikaua o ka Akau a lawepio mai.la i ua aina nei, a pau ae la na kauhale o na kanaka e noho ana i ke puhiia i ke ahi, wawahi ia na pa-pu ame na kauhale nūnui o keia kulana aina e na poka pukuniahi, a iloko o ka manawa pokole wale no, oneanea iho la keia aina nui, a he nui na ola o na kanaka i pau aku i ka make. Aia kekahi hapanui o keia lahuikanaka o ka Hema, e naholo 'nui ana no na kuahiwi ame na kualapa e loaa ole aku ai i ko lakou mau enemi, e eli ana i na a-na.o na kuahiwi i wahi no ko lakou mau poo e hoomoe ai ame kolakou ohana.

He nui ke kulina ma na aina apau o ka Hema ma ia hope mai a oia ka ai a keia lahuikanaka nui iioko o ia mau la, a e hui pu ana keia me ka puaa-hame, i hoomalooia a malama ia'e na kanaka no kekahi manawa loihi loa, a ua hauoli hoi lakou i ka loaa ana o keia mau meaai ia lakou.

O ka i'o o na holoholona e loaa ana i na kanaka i keia mau !a o ke oia no ka puaa-hame i hoomalooia a malamaia, ame ka i'o pu o na miula, no ka mea, he nui na holoholona miula i lukuia e na poka pu£uniahi a na pualikaua o ka Akau a hopmaka aku la na kanaka o ka Hema e kii a e 10-10, i meaai na lakou.

He nui loa na ēhaeha i ike ia o na kanakaji ka Hema iaa keia kaua huliamahi o ka Akau ame ka Hema, e hiki ole ai paha i v ha lahuikanaka o keia la ke hooiaio iho elike me ia o na moolelo i kakauia a e waiho nei na na hanauna o keia la e hoomaopopo iho ai.

O ka hana nui i keia \va a na pualikaua o ka Akau e manao nei e hana, oia no ka hoohaiki loa aaa mai i na kapa kahakai apau o na aina apau o ka Hema, a e lawepio hoi i na kulana a pau o ka Muliwai Mii?sissippi, uo ka mea, o ka aoao wale no keia e loaa nei na kokua ana i ua lahuikanaka apau o ka Hema, alaila, nw ua pualikaua holookoā o ka*Akau/ mai na aoao «kau mai ame ka hikina, alaila, hoomaka aku e nee papa maluna o ka aina a hiki i ko lakou nalohia loa ana aku no na ululaau amo ua kuahiwi, ao ka pau ana hoi ia o keia kaua. Ua ike ia ka nui o ka lauuikanaka 0 ka Akau, ka nuī o ka lakou dala ame na meaai e hiki ai ē nmiama ia ke ola o ua 'kanaka maloko o na pualikaua, amo ka lahui holookoa o ka Akau, nolaila, ua kohoia, he mau Ia pokole wnle no i koe a Itoi niai ka maluhia o ka aina ma na aoao a elua.

Aka no nae, iloko o keia mau mea apau e ike ia nei, a i ke kau kupulau o ka makahiki ISGo, o ka wa no ia o Kenerala Lee o ka Hema, me kona mau pimUkaua. he mau kanaka koa hoī i lawa me ka ike o ka hoohana ana i na mea kaua, e makī awiwi aku ana maluna o ka mokuaina o Maryland no ka aina o Pennsylvania. l*a hoopuiwa nui ia aku na pualikaua apau o ka Akau. V O ka pualikaiui o ka Akau i hoouna ta mai no ka halapu ana me na" pualikaua o Kenerala oia no ka pualikaua o Kenerāla Meaeie, Ko kekahi njau la ka hoao ana o keia mau pualikaua a' elua e loaa koiaua kahua kupono e ku mai ai, alaila, hoomaka iho la k| la.ua paio ana ma ke kahua aina o Gettysburg, ma Peilisylvania, aole no hoi i mamao loa aku mai na palena aiwa aku o Maryland. , 1 _

Ma ktjia aina, a i ka la 1 o lulai o ka makahiki I$OS, i hoouka ia ai kekahi kaua hahana loa i ike ole ia mamua aku o keia. a e olelo ia ana hoi maloko o koia mooklo, maiw'oua'o. ka weiiweii ame ka wiwo o!e o na kauaka koa o na 'aoao a «lua, a ua malama ia keia hakoakoa no ekolu la, O ka lehua mua o ka haulepio aua maluna o kei» kahua kaua, oia no ka aoao liema, nui ke ko'iko'i o ko lakou ehaeha, a 110 ka mea» ua haule-a-make aku kekahl o ko lakou mau Kenerata malalo ak« o keneraia Lee» a oia hoi o Keneraia Rej nolds» Ua n«i ka hiukali ana ma na alanui o ke kulanakauhale, a«amn p« hoi me na poe i lawe paahao ia. Ūa loaa koke no ka maluhia i na pualikaua o ka Akau, a ua hoonohonoho ia āku la na kanaka koa ma na wahi ,anonui īoa o ka enemi, i hiki ole ai ia lakou ke hooulu hakaka h<>u iiaai, I ka !a ekolu o īulai aia hoi. ua lele kauu hou aku la na pualikaua o Konei ala Lee maluna o ka Akau, a e kaua ana lakou ho ka hopena. iiia no kc ola a uo ka make pahā, t ka ihe ana aku o la i ka ilikai i ka !a o o lulan o ka makahiki ISG3, i lawe pu aku ai me na leo nakolokolo 0 na pukuniahi o na aoao a elua» a aia hoi ka la'i ame ka maluhia e halii paa ana maluna o ka aina o Gettsburg. . 0 ka nui o ka maike o na aoao a elua. na poe i hoehaia ame ka poe ī nalowale aku, ua piha aku ia ka huina o 50.000. Jte eha malnna mahope mai o ke f .a, ua haawi &e la ka Peresidena Lineoln i koia kahua aina au.a kiahoemanao no ka lahui i haule-a-make aku a i 1 »Au hoi 1 ko lakou o!a no ka !auakila o kona aeao iho. CAole i pnu ).