Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 33, 26 December 1935 — KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE [ARTICLE]

KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI

KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE

MOKUNA I. KrNA A'O IA ANA IKA WA OPīOPIO He alii nui o l.nnoiknmakahiki nn ka mokupuni o Hawaii mahope iho o ko Keawenuiauini make ana; he kanaonokiimamaha hanauna maf a Wakea mai. 0 KeaweVitilaunii kona a o Kaihalawai kona makuahine; ma Napoopoo kona wahi i hanau ai, a maiaila'no oia i hanai ai a nui, e kona mau kahju, 6 Hauna laua me Loli, ame ka laua wahine o Kohenemonemo. I ko Lpnoikamakahiki wa opiopio, oiai ua hoomaka ae * t»"< loonoo ana. ia manawa nana ae 1a r> Lo"o?h makahiki, e kau ana na mea lealea a kona makuakane he nui maloko o ka hale alii: a ike ae la oia e kau ana na ihepahee, nana loihi ae ia oia, a liuliu, alaila, ninau aku la oia i kona mau kahu: "Heaha keia mau mea l.>'oa e kāu nei iluna oka hale?" 1 aku la na kahu: "He ihe-pahie." Niru u hou aku la o Lonoikamakaiiiki: "Heaha kana waiwai?" Alaila.hai aku la na kahu: "Elua mau kanaka e manao ana 'e le,alea pili waiwai, alaila hele laua a ma ke kahua pahee; a i ka hiki ana malaila, alaila, olelo ka pili a holo, ina he mau waiwai ka pili, a i ole, he mau uina paha; a ina aole i'piii ia ma ia mau waiwai, alaila, o ka pili, aiaila pahee, ina he umikumamaliāi"(ka ne?u). A ina ua lii!ti''ē"aKui"lca 'āi * ' eo (i ka helu pau) a emi mai paha kona hoa pa'nee, alaila o ke eo ae ia no ia, ina paha o ka waiwai ke kumu pill, alaila o ke eo ae la no iā o ka waiwai; ina ua nuī ka waiwai oka pili ana, ekolu, eha hale e piha ika waiwai. Aka iha o na kino o laua ka pili, alaila, o ka make no o kekahi o laua ka hope. Aole nae he pfli nui ia oiamea ; aīa no a ku ka ho.opaapaa mawaena o na aoao elua, e houle ana a me kekahi i na akamai o laua, alaila pili kino ia; a oia ia, pela iho la ka waiwai o ia mea." A lohe o Lonoikamakahiki i keia mea, olelo ae la oia: "Aole aka, he waiwai no, hookahi no hewa, 0 ka piii a,na i na iwi ke hiki mai i ka manawa e hoopaapaa ai na niua pahee i ko laua mau ike, nolaiia ka waiwai ole oia mea," I aku la na kahu: "Oia ihō la no ka waiwai oia mea (pahee) i malamaia ai e kou makuakane." Ia manawa, nana hou ae la oia, a iki i ka olohu (ulu maika) ninau hou ae la o-a: "Heaha kela mea?" Hai īku ia no na kahu: "He olohu." Ninau aku o Lonoikamakahiki: "Heaha hoi ka waiwai oia mea?" Alaila hai aku ia n<» na kahu e like me ka olelo ana no ka ihe oahee. 1 hou aku o Lonoikamakahiki: "E kiola, aole ana waiwai." Nana hou ae la no ua o Lonoikamakahiki, a ike i ka ;ua kea, ninau hou aku la no ina kahu: "Heaha hoi keaV aku ia na kahu: "He pua kea." Nmau hoa tku no ua o Lonoikamakahiki: "A pehea hoi kana hftna?" Hai aku la no na kahu: "He mea lealea no ia; ina •lua a ekolu paha -mau mea e kea pua ana, a ina L lele ka eekahi a oi loa mamua p kā kekahi mau mea alaila, o ka ?o ae la no *a, A ina he plli ma ka w T aiwai, ua like no ka waiwai me ko ka pahee anā, ke nui no hoi ka pili ana." I iku la o Lonoikamakahiki: "Aole ana waiwai, e pono ke haihai a kiola aku.' Nana hou ae la no ua o a īke ae.la ka laau palau, nmau ae la: Heaha hoi kela?'* I a¥u * na kahu: He laau palau?" Ninau hou aku la o Lonōikamakahiki: "Heaha kaiia haiia?" Hai aku la na kahu: "Ke mea pepehi aku i na kanaka, ina paha he hoouka kaua mai ko kekahi aoao, a hoouka aku ko kekahi aoao. alai'a oka laau palau l a mea e luku aku ai. A ina e kaua aku me ua laau palau nel, alaila, he ksnaha kanaka e make i ka laau palau hookahi, a ina no he nui aku, oia no." I aku la ua o Lonoikamakahiki: "Aole no ana hookahi""ana waiwai, he ulh imu." Nana hou ae la no ua o Lonoikamakahiki nei, e "kau ana ka ihe kaua, nmaii ae la: "Heaha kela?" I aku n*. kahu: "He mea iio, he mea luky aku i na kanaka ke kaua mai, ina i kahi e, e hou aku ai, ku aku la no ke kanaka. A ina he akamai mai kekahl aoao īka pale ana o ka iho, alaila, aole e ku." I aku o Lonoikamakahiki"Ae, he mea waiwai ia, aka, o ka mea akamai i ka alo ihe ke kanaka waiwai-; nolaila, he hana waiwai ia a ktra makuakane, nolaila, ina eia no piko ke waiho nei, .».ai!a, e nikii pu i kuu piko me ka p*xa ihe a kuu makuakane." Nana hou ae la no ua o Lonoikamakaliiki, a o ke kgu a l-.e Kaula maa, ninau ae Ia: "Heaha ka waiwai e kela mau kaula e lew&lewa mai uei?" Ilai aku la na kaku; Ile mau. Ninau hou ar;y o Lonoikamakahiki: "Healia i Uoi kuna. aiw a;, II«*i aku la na kaiiu; "E hookoaio " : ka puka oka maa, alaila, e pelu mai iaa p.ko e.ua o ua maa la, a e hoopaa ae i ka piko o aa kaula o a.a niaa -a i ka pono o ka iune e makaukau ana i ka haua, a:aiia, e \viu ae, a kowaii ae. a e like me kona vsa i mauao ai e hoolele aku i ka pohaku, alaila, e ha&iele ioa aiwu i kekahi piko o ka maa* aiaila e leie aku ka.poha». ,u, ivuiui]iu aoi aku na auaua e ieie ai, a inu ipa aku . pohaku, make loa kekalii kanaka. i han&la no nae no ae kaua. I «ku la o L-onoikamakahiki: "Alua mea waa\ ai a «aiu makuakane; iiakii pu ia aku me ka pua ihe." v f olia nuiau aua ina mea.ieaiea a. pau a kona makuaK.ane; ua hooleia ka \wu\\ai o na mea apau» a elua wale no nuui mea a Louo. lAaniki i mahaio. I kek&hi manawa 1k e aku la no o Lonoikamakahiki aka aa*c i wa»ho ai n nua maiea, nana ae ia. e kau ana iio ua iuea aua i olelo ai i aa kahu, e haihai a kiola; nol&ila noi aku la oia a kona mau kahu. olelo aku la: "Kai noau ua Kiola olua ina mea a'u i oieio aku ai ia olm?" I aku v i 1 V NvHl;u: ". Aele c . hik j maua ke kiola ina mea * vt make niai paha maua, no ka moa, o ka anu a ivo makuakaue, he iaau hai kanaka ia " A ° Lonoikumakahiki, nolaila, heie aku la r'>. •" ui kea\\cuuiaumi, i keia mau hana H Ke.Ki. . wanawa, lohe ae ia o Keawemiiaumi, alaila ao m oia i Keia hana kupanaha a kana keiki ; nolaila aku la oia e mnau maopopo ia Lonoikamakahiki i ke k i nu o na manao ana pela. Noiaila i ka hiki ana akl o keawēnuiauna i kahi i hanai ia ai e na kahu. aia nae ua o LonoiKanuikaiiiKi i k» hooholowaa me kekalu mau kaau ona A hoi mai ia ua o Lonoikamakahiki» « noho aku aua o keawenuwumi heīo mai la ke keiki a noho ih c « ia 4 . *** ° ka ; alaila. i mea e luaopopo I*. -a hva\\emuaum; ko Lonoikamakahiki manao. uolaila I " f lni4KUAKaīvc uua i kahi i waiho ai na mea I** A 4iiKl •* s«ua. me na kahu ma ka hale ? , o a, ua mea ieaiea. nn.au aku k o K*aweuuiaum«««waaa i pau)