Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 36, 16 January 1936 — KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE [ARTICLE]

KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI

KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE

I keia manawa h-oī a ua.o Lonoikamakahiki ma i haale'le aku ai a holo mai ai i ka makāikai, ia, manawa he mea nui loa ia no ko Heakekoa aloha no Kaikilani, a hiki ole ke hoomanawanui; nolaila, huli mai la o uaoHeākekoa mahope o Lonoikamakahiki ma. Ma ia huīi ana māi a hiki i Maui, aole i halawai, a malaila mai a kau ma Kalae i Molokai; ia wa lohe oia, aia no na alii i Kalaupapa kāhī i noho ai. Noho iho la o Heakekoa ma Kalae no kekahi mau la, me ke ake e loaa ka meā nana e lawe aku ka lohe ia Kaikilaui, aka, aole he kanaka kupono. I kekahi la r hiki mai la kekahi mau kanaka no Kalaupapa mai; a i ka wa 1 hoi ai kela poe ma Kalaupapa, nolaila iiinau aku la ua o Heakekoa i na kanaka me ka i aku : "E hoi ana anei oukou i Kalaupapa?" Ae. mai la na Vaivaka. hou aku Ta o Heakekoa: "Aole anei na 'lii o Hawaii ilaila?" Alaila hai maopopo aku la ua mau kanaka nei: "Aia no ke noho la." I aku la o Heakekoa : "I hoi auanei oukou a luna oka pali la, hea wale iho auaneī oukou penei la: 'E Kaikilani alii wahine o Puna e, e aa mai ana oe ke ku a ka lauli pali o Uli o Hea? A ina i lohe ole mai, alaila kāhea hou .aku oukou: «E Kaikilani alii wahine o Puna-e, E aa mai ana ko fpo ia oe, O ke ku a ka lauli pali o Uli o Heakekoā.' Pela auanei oukou e hea aku āi?" G A lohe ae la lakou i keia olelo a Heakekoa, alaila, hoi aku la ua mau kanaka nei. Ia hoi ana a hiki iluna oka pali o Kalaupapa, ma Kaomilani, alaila kahea aku la ua ma kanaka nei e like me ke kauoha a Heakekoa. Ma kahea mua ana, ia manawa, lohe aku la no o Kaikilani i keia leo kahea ma ka pali, ālaila manao ae la oia, ua hiki mai kana ipo. Iā manawa nae a ua o Kaikilani i lohe aky ai, e konane ana laua, aka, i mea e nalo ai ke ano o keiji leo e pae nei i lima o ka pali' ia Lonoikamakahiki, nolaila, hoonalonalo ae la uā o Kaikilani me ka walaau ano e ke konane anā, ma ka hoopuka ana i keia mau huaolelo: "O ke kui keia, o ka holo kela, mau kawa, ninole hapala ka ele, na ke kea ka ai." A no ka manao o na kanaka nana i kahea aku i lohe o Kaikilani, nolaila, kahea hou aku la ua poe kanaka nei: - "E Kaikilani "alii wahine o Puna-e. E aa mai ana ko ipo ia oe, O ke ku a ka lauli pali o Uli o Heakekoa." Ia manawa, lohe ae la o Lonoikamakahiki, he kane o Heakekoa na Kaikilani, me ka mānao no ua pae mai nxa kekahi wahi o Molokai. Mahope iho o ka lohe ana o Lonoikamakahiki i keia leo, alaila, ninau akū oia i kasrahine kaikuahine ona: *% aloha mai la nae hoi ko ipo ia oe o Heakekoa." Aole he ekemu aku o Kaikilani, aka, ua lohe jio i kā ninau mai ake kane, hoolalau wale iho la no ua o Kaikila,ni: "O ke kui keia, a o ka holo kela, mau kawa, ninole ka luna, hapala ka ele. na ke kea ka ai." īa manawa, lalau aku la ua ō Lonoiamaahiki i ka papa konane ; a hahau aku la i ke poo o ka wahihe, a eha aku Ia o Kaikilani, aka, ua koe flo nae ke ola. Nolaila, huhu nui loa iho la o a poole kona manao, me ka manao e hoohiki, aole e launa hou ffie Kaikilani, aka, iloko wale iho no ia ona, aole i hoppuka ma ke akea, alaila, hoomaau ae Ia oia i kana wahine, a hookaawale aku la. Ano keia mea, hoi aku la o Kaikilani i Hawaii, aole i launa hou me Heakekoa, no ka mea, i iho la o Kaikilani, aole e launa hou me Heakekoa; ā no ka mea hoi, ina e launa hou .me Heakekoa, alaila o ka make ka hope a ke kane (Lonoikamakahiki) ke hana mai mahope, nolaila haalele loa o Kaikilani ia Heakekoa. A no keia hana ana a Lonoikamakahiki i ka wahine, .nolaila, ua kui aku ka lono a lohe'o Kanaloakuaana, nolaila, manaō ae la na 'lii o Hawaii e kipi aku ia Lonoikamakahiki, Ai ka hoi ana aku o Kaikilani mai Moloii aku, a hiki ma Hawāii; ia hiki ana aku, ua hoonoho ae la o Kanaloakuaana i na 'lii a puni na awa pae waa o Hawaii, mamuli o ke kauoha a Kanaloakuaana ame na 'lii apau, no ka mea, uā menemene ae la na 'lii i ka lohe anā aiai make o Kaikilani, Hoi !oa aku la o Kaikiianī a Napoopoo, ua.hoao ae la na 'lii apau o Hawaii e kipi ia Lonoikamakahikī. Ano ia mea, he mn loa ko Kaikilani manao aloha n.o Lonoikamakahiki, no ka mea, aole he like o kona manao me ko Kanaloakuaana ma ame na lii e ae. A nolaila manao ae 1& ua 0 Kaikilani, e imi hou ia Lonoikamakahiki i hāi aku ai qia Ika olelo kipi ana a'lii o Hawaii. Ma ia imi ana a Kaikilani, ua )iala aku o Lonoikamakahiki i Oahu. MOKUNA IV. KA HOLO ANA O LONOIKAMAKAHIKI I OAHL — KO OHAIKAWILIULA HIKI ANA MAI.— KO LONOIKAMAKAHIKI HOOPAPA ANA ME KAKUHIHEWA Mahope iho o ko Kaikilani hoi ana i Hawaii mai Molokai aku, alaila, ma ka pau ana o na la ino, kupono 110 ka holo moana, alaila hoio aku o Lonoikamakahiki mai Kalaupapa aku, a pae ma Kailua i Koolaupoko ma Oahu. la hiki ana aku o Lonoikamakahiki, aia no o Kakuhihewa maiaila kahi i noho ai, maloko o koiia hale alii. I ka wa e holo aku ana o Lonoikamakalnki, ike mua aku la no o Lanahuimihaku ma i na waa o Keawenuiaumi, alaila, olelo aku laia Kakuhihewa: "O ke alii o Hawaii, o Lonoikamakahiki," Ano ko Kakuhihewa ma loho ana, lie kanaka akamai o Lonoikamakahiki i ka hoopapa, nolaila, hoomakaukau mua p Kakuliihewa ma no ka hoopapa. A hiki aku la o Lonolkamakahiki, a kau na waa i uka, kiiia mai la na ukana ame ke alii pu, hoihoi ia aku !a a ka hale 0 Kakuhihewa. 1 kekahi la ae, hiki mai la o Ohaikawiliula, kekahi alii wahine mai Kauai mai, a uo ka nui akamai o Lonoikamaiahiki ame kona naauao loa nolaila, lawe ae Ia o Loaoikamakahiki ia Olu>ikawiliula i wahine moe nana ia po, i kumu e loaa hou ai laia kekahi mau kumu A lilo niai la o Ohaik;awiliuUi ma kona poli nolka po kookahi, mc koua manao mua ole e hana i ka hewa me ke alii wahine o KauaL aka, i mea e loaa ai kona kumu h.OO- - hou me ke alli o Oahu t nolaila lawe ae la oia e moe ma ia ano ia OhaikawiHula. Ika māna\va i lawe ae ai o Louoikamakahiki i ke alii walnne ma ia po, a mahope iho 0 ko laua manawa hooluolu no ka ike ana ia laua iho, alaila, ninau aku la o L^noikamakahiki: "Ia oe i holo mai nei mai Kauai mai, aok anei he wahi mele hou o Kauai i lo&a ia oe?" I aku la o Ohaikawiliula: "He wahi mele no, he wahi ii\oa 110 na*.} no u. Ninau hou aku la no o Loaoikamakahiki; "He fnele hou anei?" I hou aku la o Ohaika\s iliulā: "'Ae, he ; nvele liou loa, aolo i laha ike kuaaina, Ike alo alii wale ihcf no, a holo wale mai nei wau." Ninau liou aku o T.onoikamakahiki: "Owai ua wahi mēle laf" Hai aku la,o i'iula; "O Kealialia liu o Maiia." I i