Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 37, 23 January 1936 — KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE [ARTICLE]

KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI

KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE

-.iahope iho o keia mau kamailio ana a laua, alaila ao xho la o Lonoikamakahiki 1 ua mele neī, a ao no hoi ka p<v 0 ka paa naau no hoi ia o ua wahi mele nei. Amake ao ana ae, hoomakaukau ae o Ohaikawiliula e holo i Hawaii no ke kii ia Manuahi i kane nana. la manav> a. i na waa e hoomaka aku ana e holo, aole nae 1 k » u aku ke alii wahine, i aku la o Lanahuimihaku ma ia Kakuhihewa: "Ē hele aku oe e noi aku i ke alii wahine o Kauai i mele, malia he wahi mele hou kekahi o Kauai mai i loaa iaia, alaiīa, āo ae kakon, no ka mea, e 1110 e aku auanei ike alii o Hawaii (Lonoikamakahiki), a malia o ae mai ua o Ohaikawiliula, alaila, nou ka inoa; aia la he alii inoa ole." Ano keia olelo ana a Lanahuimihaku ma pela, nolaila. hele aku la o Kakuhihewa me kona n;au kanaka, a hiki i kahi e lana la na waa, a paa aku la o Kakuhihewa ma na lima o ke alii wahine (.Ohaikawiliula) me ka ninau aku: '*Holo m-ai nei oe mai Kauai mai, he wahi mele hou o Kauai i loaa ia oe?" Hai a&u ia o Ohaikawiliula: "He mele no.V I aku o Kakuhih,ewa: "He mele hou loa aole i. laha i ke.kuaa.ina?" . I hou aku o Ohaikawiliula: 1 "Aole i laha i ke kuaaina, i ke alo alii wale iho no a hele' wale mai la wau, he wahi.inoa 110 no'u." Ninau hou aku! la o Kakuhihewa: "Owai ua wahi mele la?" "O Kealialia liu o Mana." Alaila, ao aku la ua o Kakuhihewa i ua mele nei, ma. ka haawi paka'hi ānā i iia lalāni mele i na kanaka, a pau ua mele nei, holo aku la 6 Ohaikawiliula i Hawaii, a hoi aku la no hoi ,o Kakuhihewa i ka hale me na kanaka, a hookuikui ae la ina hua i haawi pakahi ia Ina kanaka, a lilo ae la i mele e like me ko lakou ao ia ana e ka mea nana i ao mai ia lakou. Aka, o ka mānawk i a oai o Kakuhihewa me Ohaikawiliūla i ua mele nei, he mea nani loa nae i ke alii wahine ka hai ole aku ia Kakuhihewa, ua ao ia o Lonoikāmakahiki i ua mele nei, aole no hoi i puka iki aku kekahi hua olelo mai kona waha aku ; aka, no ka poinā loa ana paha, ina paha ua hai oia iia aoia ia Lonoikamakahiki ua mele la, ina a lilo ole f kumu hoopapa. Mahope iho o-ko Kakuhihewa ao ana i ke mele, hele ae la oia me kana mau punahele i ka heenalu, a o Lonoikamakahiki hoi kekahi ma ia hee nalu ana. A 'pau ka Kakuhihewa ma heenalu ana, hoi aku la lakou aka hale. Ia manawa, olelo aku la o Lanahuimihaku ma ia Kakuhihewa: "E Kakuhihewa! I auanei kakou a i pau ka auaua ana a ke alii o Hawaii, a i kii mai auanei i ka malo a me ke kapa; alaila, aua aku auanei oe, me ko olelo.aku auanei. aole e loaa ka malo a me ke kapa, ke loaa ole kela mele a kakou iao iho nei i keia kakahiaka." Alaila ike ke alii Kakuhihewa, ua pono ka olelo a Lanahuimihaku ma, alaila, hooko ae la o Kakuhihewa mamuli o kā Lanahuimihaku ma olelo. A o Lanahuimihaku ma,-he .mau kanaka punahele ia ma ko Lonoikamaknhiki alo, a o laua no na kanaka nui ol ko Lonoikamakahiki alo alii, a ua oi ae laua mamua o na kanaka a pau ma ko .Lonoikamakahiki ku ana i ka moku; a no ka pau ana o ko Lanahuimihaku ma punahele, nolaila, haalele laua ia Lonoikamakahiki, a holo mai a noho me Kakuhihewa; a o keia mau kanaka, na kanaka i piliki# loa ai. o Kakuhihewa ma. A i ka manawa i hoi mai ai o Lonoikamakahiki mai ka auau mai, hoi aku la a māwaho o ka hale alii o Kakuhihewa, i aku la ike kahu ia Loli: "E.kii aku oe i kuu wahi malo ame kuu wahi kih«?i." Ano keia olelo a ke alii, nolaila, kii aku la o Loli i ka malo o Lonoikāmakahiki i loko o kona hokeo (Kuwālawala) maloko o ko Kākuhihewa hale, kahi i waiho ai, ma ke kala hoi i hōokaawāleia liona.

I ka manawa o Loli i komo aku ai i loko o ka hale, a wehe ae la i ka hokeo, kahi i waihok aku ai na mea o kel alii. A ike aku la o Kakuhihewa ia Loli e wehe aha i ka! hokeo, alaila,.oleio aku la i kona kahu ponoi, me ka i aku: ! "E hele oe a olelo aku i ke kahu o Lonoikamakahiki, aole 1 e lawe ika malo a lpaa ka oke alii." Ano ko Ka-; kuhihewa olelo ana pela, alaila, hele aku la ua kahu nei p Kakuhihewa a halawai me Loli, i aku la ma, ka ninau: Heaha ia au e w r ehe nei ika hokeo oua hanai nei au? ?:> I mai la o Loli: "E wehe ae ana wau ik& malo a ihe ke kapa oke alii, ' Olelo aku la ua wahi kahu.nei o Kakuhihewa: "E hoi wale oe ( , aole e loaa ka malo ia oe, a loaa ka inoa. o ke alii (Kakuhihewa)lloi aku la o Loli, ninaii mai la o Lonoikamakahiki: "Auhea ka hoi ka malo?" Olelo aku io o Loli: "Aole e loaa mai ka walo, ua au'a ia mai nei e Kakuhihewa, aia a loaa ka inoa o Kakuhihewa, alaila loaa mai ka malo." I aku o Lonoikamakahiki: "E kii oe i kuu malo, a lMve mai, a ina i nmau māi ia oe alaila, ninau aku oe i kona inoa." Hoi aku la o Loli a wehe hou no ika hokeo; ninau hou mai ke kahu o Kakuhihewa; "Heaha kau hana ika hokeo?" I aku o Loli: M I kii mai nei no wau ika malo a me kē kapa oke aHi." I aku la o Kakuhihewa: "He hoopaa anei oe; aolo anei oo o loho, ua oleloia aku nei oe, aia a loaa kun inoa, alaila, toaa aku ka malo a me ke kapa." Olelo aku la o Loli: "O ka'u ia i ol<4c aku nei ike alii a'u, i mai nei kola, e hoi mai wau a nmau aku i kou inoa." I aku o Kakuhihewa: "O kuu inoa o Kealialia Hu o Mana." Hoi.wale aku ia o Loli mo ka uele ika malo, Kiuau mai ia o Lonoikamakahiki: "Owai ka iuoa oko aīii o Oahu?'' Alaila, hai aku la kahi kahu, o Loli: "I mal nei' o Kealialla liu o Mana." I aku o Lonoikamakahiki: "O hoi a lawe mai i kuu nialo. i olelo hou mai, alaila olelo aku oe, ua 01010 aku wau: 'O Kealialia liu o Mana* inoa nei: no o Lolioikamakahiki lu? Pola oe e olelo aku ai," ] A pau ka laua kamailio ana no keia mau mea, a o ka' I&ua hope loa no hoi ia ma keia mau mea, alaila, hot aku la o Loli aka hate alii o Kakuhīhewa. oK nn \kn inoa oua haio alii la. Lalau hou aku la no ua o Loli i ka hokeo, e wehe ana ika malo ame ko kapa. I mu u\ ninau hou mai o Kakuhihown ; I.oli' Heaha ia au e wehe hou noi ika hoke« ako haiuu?" lakuo Lolī: "O ka malo no oko aHi." I aku o Kakuhihowa: "Aole anei oe o !o!\o. aole e loaa aku ka malo. a loaa kuu inoa?" I aku ō Loli : "l'a olelo aku nei wan pela, aka, oielo mai nei kela, me ka ninau mai: 4 0wai ka inoa o Kakuhihewa?* Hai nei wnu; Kealialia hu o Mana/ I mii nei kt?la: 'O Keahnlia liu o Mana inoa nei no o Lonoikamakahiki 1 ]a: s a m«i ua ain i» ia u, a oia la." Ano keia elelo ana ak« a I.oH poia. alaiia, ninau ae la o Kakuhihewa ia Lanahuimihaku ma : "No ke aiii io auei o Hawaii keia inoa?" I ak« o ma: "He wahahee, aole ona inoa e Hke me koia. he alii inoa o!e; mai makau oc ui li ta aku," L*.*, -v i (Aol ' l p>u)