Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 42, 27 February 1936 — KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE [ARTICLE]

KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI

KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE

MOKUNA VII. KA HOOPAPA HOU ANA O KAKUHĪHEWA ME LONOIKAMAKAHIKI NO HAUNA O ka hoopapa ana a ke alii o Oahu me ke alii' o Hawaii, i olelo ia ma keia mokuna, o keia ka laua hoopapa hope loa, a hoi pu aku la o Lonoikamakahiki me Kaikilani i Hawaii. ■ O ke kumu o keia hoopapa, no Hauna wale no; no ka mahope iho o ka lilo ana o Oahu ia Lonoikamakahiki ma na piii mua ana, ua noi mai o Kakuhihewa ia Lonoikamakahiki, e hoihc,i hou o Oahu iaia; a penei ka Kakuhihewa oieio; ''E ke alii o Hawaii, e aho e hoihoi ka aina ia'u. a e hoopau kela pili mua, ame kela eo'mua ana. E noonoo hou mai oe i kumu hoopapa hou na kaua, a ina e eo wau ma ke kumu hoopapa hope, alaila, lilo pau loa o Oahu nei ia oe, mai kanaka nui a kanaka liilii." 0 keia olelo ana a Kakuhihewa pela, no Lanahuimihaku ma, no ka mea, ua olelo o Lonoikamakahiki. e koli oia ia Lanahuimihaku ma. A oia wale no ke kumu i olelo aku ai ua o Lanahuimihaku ia Kakuhihewa, e noi aku ia Lonoikamakahiki e imi hou i kumu hoopapa; aka, aole nae o Lonoikamakahiki i hai aku i kumu hoopapa na lauā. Aka, mahope koke iho oia wa no, lawe ae la o Lonoikamakahiki i kona hokeo a ku imua o kona alo, a olelo aku la ia Kakuhihewa: "E ke alii o Oahu nei, o keia hokeo la, ua piha i ka iwi o na 'lii i make i ke kaua i luna o Puumaneo. no ka mea, eono alii aimoku i make i ke kaua ā kuu makuakane e waiho nei i !oko o ka hokeo." Olelo aku la o Kakuhihewa: "Wahahee wale! Owai kai ao mai ia oe. he pau na 'lii eono iloko o ha hokeo?" t aku o Lōnoikamakahiki: "Owau no. Aia apopo hiki mai kuu makuakane o Hauna. nāna e hai aku iā 6ukou." ! aku o Kakuhihewa: "A nawai mai nei hōi na olelo au e puka mai ana o Hauna ika la apopo?" I aku o Lonoikamakahiki: "Na'u no, ana kuu ike." īa manawa mnau ae la o Kakuhihewa ia Lanahuimihaku ma: "Ea ; he oiaio anei kela a ke alii o Hawaii e olelo mai la. "he ike kona; a e hiki io mai ana anei o Hauna Ika 1a apopo?" T aku c, Lanahuimihaku: "He wahahee, nawai kona Ike; 0 maua no paha kona mau kanaka ike, mai kona makuakane mai, a o ua o Hauna mai la i Hawaii; a o ke kahu no ona i pepehi ai ia kakou i kai, pau aeia ho na ka»aka ike; a o ua alii la ea he ole Ioa." I hou aku o Kakuhihewa: "He oiaio, e puka mai ana anei o Hauna i jca *ia apopo?" J I aku ua o Lanahuimihaku ma: "He wahah«e. Piliia aku." 1 akn o Kakuhihewa ia Lonoikamakahiki': "E ke alii o'Hawaii-e. He nani ia uā teaa ae la ka kāua kumu hoopapa o Hauna, o kona hiki mai i ka īa apopo," I aku o| "Auhea kau kumu e* pili ai? I ku!"¥cft iiei" mea o kat pili i ka loaa o ke kumn e piU mai aiV'' 1 tnai o Kakwhihewa: "Kai noa no hoi o Oahu nei no ā •puni ia Hawaii?" I aku o Lonoikāmakāhiki; "Aia ka ar lilo o Oahu nei ia'u, pili mai no?" ī hou mai o Kakuhihewa: "Alia hoi ia manao ou eke alii 6 Hawaii. Kai 11 oa o Oahu iki kā kaua i pili iho nei, koe no'o Oahu nui?" T'aku o Lonoikamakahiki: "Ua poi]6. Ma % moku okatift nae ka pih', eono moku o Oahii nfei, eono fto hōl o Hawaii." A holo ae la ka laua olelo, ia po iho hiki ae la o< ■Hauna i Kaihia, a ao ae, hai aku la 0 Lonoikamakāhik'i ia Kakuhihewa: "Ua hiki ae la o Hauna eia i Oahu nei." ; A lohe o Kakuhihewa i keia olelo a Lonoikamakahiki,! alaila, kena ae la oia i kana elele ia Kuleonui, he kanakn I kaulana oia īka mama, a olelo aku !a: "E hele oe e nalia ' a puni o Oahu nei, a ina i ike oe ia Haunā, alaila e p£pehi ! iho, a hao ae i ka waiwai, i eo ke alii o Hawaii ia kākou." 1 Alaila holo ae la o Kuleonui a puni o Oahii nei; aole i Joaa' o Hauna. Hoi aku la, a olelo āku la ia Kakuhihewa : "He- ! le aku nei wau ā puni o Oahu nei, aoīe i loāa o Hauna.l aole no i puka mai, aole he waa holo māi ma ka moana! 1 aole no hoi he waa hekau i ke kai/aole he 'waa kau i ukaJ he ole loa no." Ia manawa i manāo ai o Kakuhihewa, e' eo āna o Lonoikamakahilei. Alaila, hele aku la o hihewa a olelo aku ia Lonoikamakahlki. me ka ninau oku ■ 1 "Ua hiki mai nei anei o Hauna?" I aku q Lonoikamaka- 1 hiki: "Ua hiki ae la." i Lohe ae la no o Kakuhihewa i keia olelo a Lonoika-! aiakahiki, kena hou aku la no ia Kuleonui, e holo a puni' 0 Oahu. holo hou aku la no, a hoi aku la, hai aku' ia. iku ahi, me ka hoole ak;u: "Aole i loaā> aole no i hiki' E like no me kana olelo mua.' ! Aka, ma ke kaapuni mua ana a Kaleonui i ua la la, 1 ua liiki mua ae o Hauiia ma Kailua, e konane ana mo na i wahiae; ike nae o Hauna ta Kuleonui e holo ana, me aiawa o na maka, mao a mao, i ike aku ai oni i kona inea i hoounaīa ai, aole nae oia i jke aku ia Hauna, aka, o H&una kai ike mua aku ia Kuleonuu a nolaila o>'a i pee ai, a paktle aku la i na maka o ka elele a KakuhiheWA. HE WAHI OLELO NO HAI'NA ; la Hauna e noho ana i Hawaii manao ae la oia e imi laaai la lK>no\ka:makahiki, a uolaila, hoowakaukau ao l oia i na akana a pau e hooili mahma o konn mau waa. A o ka ukana niu o luna ona waa o Hauna, he ahuula. l r a i hoopihaia na waa mai nuia a hope i ka ahuula, a oia )iooikahi no ka ukana, [■" Ta holo ana nia! mai Hawaii maī a kau ma Kaihia, ike f aku !a oia e konane ana ehm w *h\m mo ka 'aua ?>?au kala ike ana aku a Haima i a honua ka papa konane, lalaila. i aku o Hauna- "Ua ma h lua. irta owa\s ko olua f hoa konane. make olua ia'u." r mai ua mau wahino la 1 i"Em mm no hoi ka papa konane, konane mai " l akn ' Hanna: "A!ia kakou e konane, aia a hala aku ka e!o?e a 'Kaknhihewa, alai?a, konane kakou:-o pono nae "ke uhi \ kp kapa ka papa konane. alaila, olelo ka piH manvaa, a Vo--1 !o. alaila konane " k A haln aku 'la o Kuloonui, oleīo ae la lakou r,o ka pHi. a hooholo ae In lakou A penei ka pili ana, Ole'o iv.ai |na wahine ia Ihumn: "Aole a maua kumu o ae e pili aku ;ai. o na kino wale no o mana. a ina no hoi ua mako maua 'ia oe rr.a ka o ka papa mua . alai:a. 'ilo no ho' niaua Sr.au " T ak:: la o Hnuna: "He mauwaa kaulua ko*r t o-ra jua piha ik« waixvsi: okn waiwai nui v,ae o tuna. ho uhuula, a ip>a 1 -r.ako wau ia ohia. no oh:a ka >\aa sw,i ko -Aa. na o Imia apau a me $a kanaka pu o hma " T srai *a [wahine: "V» nw;;." OhMo akn' h\ o īhww,** 'uhau mua i koo." i p»ul