Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 45, 19 March 1936 — KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE [ARTICLE]

KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI

KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE

MOKUNA VIII. KA HOIKE ANA A LONOIKAMAKAHIKI I KA IWI O NA 'LII I MAKE IA KEAWENUIAUMI. T 4i ka hiki ana mai o Pupuakea, kuka ae la laua a ho- ' alail » hoounaia aku la kekahi elele ē Pupualeea e kii 1 aku i iia kanaka a pau e hele mai no ke kaua. No ka mea, 1 0 Kau. oia waīe no I k'oe aole i kipi, no ka mea/ malaila no o Pupuakea kāhi i noho ai, mahope iho o ko* Lonoikamakahiki holo ana i Oahu. A lohe ae la na kanaka, alaila, hele mai la lakou mauka o Kau a mauka o Kona, a o ka lima hoi i hoounaia, hiki mai Ta ia ma Kealakekua, ma kahj e noho ana o Lonoikamakahiki laua me Pupuakea. Mahope iho o k e ia lohe ana ua heje ae na kanaka mauka, alaila, hele aku la o Lonoikai&akahiki iaua o Pupuakea, a halawai aku la me na kanaka i Puuanahulu, a malaila kahi i hoonoho ai oke kaua. Aka nae, ia manawa, ike mai la ka aoao kipi i kai o Anaehoomalu Ika ula oke a o Puuanahulu ina kanaka, he mea haohao nae ia ina kipi. Manao nae kekahī poe kipi, he kaua- a ma ka manao hoi o kekahi poe, he poe kanaka no no lakou 1 )» no ka mea » ua manaoia, aia no o Lonoikamakahiki i Oahu, no ka mea hoi, aole he poe nana i olelo aku ua puka ae o Lonoikamakahiki i Kealakekua. Ma kela la a na kipi e haohao la, a ma ia po iho, iho' aku la o Lonoikamakahiki me kona kaikaina me Pupuakea, a me na kanaka a pau i makaukau no ka hoouka ka-' ua. I kela po, ina kanaka i iho aku ai mai Puuanahulu' aku, ia manawa, manao ae la na kipi he kaua keia, no ka mea, aia ma ka lima o na kanaka, na lama (he mau iho'mo kukui) e a ana mai mua a hope o ka huakai kaua a Lonoikamakahiki. Nolaila, hoomakaukaua ae la na kipi' i ke kaua, a hoouna aku la i luna e hai aku i na kanaka a' me na hi o ka aoao kipi i ho'onohoia mai Anaehoomalu a' Kohala loa. | Aka ia Lonoikamakahiki ma i iho māi āi, halawai mua ' īho la me na kipi i Wailea, a o ka hoouka koke iho la no ia l 0 ke kaua, a pau iho la na kipi i ka lukuia, a lanakila ae ' la o Lonoikamakahiki ma ia hoouka kaua ana. Oka hoouka kaua ana keia a Lonoikamakahiki i kah e awai ai ke koko i kai o Wainanalii, a nolaila ua kapaia keia kaua a Lonoikamakahiki o Kaheawai. IX. NA HOOUKA KAUA A LONOIKAMAKAHIKI _ Mahope iho oke kaua a Lonoikamakahiki i Kaheawai, ma ke kakahiaka nui, ike ia mai la o Lonoikamakahiki e ka aoao kipi e hele aku ana i ke a o Kaniku, alaila, hoi aku 11 na kanaka oka aoao kipi a hai aku la iko lakou pukaua (Aiihikaua) ia Kanaloapulehu, me ka i aku: "Eia e o Lonoikamakahiki me Pupuakea ma, ua pau mai neii i * a ma ke ua ee ma i ne i kakou (na kipi) " 1 Nolaila, olelo ae la o Kanaloapulehu ia kawaiea ko Hi o alii: "Hq aku ke kaua i k e j one nui, ī hoouka ai ke kaua ilaila, i hiki a.e i a 0 Lono-j kamakahiki ilaila, ua paa mua ia kakou ke one, na lakoul » e hele a*, kanu mai ke one i na maka, HIo lakou ilaiia e anaanai ai hao aku na pohaku, o ka lanakila no ia." E like me ka olelo a Kanaloapulehu ia Kanaloakua-' kawaiea, alaila, laweia aku la na kanaka o ka aoao kipi a hoonoho ma Kaunooa (aia no kda wāhi mawaena o Puako a me- Kawaihae. Ma ke ehu awakea kea) halawai aku la o Lonoikamakahiki me na kipi. a ka hoouka iho la no ia o ke kaua, a lanakila iho la o Lo-'" oaoikamakahiki ma ia hoouka kaua ana, a hee aku la o Kanaloapulehu ma me na kipi a pau, ma ka ehu ahiahi 1 , / a Kanaloapuiehu ma i hee aku ai me na kipi, loaa aku ia ko Kohala poe .kipi mai a me ko Hamakua mai ma kahi ī kapaia o Nakikiaianihau, I aku la o Kanaloapulehu. 1 ma īko Kohala poe kipi a me ko Hamakua: Hoi hou aieu kakou i hope, a i Haleokapuni kakou e hoomoana ai; aole auanei he mea pii aku o kakou iluna o Puukohola | aia a ike aku kakou ia Lonoikamakahiki e hele mai ana ī Nakikiaiamhau ma, alaila hoi aku kakou a luna o Puu-! kohola, i hoolue iho na pohaku o luna. alaOa make ko la-l kou kaua (ko Lonoikamakahiki ma)" E.like me ka mea' 1 oleloia e ka pukaua nui pela no i hoolohe aku ai na 'lii a 1 pau; nolaila, hoi aku la lakou a hoomoana iho la nia Haleokapum, malalo pono o ka heiau o Puukohola a me Mailekini, ma Kawaihae, a e like me ka manao o ka aoao ki- 1 pi; aka, aole o Lonoikamakahiki i hele e like me ka na kipi e manao wale ana. , I

Mahope iho o ko Loaq|kamakahiki lanakila ana i ke kaua ma Kaunpoa, alaila, nmau ae la o Lonoikamakaliiki i kana mau kahuna i kahi e hiki ai-ke hele a lanakila. Ole1q aku la na kahuna ia Lonoikamakahiki: j< Mauka ke hele ma ke pili, a hiki, i Puupa, malaila, ka hoouka kaua nui, no ka mea, o Kona wale no ka kakou i hoouka aku' nei, aole kakou i ike aku ia Hilo a me Puna, aole kakou i īke aku i& Hamakua, aole o Kohala, he wahi moku uuku ia ; i kaua hope ia, e pono ke kii niua i na kolu ia Puna, Hilo, ame Hamakua," A e like me ka olelo ana kah,una a u* o Lonoikamakahiki, pek no oia i hook>he aku ai. , la pii ana a Lonoikamakahiki ma mai Kauuooa aku, a waena pili, ma ke aumoe, ike aku Ia lakou i ke ahi & m kipi e a mai ana i Puupa, Ninau ae la o Lonoikamakahiki i na kahuna: "Heaha kela ahi-" I mai la ke kahuna: "He kaua, he ahi na na kipi aina."' Nīnau aku o Lonoikamakahiki: "A pehea kakou?" I aku na kahu»a: "Hoounaia aku i hookahi kanaha kanaka, me na lama ma ko lakou lima, 1 eha lama a ka mea hookahi e hoaa ai, alaila i kuhi maf ai lakou eha kanaha kanaka, hele pono aku 110, a mawaho pono o Puupa, alaijfa hoa ae i ko ahi i hiki aku ai i kah a UUm e hoomoana ai, al&ila o ka hoomaka no ia' o ke. kaua, 1 alualu aku mahope r.ei a o kola mai hoi he kanaha, o ko lakou hee uo ia." Ia manawa a ko kahuna : 01010 al hoouna aku la o Lonoikamakahiki i hookahi kanaha kanaka me Pupuakea pu 4 oia ke kanaha kumamakahi. A hana ae Ia lakou e Uke me ka olelo h ke kahuna, eha lama pakahi a na kauaka, a hele aku ma kah\ ake kahuiia i kuhikuhi ai. A hala aku la lakou a mawaho pono aku o kahi a ka poe kipi e hoomoana ana, hoaa mai la lakou i na lania eha ka-' naha, a hooho ae la me ka leo nni: "Iluna oke kim a*na* | īluna oke kipi a|na! !** A pela aku. : A ike ae la na kipi sna lama e a ana, ame na !eo hooho, a helu aku la lakou (na kipi) t ka mn o ua lama, pakahi, ua like me ehii kanaha. a aluah: nku la. la lakou (na kipi) i hala aku iki, Ir'ki akn la o 1 onoikam&kahikl r.:e ko na puali kaua, a'i k;i hoouka kaua ana ine ko Pupuakea pualī, ianakila mai \& o a em\ hope n\ai !a na ,(A«H t P*u.).