Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 48, 9 April 1936 — KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWA OLE [ARTICLE]

KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI

KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWA OLE

MOKUNA X. KA HEE AN A O KANOLOAKUAKAWAEIA ME NA KTPĪ.—KA LANAKIL'A ANA 0 LONOIKAMAKAHIKI. i a ™ a ? awa - lalau aku la o Pupuakea * ka lanahu a A f u° a a€ - a 1 ke ahi ' lalau ae la * ka moa, a umi aku la a uhae mai la i ke ahi, lalau a € la i ka moa, a hul«hnlu a «w« V a \° al f a , ahi ' iaiau «ku la i na huiuhulu awa, Ke koala ia ka moa, ke mama la no hoi ka awa; a ekolu mana awa; a moa ae la na uha moa, ho4 r a . Wa , ae la na uha moa i pulehu ia i ke pa. vyaiil ° aku ia ka apu awa ma ke alo o ke alii, a me na mea a pau ana i kaiioha aku ai ia Pupuakea I akn Ja o Pupuakea: "Ua makaukau ka awa a me ka moa o kau walenokoe ka ai iho a me ka mu iho i ka awa'' Noiaiia ike ae la o Lonoikamakahiki ua makaukau na mea ana ī kauoha ai mamua o kona hele ana i ka auau alaila, pama īho la oia, mamua o ka Kamalalawalu inu ana ī kona awa. I ka manawa a Pupuakea e hana ana i ka moa nana pono mai la o Kamalalawalu, i ke kupanaha o ka Pupuakea hana ana, a makemake mai la. A Pau ka laua inu awa ana a me ka paina ana, konane ua mau ahi nei. A iloko o ko iaua manawa konane, olelo aku Kamalalawalu ia Lonoikamakahiki: "E makemake aku la ka hoi au i kau kauwa, a i hoi oe ea, noho īho kau kauwa m. #y*" I aku la o Lonoikamakahiki ia Kamaialawalu: Aole ia he kauwa na'u, o ko'u kauiana ama no īa, a o ko'u kaikaina ponoi no ia. Aole e loaaakuiaoe." ■ A lohe o Kamalalawalu i keia olelo a Lonoikamakahiki ī ka i o ko'u (kauiana a$ia no ia, nolaila olelo aku o Kamalalawalu: 'lna o kau kaulana aina kela, a o kou pukaua hoi ia, alaila ke olelo aku nei au, haahaa, haka pau i ka lole. I aku o Lonoikamakahiki: "O ka iki ulu makua la nana e kaa ke kahualoa e pau ai." , A Pau hoi ka Lonoikamakahiki olelo ana, alaila oielo aku o Kamalaiawahi, me ke kuhikuhi ana ae ia Makakuikalani j Eia ae no hoi ko'u kaulana aina, o ka'u pukaua no hoi keia, o ko u kaikaina no." A no ka Kamalalawalu hoohenehene ana i ko Lonoikamakahiki pukaua ia Pupuakea, nolaila olelo aku Ia o Lonoikamakahiki i ka Kamalalawalu olelo ana: "O ko'u lfaulana aina no hoi keia." A_9©Iaila o Lonoikamakahiki ī o.elo aku ai: E, hakahaka, I ke ehu no o ka Iaau palau kulana, aiwa a papa laau aku, o ka make no ia." * • n ° o5el ° ana mai a Lonoikamakahiki pela, i aku 0 Kamalalawalu: "O ka lila maia ia o Kaea, aole e pala 1 ke anahulu." II©ko o keia mau olelo a Lonoikamakahiki me Kamalalawalu, waiho wale iloko o laua ia mea. A he mau manawa he nui mahope iho o keia mau hana a laua, i ka manawa i hoi aku ai o Lonoikanaakahiki mai kana huakai kaapum aku, manao ae la o Kamalalawalu e luku aku ma ke kaua i. na 'lii o Hawaii, no ka mea, ua kui aku la ka lono o ko Lonoikamakahiii ikaika a me ka lanakila i ke kaua. A o Kauhiokalani, ka Kamalalawalu. keiki ponoi; o hoi kekahi inoa ona. Hoouna aku la o Kamalalawalu i kana keiki e holo i me ka i aku: "E holo oe e nana i ka nui o na kanaka o Hawaii, hoi mai oe a hai mai ia'u." Nolaila, e like me ko Kamalalawalu makemake, holo aku la o Kauhiokalani ka mea i kapaia o Kauhiakama i Hawaii. Ia holo ana, pae mua aku la oia ma Kohala, ma ke awa pae waa i oleloia o Puakea. A hiki oia malaila kau na waa, hele aku la ma na kahakai o Kohala a hiki i Kawaihae; aka aole i loaa nui na kanaka ia ia ma ia hele ana aku, he kakaikahi loa; Hele aku la ua o Kauhiakama mai laila aku a hikl i Kona, i Kapalilua, ma ka paīena o Kau a me Kona, aole no ia i halawai nui me na kanaka. Pela kana hele ana a puni o Ha-waii, aole oia i ike i ka lehulehu o na kanaka i loaa ia Ia. H6i mai oia a ma Kohala ma Kapaau; ia manawa, e akoakoa ana na kanaka he lehulehu malaila, riia ke kahua mokomoko i oleloia o Hinakahua. N6 ka mea, he mea mau no ia wahi, ka akoakoa maū i kela la keia lā i ka mokomoko. I iho la o Kāuhiakama: "Kai noa ua nui a,ku ko Hawaii nei mau kanaka, aole ka; he kaulana >vale iho no ka he moku nui, a o ke kanaka, he uuku loa. Ina la hoi e like' ka nui o na kanaka o kahi a'u i hele ae 'nei e makaikai e 1 like me koonei mau wahi kaiiaka, ina la hoi e aho ia; aoie' he ole loa no ka." J 1 A ike iho la o Kauhiakama i ka nui o na kanaka o Koj hala ma ia kaapuni ana, alaila hoi aku la oia a hiki i Maui, Iaia i hiki aku ai i Maui, ninau mai la o Kamalaiawaiu: "Pehea o Hawan? I aku o Kauhiakama: "Leiwi Ko* hala i ka nuku na k^naka; no ka mea, ma ka'u hele ana aku nei a puni o Hawaii. aole i loaa nui ia*u na kanaka. Ma Kohala kuu kau mna'ana aku, hele aku la wau ma na kahakai olaila a hiki i Kawaihae, aoīe au i halawai me kekahi kanaka hookahi. Aka } ma kahi a*u i kau aku ai, ua halawai au me kekahi poo ; aole nae paha i kauaha, n ma Ka\v\ihae, pnu no na wahi kanaka iki. Hele aku au mai Kawaihae aku a hiki i Kona a kau wahī o Kau, aole au f halawai pu me "na kanaka he lehulehu; o k$ln aka loa aku he a-a wale no. Kaapuni hou akfi wau niai 1 Kau aku a Puna, Hil'o, a m? Hamakua, aok paha i akolu: lau kanaka i halawai me a'u. A i ko'u hiki ana mat ma Kohala, oia wale no ka aina kanaka a'u i ike aku nei. līe leiwi no Kohala, eia i ka nuku na kanaka." No keia loho ana o Kamalalawaln i ka ole'o a kana keiki a Kauhiakama, nolaila hoolale ae la o ua o Kamalalawalu ia Makakutka!am\ e hoomakaukau ne ke kaua. Ua oleloia *nae m& keia mooleīo, na kēkahi mau lauaka i holo mai mai Hawaii mai I paipai ia Kamalalawalu e kii e kana ia Hawaii, na KauMpaewa a me Kihapaewa* na keiki a Kum;\ikeftu ma. Wahi a ka olelo ia e kekahi poe kahiko malama, moolelo, na Lonoikam&kahiki no i hoouna mai \ kela kanaka, e holo mai e paipai ir. ICamnlawalu e kii o kaua ia Hawaii. I A ponei ka o ia hana ana a kola mau kanaka; Xo ka manao nui o LonoikainakaMki e kaua me Kamalalawalu, nolaila, hoouna aku la o Lonoikaniakah,lki ia Kuuhipaewa a me Kihapaew a e kuka pu me Kamalalawalu» ,no ke kaua, A hiki mai ta ua mau kanaka nei i o Kania|lah\walu mo ka ike olo o Kamalalawalu," he mau ka,naka keia mai ko I.onoikamakahiki alo maL I ka niaua | wa i halaw ai ai ua njuui kanaka nei me Kanialalaw lu, ok[lo aku 1a: "E kii a<? oe e kaua ia Hawaii* e Ulo aua uo o . Hawaii ia oo ke kli e kaua, no ka mea f aole he ikaīka o Lonoikamakahlki $ we ke kaulana aiua eua/' v (Aolt i