Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 1, 16 April 1936 — KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE [ARTICLE]

KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI

KE KEIKI KUPANAHA O KONA HANAI IA ANA–HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE

MOKUNA X. KA HEE ANA O KANOLOAKUAKAWAEIA ME NA KXFI.—-KA LANAKILA ANA 0 LONOIKAMAKAHIKI.

A no ka alelo ana a kela mau kanaka .pela ia Kamala lawalu, nolaila o Kamalalawalu i manao ai e holo aku i Hawaii e kaua ai. A oia ka mea i olelo ia eka poe kahiko.

A penei hoi ka oleio a kekahi poe malama moolelo. Ua oleloia penei: No ko Lonoikamakahiki makemake e ike i ka ikaika o ; na Pukaua o laua, e liKe me na olelo hoole aku a hoole mai a laua no na pukaua elua, mahope iho o ka laua inu awa. ana. A penei hoi ke "āno oka Kihapea ame Kauhipea ia Kamalalawalu; "Ina i holo ae oe i Hawaii e kaua me Lonoikamakahiki, ahai aku auanei ka kakou kaua iluna o Puuoaoaka a me Hokuula, i paa e ia wahi ia kakou, lilo e ia kakou na pohaku, i kahi kiekie, i lilo auanei ka Lonoikamakahiki maīalo mai, he hoonee wale no ka iuna mai a o ka hee no ia o ka Hawaii. ī ka Pela ka ua mau kanaka e olelo nei ia Kamalalawalu. Aole nae he olelo oiaio a ua mau kanaka nei ia Kamalalawalu, aka, e nolu ana i mea e pio ai ko Kamalalawalu aoaq. Ma keia ano wale no i lana liui ai o Kamalalawalu e hele e kaua ia Lonoikamakahiki.

MOKUNA XII. KA HOI ANA 0 KAUHIPAEWA A ME KIIIAPAEWA I HAWAIL—KA HOLO ANA O KAMALALAWAUU I HAWAII.

Mahope mai o kona kau, ua pil mai la o Theodore Roomalalawalu no ke kaua, alaila hoi aku Ia laua i Hawaii. A i- ka hiki ana aku i Hawaii, e noho ana o Lonoikamaka- | hiki i Puako ia manawa, # kali ana no ia Kauhipaewa ma !i ka hoi aku. A hiki aku "!a laua, ninau mai la ke alii ika laua mea i hoouna ia aku ai; alaila, hai aku la laua e like *ne ka laua kamailio ana me Kamalalawalu. Alaila hoomakaukau ae la o Lonoikamakahiki e like me ke kaua, i oia no ka hiki mai o_ Kamalalawalu. A hala aku la o Kauhipaewa ma i Hawaii; alaila, hoomakaukau ae la o Kamalalawalu no ka holo i ke kaua i Hawaii. A t ika wa a ke Akua i kamailio mai ai no ka la me ka holo i Hawaii i ke kaua rae LonoikamaMhiki» i aku la o Lanikaula ia Kamalalawalu: "Auhea oe, e hoomakaukau ana .keia mau waa ou a hele ihea? " I aku la o Kamalalawalu "E hoio ana e kaua me Lonoikamakahiki." I aku 0 Lanikaula: "Aole e hee o "lionoikamakahiki ia oe, no ,k» mea, aole.he ikaika nui e loaa ai o Lonoikama^ahiki, Ino ka mea, he ahe akua kela." I aku o Kai malalawalu: "Ka! Ua olelo mai o Kauhiakapaa, he leiIwi wale rio o Kohala, ika nuku na kaaaka." A 110 keia olelo ana aku o Kamalalawalu pela ia Lanikaula, olelo paku la o Lanikaula : "Hoouna aku nei oe'i ko keiki (Kaufiiiakama) e hele e makaikai i ka nui o na kanaka o Hapwaii, a hoi mai la, a hai mai la ia oe, aole he nui o na ka- ! naka o Hawaii. Aka, ike ole aku la o Kauhiakama i ka I nui o na kanaka o Kohala, no ka mea, ma kahakni ka iiele [ana; a hele aku la a hiki i Kona, hele la mai Kawhae aku a hoea iluna o īīnehue, aole no e īke i na. olaila. no ka mea he a-a wale no; aka, hele aku'la maKona loa a hiki i Kai*. ina ? ke kakahiaka .nuika hele aaa ma Kona, aole e !oaa kanaka ia wa, no ka mea, ua pau na kanaka o ia wahi iuka a o kekahi poe, ua pau i ka lawaia. a oka poe koe iho he poe palupalu; a nolaila ka loaa ole ona kanaka o Kona ia Kauhiakama ma ia hele aua. Aka, ina ma ke ahiahi ka hele ana, ina ua ike ika nui o ki* naka o Kona. no ka mea, o ka okana nui hookahi ia o Hawaii."

Ma keia olelo a Lanikaula, aole nae he hoomaopopo nui 0 Kamalalawalu ia oieio, aka hoomau no o Kamalalawalu 1 kona manao kaua A ike mai la o Lanikaula, ua.paakiki loa ko Eamaialawa'a manao no ke kaua, olelo aku la o Lanikaula ia Kamaiaiawalu: "Ina i manao oe e kii ia Lonoikamakahiki e kaua, aia kou kahua e noho ai o Anaehoomalu, ina hiki mai ke kaua a Lonoikamakahiki i l oukou ia, aiaila, hoihoi aku ke kaua i Pohakuloa e hoouka ai i kahi haiki, alaila lanakila oukou maluna o ka Hawaii." 1 aku la o Kamalalawalu: "Aole oe i ike, no ka mea. ua olelo maopopo ioa ia mai au e Kauhipaewa laua o Kihapaewa, aia ko makou kahua kaui iluna o Hokuula ame Puuoaoaka; he wahl kau iluna." I hou aku o Lanlkauia : aku la oe i na keiki a Ku/naikeau ma, nolu ia inai la oe; noiaila, e hoolohe oe i ka'u» a ina e hoolohe ole oe i ka'u olelo, aole wau e manao ana e hoi kino mai ana oe ia Maui nei,"

■ A no ka Lanlkaula olelo ana la KāmalalaWalu pela, aiaila wela ae !a ko Kanialalawalu Inaina 110 Lauikaula, alhi la. Aka, aole i hooki o Lanikaula, i kana olelo aku ia Kamalalawalu, 110 ka minamina no i ke aiiiaraila olelo aku la no oia (Lanikauia) : "E Kamalalawa- » kc , Paakiki !qa h|i oe ike kuua; a eia ka u ia oe. E pono ke kapu helau i keiā mau la. mamua o kou hele ana e hoomaiiehe mua i ke akua. alaila hele." Aka, o Ka' maialawalu ma koia 01010 ana a Lanikaula, aole no i mahti mai, Nolaila pnu ae la ka Lanikauīa olelo ana. Al;>hope iho o ka Lanikaula olelo ana ia Kamalalawalu, alaila. hoomakaukau ao la o Makakuikalani i na waa kauu, mamnlf oke kauoha Ikaika a Kamalulawalu. Ai ka makaukau ana o na wna a 1110 na pukaua e ae, a me aa kanaka a nau, a ike ao la ua o Lanikaul'a ua niakaukau ua waa kaua o Kamalalawalu, u e lana ana i ke awa o Hamoa: ia manawa, hole mai o Lanikaula, a waiiana, mai la fmua o ke aMi a me na waa kaua a pau t omi o tnna a*a na waa o ke alii ike kai, A peiiei kana wanana ma ke mele. a o ka Lanikaula olelo hupe ia ia Kamalalawalu. A penei: Koae uia ke koao kea, Koae iele pauma ana; Kiekie iiuna ka hoku» Haahaa i a« ka Malama. , * He akua ko akua o Lono f *k«a » »1« © lama ana; Pu»ikL Pwu«ui, 1 Puuioa. \ Puupoko, I Puwkahamahaiia. i ka hana a ke akua o Lono; O Lono ka ipu ik;, O Lono ka ipu nui., O Puunahe iki, , A pau ka olelo wauaua ana ma ke mek- e uke mo ka lieike s:a!uua» uiaila, aolo aku U o Kainalalawaiu me kona mau waa kaua he | X