Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 2, 23 April 1936 — HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI [ARTICLE]

HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI

keia mau ino nui ae la apau i ike ia, ua hoonele ia na Kanaka me na home ole, kekahi o na kanaka ua pau aku i ka make, a o ke poho o na waiwai, ua koho ia maluna aku o na biliona dala. Iloko nae o keia mau ehaeha apau e ike ia nei, aia hol \£? pupukahna ka puuwai oka lahuikanaka ike aloha no 1 kekahi a e kokua aku ana kekahi i kekahi ma na pihkia e ike ia ana. E hoomaka mai ana mai ka makahiki 1900 mai ua hoonui hou ia na mokuaina i komo mai malalo o ka'llniona Ua komo mai ka mokuaina o Oklahoma i ka makahiki 1907, a o na mokuaina o Nu Mekiko ame Arizona, ua komo mai laua iloko o ka makahiki 1912, a nona ka huina i nui i ike ia i koia la malalo oka Hae Aeko he 48, ahe huina nui keia e hiki.ole ai_ ke hooioliia a hiki i ka hulihia ana o ka hopiia nui, nolaila makou i kapa ai i keia kau o ka makahiki ka makahiki i hooiiui mai i na mokuaina hou malalo o Amerika Huipuia. U& hoomaka keia hoonui ana ma ka aoao hikina, ka aoao hema ame ka aoao komohana, aka, o ka aoao o ka paakiki loa o ka hoonui ia ana o.ia no ka aoao akau. Ile 48 ka nui o na hoku e kau nei maluna o ka Hae o Amei'ika liuipuia i keia la, a e komo aku ana lakou apau ; iloko. oka moolelo o keia aina oka lanakila, kuokoa ame ka maluhia. E kue na kanaka o Cuba i ka 2*iila ana a Sepania a i ka makahiki 1895 i kukala ae ai lakou i ko lakou kuokoa. Ua kunana o Amenka i ke komo ana aku e ake'ake'a, aka, o kona mau noonoo ana a pau aia no ia me Cuba i hoohaahaa hoohilahila mau ia e Sepania i na wa apau. Aka, i ka hoomaka ana mai o ka makahiki 1898, i kiana pauda ia ai ka mokukaua "Maine" iaia e ku ana me ka maiuhia maloko o ke awa o Havana. Ua kukala kaua aku la o Amenka ia Sepania iloko o Aperila, a hooniaka aku la oia e kuekaa i na moana o ka, : Pakipika ame ka Atelanika, no ka huli ana i ke aumoku-' kaua o ke aupuni o Sepania, na Adimarala Dewey o ka moana Pakipika, i lele kaua aku maluna o ke aumokukaua Sepania mawaho o ke awa o Manila. * Lilopio mai la na aumokukaua Sepania iaia, a ua lawepio pu ia mai ke kulanakauhale o Manila. Na Adimarala Simpson ame kokua alakai Schaley i paniku' mai i ke awa o Santiago oiai na aumoku Sepania maloko-olaila, a ua pau loa iho la lakou i ka Uikuia oiai lakou e hoao ana e mahuka. I keia manawa hookahi, aia na kaua aina e lawelawe ia ana ma Cuba. Lilopio mai la o Santiago ame kona mau pono apau. Ma konn kuikahi i kakauinoa ia ai iloko o Dekemaba, ua hookuu lanakila ia a ua lilo mai malalo o Amedka Huipuia na aina o Porto Rico, Guam ame Filiplnie, O na makahiki mahope iho o keia kaua ana, ua hoonui mai ia i na aina hou nialalo o Amerika Huipuia,— komo aku la na ka'ina wawae o Amenka maīuna o na aina komohana ame ka hema. hikina, ua hele mai Ia o Porto Rico imua o kakou oka pau ana oke .kaua, Ma ke komohana ua lroai ia mai e kakou ke kuleana o ke alawai oki, a k&kōu.! pāaua ai no kekahi mau makahiki loihi i ka pa- ( ©Ji. ana i keia aina a hiki ika loaa ana oke akea kuipono ame ka hphonu o ka holo ana o na moku mai ka mai no ka hejma, no ka auhau haāhaa loa. A ai> ma ka moana kai Pakipika, eia me kakou na °rokujpuni o Hawaii, na aina Filipine ame kekahi mau aina Kilii e ae, A aia ma ke kukuln akan, he nui na huakai a na kanaka huli aina i hele aku ai ma kf 4 kukulu akau, a i ka makalhiki 1909 i hookau aku ai o Perry i ka Hae Amerika maluna o ka piko o ke kukulu akau. keia mau aina apau j hoonui hou ia mai, ua lilo keia i mea e hoomaikai ia mai ai o Amenka e na aupuni eāeoke ao nei. Oke kulana o kāna mau hooponopono ana, aia maluna o ke kaulike ame ka aelike ana o na aoao •a pau; a pela no me na hooponopono ana me ke aupunī 0 Kina, he nui loa na manawa a Amenka i maiiao ai e lawe iaia malalo o kona malu, aole oia i manao e lawe limanui, aka, e kali no oia a hiki i ka loaa ana o ka manawa maikai. Mawaena o kekahi mau mea e ae i ike ia ma Amerika iloko o keia manawa hookahi i lilo mai la o keia mau aina liilii ae la, oia no na pilikia o na limahana, ame na olohani like ole, ka hooholo ia ana o na kanawai e hoopakele ia ai ka lahui mai ke „kuai ana i ka lakou mau meaai ame na laau like ole no ka hoola ana i ko lakou mau oma'ima'i Hke ole; a pela pu me ka hooholo ia ana o na kanawai e haawi ana i na hoopakele ana i na makaainana mai na poino ulia a ke ahi, ka waikaha, ka makani ino ame ke ola'i, a o ka huina nui o na mokuaina iloko o ka uniona i keia manawa he kanaha-kumamawalu. Ma na mea pili i na hana kalaiaina, o peresidena elua i hahai aku mahope o McKinley, oia no o Rooseve!t ame Taft, he mau Repubalika laua a elua. Alaila, mahope mai o ke koho ia ana o Wi!son,. ia manawa i huli hoi hou mai ai ka aoao kalaiaina Demokarata maluna o ka mana aupuni no iwakalua makahiki i.hala ae. ' MOKUNA XIV E HOOMANAO ANA I NA MEA I HALA . Inala o ke kau kupulau oka makahiki 1876, ala mai oe o na hora kakahiaka ma ka aina o Fairmount Paka, e mau ana no ea hu'ihu*i o ke kakahiaka, e hoopiha ana i kou kino me na oa hu'ihu'i aala onaona o ke kupulau, a aia keia wahi ma ka mokuaina o Piladelepia. Tka makahiki holookoa, e hana ana na kanaka iloko o ka wela 0 ke kikina o ka makalii, a iloko o na kikina o ke kau anu, a pela hoi me ke kau makalapua; aka, i ka hiki ana mai 1 keia kau o ke onaona hu'ihu'i, aia hoi, ua hoopiha ia la- <. kou me ka hauoli. .... E hoike ana na kanaka i ko lakou kulana ikaika ma' na hana like ole. a iloko o ia ffiana\va hookahi. e.kukulu ana ha kanaka i kekahi hale maluna o kekahi kahua aina o Elua haneri eka a oi. Nui na kanaka ona lahui e lawelawe hana ana ma keia hale nani hou e kukiilu ia Hel; e wehewehe ana lakou i na pahu like ole e mokaki ana ma o a maanei. na apana like ole o keia hale, keia , v 2Q&u pahu ukana apau mai na aina mai o Ceremania, ItaKa, Farani ame īapana. a ma na aupuni e ae no o Ēuropa, Ua hiki pu mai keia poe malihini apau i Amenka nei, no ke kokua ana ia kakou i ka hauoli pu ana me kakou i ka puni ana o hookahi hanrri makahiki o ke kakaninoaia ana oke kuokoa. Lawe mai la he 39 o keia mau aina iko lakou mau kuikahi like ole no ka hoohui pu ana mai me kakou. Haawi makana ia aku lakou me na apana aina llke 'ole, a ua kukulu ae la hoi lakou he mau halē nunfti o ke ano oko lakou mau aina i hele mai ai. He 26 oko ka- . kou mau mokuaina ponoi i kukulu ae i ko lakou mau ha--0 ka heluna o na kauhale apau i kukulu ia ae he 200 Ao ia/ua manao \tale ia keia mau kauhale no kela la hoohanoliano wak no, a i ka pau ana, e huli hoi aku ai keia inau malihini no ko lakou mau aina ponoi iho, i p»u,jt