Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 3, 30 April 1936 — KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI KE KEIKI KUPANAHA O KOUA HANAI IA ANA-HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE KA HEE ANA O KANOLOAKUAKAWAEIA ME NA KIPI.—KA LANAKILA ANA O LONOIKAMAKAHIKI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O LONOIKAMAKAHIKI

KE KEIKI KUPANAHA O KOUA HANAI IA ANA-HOOLE OIA I NA MEA KAUA A KONA MAKUAKANE A KEAWENUIAUMI I KA WAIWAI OLE

KA HEE ANA O KANOLOAKUAKAWAEIA ME NA KIPI.—KA LANAKILA ANA O LONOIKAMAKAHIKI.

Aka hoī, o Makakuikalani, i kona lohe ana ia Kamalalawalu ua olelo aku oia ia Lonoikamakahiki e hoopau i ke kaua, he mea makemake ole nae ia ia Makakuikalani. Oiu noi, ua olelo aku o ua Makakuikalani nei ia Kamalalawalu, aole e hoopau ike kaua. "Ho aku imua a kau ika nananuu: alaila ike ia na keiki makua o kakou." A no ia manaopaa o Makakuikalani, hoike mau ae la oia imua o ko ■Hawaii kaua i kela la ieia ia "pau na la ekolu. Mahope iho o na la ekolu, hoomaka iho la na aoao elua e kaua, a iioko no o ua la hoouka kaua la ? lanakila ae la o Lonoikaniakaniki maluiia o ko Kamalalaw 7 alu puali holookoa, a auhee aku la ko Maui a pau.

A penei hoi ka moolelo oia hoouka kaua ana i oleloia eka poe kahiko, ma ka lakou malama moolelo ana. Mamua 'o ka hoeuka kaua ana, he mea m'au i na elemakuie ka paipai ana ia Kamalalawalu e kaua. Aia lohe ua mau elemakule nei i na olelo a Kamalalawalu ma, no na mea a lakou e hana aku ai ia Lonoikamakahiki, ma na mea e pili ana i ke kaua e lanakila ai" ko lakou aoao, a e pio ai hoi ko Lonoikamakahiki, alaila, e hele aku auanei ua mau elemakuie nei e hai aku ia Lonoikamakahiki ma, ma kekahi manawa kaawaie oka po. No ka mea, na ua mau elemakul£ nei no e kuhikuhi āku ia Kamalalawaiu ma i ke kahua kahi e hoouka ai ke kaua ana. A e iike me ke kuhikuhi ana a kela mau elemakule, e lilo auanei ia.i olelo na Kamalalawalu e hilinai nui ai.

A no ia mea, hele aku no o Kumaikeau ma, ua elemakule nolu (apuka) nei a hai aku ia Lonoikamakahiki. Aole no e kuhikuhi ana ua mau elemakule nei i ke kahua kaua ma kahi e lanakila ai ko Kamalalawalu mau puali, aka, ma kahi e pio ai o Kamalalawalu ma, malaila no ka ua mau elemakule nei kahua kaua e. hoonoho aL

I ka la o ka hoouka kaua, ma ke kakahiaka nui, hele aku la o Makakuikalani mamua, a o kona, poe kaua mahope ona, a ma Waikakanilua, malalo aku o Hokuula a me Puuoaoaka, ma ka huli e nana iho ana ia Waikoloa. Aka hoi, o i kona ike ana mai ia Makakuikalani, e hoonoho*%ku!*afla me kona poe koa, alaila, hele mai la o Pupuakea me kona poe.kaua, me ka makaukau hoi no ke kaua. Aka, ua makaukau no na aoao a elua no ke kaua.

He kanaka nui a loihi o Makakuikalani, ka pukaua ikaika kaulana o Maui, ko Kamalalawalu kaikaina. A o Pupuakea hoi ko Hawaii pukaua ikaika kaulana, ko Lonoikamakahiki kaikaina, he wahi kanaka uuku no L ia, a haahaa hoLUa aoia no laua a elua i ke kaka laau palau, a ua akamai no laua a elua, aka, he kumu okoa ka kekahi a me kekahi, aua aoia no laua ma na wahi kaawale. A,ka, i ka Ia o ka hoouka kaua ana, ua weliweli mai la ko Lonoikamakahiki poe kaua, no ka ike ana mai ia Makakuikalani. •

Aka, q Pupuakea, iloko o kona manawa i ike aku ai ia Makakuikalani, aole i komo mai iloko ona ka makau, aole no hoi oia i weliweli, aka, kupaa mau no oia e kaua aku ia Makakuikalani.

Ia Makakuikalani a me Pupuakea e ku ana .ma ke ka* h-ua kaua, ia manawa, lawe ae la o Makakuikalani i kana laau palau a kiekie, a hahau iho la maluua iho o Pupuakea, a no ka haahaa o Pupuakea, ua pa lihi aku la o Pu puakea, aka, haule aku la o Pupuakea ilalo i ka honua. A o ka welau o ua laau palau ia a Makakuikalani, ilokohoi o kona manawa i hahau aku ai ia Pupuakea, napoo pu aku la ika lepo. Ika manawa ipa aku ai o Pupuakea i ka laau palau a Makakuikalani, a hauLe iialo,, manao ae la ua o Makakuikalani, ua make loa o Pupuakea. Aka, o ke kumu kaka laa,u a Makakuikalani, ka mea nana i ao o Makakuikalani, oia ka .mea nana i ike mai o Pu|)uakea } aole i make; nolaila, olelo aku ua kumu kaka' laau la a Makakuikalani; "E hoi houia aku e hoomake, aole i make ka hoa kaua, no ka mea, he laau kau i luna, pa kano aku la kau uhau ana." A lohe o Makakakuikalani i keia oielp ana aku a kana kumu, alailau huli ae la o:ia (Makakuikalaui) a wala hope ae la i ke kumu o ka laau palau me ka olelo aku: "Ku.li! Ika hale pau ke ao ana; aole e pakele, ua make aku la, no ka mea okalo ka laau." A o ua kumu nei hoi a ua o Makakuikalani make loa aku la.ia, i ka manawa 110 a ua o Makakuikalani i huli aku a : a kamailio. i

I ka manāwa a Pupuakoa e wailio ana i ka t honua, ur, maule aku la oia, a mahope loaa mai la'ka maaia iki ana ae. ia manawa, ala ae la o Pupuakea mai ka honua ae; ia manawa ike mai la o MakakuikHlani ua ola hou o Pupuakea, alaila, holo hou mai !a o Makakuikalani imua o Pupuakea, me ka mana6 e hoomake īoa ia Pupuakea/ A ike aku la o Pupuakea ia Makakuikalani e hele mai ana e kue hou iaia, alaila hoomakaukau ae la oia e pepehi aku ia Makakuikalaili. Ai ke kokoke ana mai oua Makakuikalani nei, lawe ae la o Pupuakea i kana laau paluu a'wili ma kona aoao akau, a i ka hoomaka hou ana o. Makakuikalani e hoouka hou i kana laau paīau maluua o Pupuakea alaila. ia manawa, wili ae la o Pupuakea i kana laau, a huale pu aku la ma na wawae o Makaku kalani a |>a aku la īa Makaiku. haule aku la i ka honua, a i ka wili ana mai' kana laau mai kn hema mai, pa mai la ma ka hono, make iho 1& o Makakuikalani. la nianawa, emi hope aku la o Pupuakea a halawai me k;ma kumu kaka lāau nana I 'ao. I mai la ke kumu ia Pupuakea: "Hoi houia aku e hoomake i make." A no ka olelo ana a ke kumu a ua o Pupuakea pela. ahula. olelo aku la o Pupuukea i kana olelo kaena imua o kana kumu: "Aole e ola! Ua make!!" Kana iho la oia i ka poho o konu ltma. a olok> ae la ike kumu ana: "Aole ia e ola t no ka mea, ua kukai nei ka ila o Pupuakea. Make aku la lka iaau a kaua i ka huaiepo." i

A huule aku la pukaua nui kaulana o Maui. alaila luku aku lu ko iu Kiimalulawulu mu. a muko aku la o Kamulalawālu. la make ana o ua o Kamiilalawalu» lukuia aku la o Maia ekoiu la, a hee aku la o Maui. a holo aku la, no iia waa o lakou; aka, aole he iako, aole he anuu no ka mea t ua pau i ka haihai ia; nolaila holo aku la ke pio a ma Puako; a o ka ike i ke paimalau, kuhi he waa» a i ka hoolana ana iloko o ke kai, nieka inauao. o k& waa ia, aia nae ua kahulihuh, a !oaa hou aku la i ka lanakihu Uikuia aku la na kvuia o ko Maui a pau W i ka make, A o Kauhiak|ama 1 o*, k\ keiki a Kamalalawalu. holo pio aku la oia, a ak * -a. A penei ka mooielo o kona pakclj; aua, ; _ , . j-