Ke Alakai o Hawaii, Volume IX, Number 14, 16 July 1936 — MOOLELO O KUALII KO KUALII ANO A ME KANA HANA [ARTICLE]

MOOLELO O KUALII

KO KUALII ANO A ME KANA HANA

MOKUNA VIII. KE KAUA ANA A KUALII I KALAKOA Ninau mai la o Kualii i ke keiki: "E hele ana oe i hea?" I aku la ke keiki: "I ukali mai nei au i ke alii." I hou aku ke alii: "Ina holo au a hopu i ka ahuula, hopu no oe?" I aku la ke keiki: "Hopu no au i ka ahuula." I hou aku o Kualii: "A ina e hopu au i ke kanaka, hopu no oe?" "Ae, hopu no au." Pela aku ke keiki. A no ke-ia mea, manao ae la o Kualii, he keiki koa keia. Ma ia hele ana a laua nei a hiki iuka o Lihue, i laila lohe laua ua hoomoana ke kaua i Kalakoa. A nolaila, hele loa aku la laua a komo iloko o ke kaua, oia ke kaua i olelo ia o Kukaniloko. Ia laua nei i hookokoke aku ai, komo aku la o Kualii iloko o ka pukuikui kaua, a komo pu aku la no hoi me ua keiki nei. A hala na koa ponoi o Kualii mahope o laua, apu aku la laua e loaa ke kaua a Paia. Ike aku la o Kualii i ke alii e aahu mai ana me ka ahuula, hopu aku la o Kualii i ka ahuula a lawe mai la. Ia Kualii i lawe mai ai i ka ahuula, hopu aku la no hoi ua keiki nei i ka manamana lima iki a lawe mai la, lalau aku la no ua keiki nei i kekahi pepeiao o ua kanaka nei no nona ka ahuula. Hoi mai la o Kualii me ka manao aole e hiki mai ana ua keiki nei. Ia hoi ana o Kualii me ka manao oia wale no ka hoi ana a hiki i Kailua, aka i alawa ae ka hana o Kualii i hope, e hele mai ana ua keiki mahope ona. Nolaila, kali iho la ua o Kualii a hiki mai la ke keiki. Ia hiki ana mai, ninau aku la ke keiki: "Pehea oe?" I aku o Kualii: "Oia mau no." Ninau aku la hoi o Kualii; "Auhea hoi kau kanaka?" I aku la ke keiki: "Ia oe no i lawe mai ai i ka ahuula, lilo mai la ia'u ka manamana lima iki me kekahi pepeiao." A no keia olelo a ke keiki, manao ae la o Kualii, he keiki koa keia. Nolaila, hoi aku la laua a hiki ma ka lae o Kaoio i Kualoa. Ninau aku la i ka malo i kona kahu. A haawi lilo ia mai ua malo nei o Kualii i ke keiki, a hoahume pono aku la no o Kualii i ka malo i ke keiki, alaila, hoi aku la laua a hiki ma Kailua, Koolaupoko. Ia laua i ane hiki aku ai ma ka hale, hoonoho iho la o Kualii i ua keiki nei, me ka i iho: "E noho oe maanei, e hele au imua, aia kani mai ka pahu, alaila he okoa kou mea nana e kii mai." Alaila, hoi aku la o Kualii, a komo aku la imua, a mahope kani ana ka pahu. Kiiia mai la ua keiki nei. MOKUNA IX. HE PAKUI. O ke Kanawai Niaupio Kolowalu. O ke kanawai oi keia o ka maikai loa i ke au o ka noho aupuni ana o Kualii Kuniakea Kuikealaikauaokalani, he paa, he luli ole he oiaio mau, o ke ola o ka pomaikai, o ka hele o ka elemakule ame ka luahina a moe i ke ala, o ke kokua i ka poe mahiai ame ka poe lawaia, o ka hookipa i ka poe malihini, o ka hanai i ka poe pololi i ka ai. Ina e olelo mai ke kanaka he pololi au i ka ai, e hanai aku i ka ai, o pololi kela a kau mai, a hoohiki mai i ke kanawai ma kona waha he kolowalu, a ua laa kela ai ma ke kanawai, aole e hiki i ka mea nana ka ai ke aua, ua lilo ma ke kanawai, o ka uku ka pono. E malama hoi ka mea nana e hoohiki i ke kanawai o pili ia ia ke kanawai ana i hoohiki ai i ke kanawai o ka Moi me ka hewa ole, aia maluna ona ka uku hoopai. Ina he makaha wale i ka hai ai, a i ka hai waiwai, alaila, maluna o ka mea nana i lawe wale i ke kanawai ka hoopai kaumaha. O ke kanaka lawelawe a he kanaka e make ana, a i kauia e keia kanawai, ua hookuuia oia mai kona make aku a lawehala hoi. O ka pololei o kona kanawai ame ka pololei o kona malama ana i ke aupuni, ua malama mai ke akua ia ia, a ua loihi kona ola ana, a nona ke ola kaulana ma ka moolelo o ka poe kahiko. No ka Moi alii o Oahu, ua ola oia i na makahiki eha kanaha me umikumalima makahiki. Ua hele a kolopupu a ula ka maka, a haumakaiole, a palalauhala, a kauikapuaneane, a paa i koko me ka aumaka make oia ma Kailua i Koolaupoko i ka A.D. 1730, i kona mau makahiki o ke ola ana. Ua ana he 175. (Ka Hopena.)