Ke Alakai o Hawaii, Volume IX, Number 33, 19 November 1936 — MAKAIKIU WILIAMA O Niuoka, Amerika Huipuia [ARTICLE]

MAKAIKIU WILIAMA

O Niuoka, Amerika Huipuia

Unuhiia e ROBERT A. NUI MOKUNA VI I ka huli hoi.ana aku o Leleodona no ka rumi o luna ana i haalele aku ai, halawai aku la oia me ke Kapena o na Makaikiu Barede e hoomalu ana hoi i na poe apau I malaila me kona kukulu anal i kekahi makaikiu ma ka pu~' ka komo, mahope nae o ko-j na k&hea ana aku i na kauka i e heie mai. Kahea pu aku laj nohoi oia i ke keena oihaiia makai e hoouna hou ia mai he mau makaikiu e aku no ke kokua ana ia lakou.

"E ke keiki," ana i olelo mai ai ia Leleodona, "Pehea ■la e kahea aku paha oe ia Lapaki. Aole e pono ia kaua "ke kahea aku i ka Makainui, no ka mea aole kaua i makaukau pono e hai aku ai iaia I na mea i hanaia maanei. Eia na limahana o ka haukapila ke lolena wale nei no. E kali pana kaua a hiki mai na kauka oiaio, He puu koko ua hele a hakuhaku "'maoli kai loa aku nei. Pehea ko'n manao?"

līai mai la o Leleodona i ka mea ana i hoomaopopo ai ame na mea ana i hooma(s- - pono ole ai- Hoike mai la o Analaika ua nana pono aku laua me ke kauwapaa <• ka hale aka aole i loaa aku kekahi meheu. Ua hele nohoi kahi rumi heluhelu a waihona buke a hoonohonoho pono ia, aole he hailona o ke kupaka ana malaila.

Me he ir.ea la, aole i huliia aku na pakeke o Mr. Balaunu e kekahi mea mawaho ae ona; aole nohoi haiīona o kona powaia ana e kau ana maluna o kona mau lole.

"Eia ka'u e manao nei," wahi .a Anaīaika, "Ulu ae la ka hoopaapaa ana mawaena o Ealaunu Hanaka, a mamuli o ka huhu ana iho o līanaka, hou ae Ia oia ia Balaunu me ka pahi, Lagrande he inoa ia no na kanaka o na aina eaua ikeia mau ke ia mau kanaka e hele mau ana me ka pahi maloko o ko lakou mau pakeke.**

Kunou mai Ia o Barede, mo kona huli hou ana ā£u ia Leleodona. "E ke keiki, e imi aku i ke kelepona. Kahea aku ia Kimo Gawika. Oia kp Balaunu kanaka lima akau ma ka hanako. E ninan aku iaia ina ua maopopo oia i keia kanaka o Lagrande, a i ole paha e hiki ana no iaia ke koho owai la keia kanaka kamahao. Ē komo aku ana no ka manao iloko o Gawika e holo mai no nei, aka e nieniele pono aku oe mamua 6 konā hele ana mai no keiā wahi. E nui mai ana ka kakou mau hana. E awiwi aku."

I ko ke Kakiana huli hoi ana mai no ka rumi ana i haalele ae ai, halawai mai la oia, mahope o kona kelepona ana, me he puulu kanal-a» ua hele nohoi ko lakou helehelena a hakea, e ku ana ma hai o ka punee. E ku ana he elua kauka, o laua fio na kauka a Kapena Barede i hoouna aku ai i kekahi mea e kii aku. Kulou aku la kekahi o laua maluna aku o ke kino lepo o Balaunu a o kekahi aku e nana pono ana oia i ka helehelena o ke kanaka make. Kāakaa ae la na maka o ke kanaka a lakou i manao ua make. Hoopā koke aku Ia ua kauka ala ia Kapena Barede a kuhi aku la i kona lima i na maka o ke kanaka a lakou i mnao ua make e kaakaa mai ana. Nana mai la o Mr. Balaunu me ke ano nawaliwali, imailaoia^ "O Lagrande, n me ka leo hawānaw&na. M 0 Lagrande» aole ia ke kanaka." Nana ae la o Mr, Balaunu īna noē apau e ku ana malaila, e- hoa'o ana paha e hoo-

ikena, paa iho la kona mau 'lihilihi maka me he ala ua !luhi loa oia a malule ihoia kona kino. Lela aku la na kauka. me ka lalau ana aku o kekahi o lakou i kona lima no ka hoomaopopo ana ina e mau ana no a pana ana a kona puuwai. "Aole oia i kali iho," wahi a ke kanaka kaawe manele. Hanu nui iho la o Kapena Barede, huli ae la a ike aku la ia Leleodona e komo mai ana iIo!;o o ka rumi. "Lohe ae nei oe i kana inoa i puana ae nei. Aole o grande ke kanaka. Alaila he mea e aku i komo mai iloko o keia rumi. Pehea mai nei 0 Oawika?" Luliluli ae la o Leleodona 'i kona poo. "Olelo mai nei oia aole i maopopo iaia owai la o Lagrande. E hele mai ana oia no keia wahi." "Ē hoi aku oe no ke keena, Mamua o kou hana ana pela, e kahea aku ia Lapaki a e hai aku iaia eia au maanei a ua pepehi ia o Balaunu a make." I kona hiki ana iloko o ke keena o ka oihana makai, hoomakaukau iho la oia iaia iho mamuli o kona huhuia ana mai e ka Makainui. Kahea aku la oia i na makaikiu 1 paa mua ole i ka hana e hele mai imua ona. Alaila olelo aku la oia:

"TJa pepehi ia o Hanaka Balaunu a make- Ma kona hale. Houia oia me 'kekahi pahi ma kona iwiaoao. 0 ke kanaka i ike hope iaia oia o Lagrande. Ua ikeia o Lagrande ma kahi o Ealaunu e kukakuka pu ana maluna o kekahi ninau ar\o nui, Ke huli nei au i ka oiaio e pili ana i keia kanaka o Lagrande. Ē alu like mai oukou, "E hoomaka aku ano, Kahea aku ma ke kelepofia i na poe apau au i maopopo e hana nei ma ka hanako o Farmer ame Drover. Mai lalau wale aku. E noho mau ma ko oukou mau noho."

Mahope o ko laua kaheaia ana aku ma ka redio, komo pololei mai la o Hale ame Wih'ama no ke keena o ke kakiaiia, Leleodona, a nana i hai aku ia laua na mea i ike a i hoomaopopo ia ma kahi o ka pepehi kanaka. t ka pau ana, hiliuai aku la oia i hope 0 kona noho. Ē noho hoolai ana o Hale ma kona noho me kona mau maka e nana aku ana i ke kilina o ka rumi, me he ala e noonoo ana oia, Hele aku la o Wiliama a ku iho ma ka pukaaniani me kona nan& ana aku i waho iloko o ka poeleele. Aole 1 liuliu loa, huli awiwi mai la oia. "Huli hot mai ana au iloko r> umi a i ole paha umileiimamalima miiiuie," ana i o~ lelo aku ai i ke kakiana, a hele puapuahulu aku la mai ka rumi mai. Holo aku la o Hale no ka puka aka ua lohi loa. Alaila nunulu mai la ia Lēleodona: "Manao paha ka opio hē makaileiupia. Ē kali ae kaua a ike aku i kona hoohokaia mai a kuli hoi mai elike me 1 he 1110 ! hooneleia me ka manu ana i alualu aku ai." Kaohi maoli o Leleodona: "He kanaka opio ākamai o Wiliama, Aole oia e hele wale a-

maopopo ina e ku ana kekahi mea malaila ana i kamaaina ai. Ano pouli ae la kona na i waho ina aole i loaa aku kekahi manao iaia. Pehea la oe i maopōpo ole ai aia wale no a ala mai kekahi manao hoohuoi alaila e ikeia aku ai ka meheu, aole wale no ma na poe wahahee. Mai hana wale aku ia Wiliama, malia e a'o mai ana o Wiliama ia oe i ke ano o ka hahai ana i kekahi meheu. Pehea la i hele aku ai kekahi mea no kahi a Balaunu e noho ana no ka hou ana iaia me ka pahi?"

"No ke kii ana i kekahi mea," i paue mai ai o Hale. "Ua hoomaopopoia kela mamuli o ka hou pahi ana. E Ipili ana i kekahi mea a Balaunu e paa ana. I ke ko ole ana o kona manao, mamuli o kona makau ana o lohe ia mai ke pahu ana o ka pu s hou aku la oia ia Balaunu me ka pahi. O Lagrande ke kanaka."

! "Mamua oko Balaunu maIke ana, olelo mai la oia aole ! o La£rande ke kanaka. Lohe |aku au ia mau huaolelo mai l'kona mau lehelehe pono-i j mai," a Leleodona i kue aku ai ia Hale."

"līe kanaka banako o Balaunu a he walea ma na mea huna. Malia ūa hana hewa oia a mamua o kona.hoohuoiia ana, hoa'o iho la oia e huna i kona moali. Ua maopopo ia kakou ua komo aku o Balaunu iloko o na hana like ole. He mau hana paha aole i pili i ka oihana banako. He mau hana e aku paha "kekahi. Mamuli o kona maopopo ana e make ana oia, ala, mai la ka manao iloko ona e hoonalonalo iho i'.ko Lagrande ano oiaio. Pehea aole oe i lohe hewa i ka inoa ? Aole anei ka inoa pololei o "Palani" Legrandt O Makela IjeGrand ka inoa oiaio—~ he kanaka kolohe ame apuka ia nai."

Pupuku mai la na maka o Leleodona, "Kuhihewa au eia ō *Palani* ma Niuoka."

"Pela no. Aka oiai e hoomakaiikau ana ka lunanui o jke kuke awa e hoouna aku iaia no kona one lianau, holomahuka aeja oia. No keia kumu e kuewa mau ana oia, Aole o *Palani' he kanaka la-

we olā. He ; waipaliee kona ano."

Kani ae la ke kelepona. Lalau iho la oXreleodona i ke kelep<3na a kal! iho la no kekahi manawa loihi. "Ae e hana au pela, M ana i'pane, aku ai a hoiJioi aku la i ka ohe hoolohe ma kona walū e kau mau ana. Nana aku la ōia ia Hale rae ka minoak;» ana. "O Lapaki aku nei'kela, ke kanaka «leinakule. Aia oia ma kahi o Ealaunu. 'E kauoha aku i na makai ame na makaikiu e makaala aku i Lagrande,' wahi ana. E hele aku oe iwaho o kokua" aku ia īakoii ala. Makemake au e ike pehea la kou maikai ma in oihana,**

I ka wehe ana aku o ka makaikiu i ka puka,' hokui aku la oia me Wi|i&ma a onon hou ia mai ia oia iloko o ka ruMl. Ua hele o Wiliama a pih® me .ka.HaoolL **He €lufl tagrāiidē # Kalu-