Ke Alakai o Hawaii, Volume IX, Number 34, 26 November 1936 — KE MELE AME KE KAONA O IA MELE I HAKUIA Ka Anao Nui ka Mea Nana I Haku, He Mele Hoaeae (Hoouweuwe Keia.) [ARTICLE]

KE MELE AME KE KAONA O IA MELE I HAKUIA

Ka Anao Nui ka Mea Nana I Haku, He Mele Hoaeae (Hoouweuwe Keia.)

Noho no i ka He haiekioa me Onaona ka o Aloha ai no Ku mai la ka .a^^^liunahu Hookakano WaPuapua! a ka Na kauna oielo i Kaka'o ka waK^P^l^a^' ahu-a i kanaheīef jWsa '^^^ I ka i mai - Heahano H& poo i al a Ua pau mal WTS^teKStpehu 0 ka uka, Ia kini noho pololi o Laa, Manao ae kē„ pua ai a ka He koena la ri'a 'CTiftti i ai a haalele, Ke pane mai. l*,jr jgrJi-a, ke I kona waiani^a^-,^. I Peulaka uka haU3|fflJ ka Wai "O ka*u hana affafflF|bā ia o ke konane, : He helu ekahi m pulapu 1 lono oe, ' O oe no ka ole he^Mukauka eepakeke, . He sela oe nomua' Whuki kauia kau hana, He pulumi oneld g&WS ka paPahele. . •,...J§, ' 1 j Owau mai no ka M&k % ; ona e ko'u waiwa'Cl ■ A he wahi T ke onaona ka PHna.

0 kela mele u£Tiaieuia e kekahi rhefc ā, he olohe haku mele paha f 'ka olelo aaa. - *«&*•£- - Aia i fca atoa i "kp, hala o Puna, i e' rtoho - 'na kekāhī kMtfl me Icpifa "flia , ū makua i ka aina T pānāTSlS|'"ln r 6a o Makuw, a oiai kala o ka moa opio i Keift;xnau la, noiaila ua ka lawai'a huki uiua o teKnfeaiae. 1 kekahi la, ua &e < i ! kekahi ! helena maemae, hflfi|£Wo la ka ikoi o kona 'puuW&l hiiii i keia u'i. aole waile no ka i loaa, ia a)ca 0 ke!a u'i pu nō kēkahuĀlwko o' ia hauli lele a ka 1 kau ae Ia wa laauihu llWmōku Kahiki, a hoopaa aku la lta laina ohope i ka niumoe o , 1 īa iaua i noho ae at kane, ia he wahine, ua lHoiafmea olu-! |olu i ko la/ua no; Ihoi me ka ohana o eīua.' I Mamuli o ke onawāltlsf®ft o ka i makuahonowai kane. u& hpi aku |ia na keiki a noho ja mau | niakua. ; 1 ! Eia keia i Ina la 0 ke 0 [hoi k poe |n& moku i mio, uilipāi: ame Honoiuiu nei. I kekalii ia, &e----kahi huakal hel^jUnSE!k. l 9dKo 0 ia huaka'i ho iho Ia pōe keIkahi mau la ■ 1 I keia noho iho la keia keiki ke keiki ka wahine, a me ka maikal. 5 ' O keia keiW ftsH!Q|Kse mikimiki oia, & e apau, a X kekahi no Ikeia keikl alka'ne Iwaena ma--1 nawa, hele keia i laia e hoi niai, a no ka ke pau no ka ! ria;l!lß«rWlSamoe. Manwm o ia hIII6STKBBona. ua lilo ia i mea ioa ai o keia kuaklne i ke - ika no hoi ke i ka mahiai, ola aha o ke kane keia.; ina paha peia ko kaue a ka<tt 4 noho nei. 0 ka lawai'a he iūaMamnii olelo a ka mr>ktia, Ifcela u'i o Puna me kē kan». a i oie ia aku no paha ka nlau i ka iela ole-

lo a ka makua: Pa iho ia Kinau, Waiolu wale ka manao; Me he ua liilii ia, Me he ua noenoe la. 0 ka pa a ke Kona e, A ka makani ikaika. Na ia mau oleio paha a ka makua i hoonanako'i loa ae i ka manao o keia kaikamahine. Ia wa no hoi e panepaneku niau ana no hoi keia makuahonowai kane, me ke ano aaka i ka iiunona. Me ia ike no nae o keia hunona i ka hana a ka makuakane o kana wahine, aole ia he mea nona e ihaiha ai o kona manaoj mai kona wa ike ole, ahiki i kona ike ana i na hana a ka wahine me ke aikane; o ka hopena, ua kaili ae la ke aikane i ka wahine a laua a liio loa iaia. 1 kekahi la ana i hoi aku ai i ka hale, ua hoopuka mai la ua aikane nei i na olelo awaawa i ka i ana mai: -Ku oe a hele mai keia hale aku, aole au wahine oonei, me a'u keia wahine a ljooluolu." O ka makuakane o ka wahine kekahi i kokua mahope o keia hunona hou, a no ka nui o na oleio ehaeha i paneia mai imua 0 kona alo, ua hilahila oia, a haalele aku la i ka hale o ka wahine. 0 kahi i noho ai o keia ohana, aia i kula aku, aoie i kahakai. He aikane no hoi ka keia kaikamahiue, aia i kahakai kahi i noho ai me kana kane; ua hoi aku la keia kane a ke aikane a noho pfu me laua; eia nae a uwe mau ana ke kane i ke aloha i ka wahine, a mamuii o ia ulu-a o kona manao e hele i ka ae'a, i ole e ike aku i ka maka o ka mea aloha, a lohe aku hoi i na olelo hoonioni a ke aikane e pili ana nona ame ka wahine a laua ana 1 aloha ai. Aole i lilo keia mau hana aloha oie a ka wahine iaia, i mea nona e huhu ai, aka ua na nana aku oia i ka wahine me ka puuwai i piha i ke aloha, ame ka makee no kona mau ano maikai, a ua ulu iloko ona ka manao, na kona makuahonowai no keia inau hana hoomoemoe, ame keia aikane hulumanu (aikane oiaio ole) wekaweka. laia e noho ana me na aikane a laua, ke mau nei ka paa o kona manao e hele i ka ae'a. 1 kekahi la hele aku la laua i ka lawai'a me ke kane aikane, a loaa no hoi ka i'a, hoi mai ahiki i ka haie, ho-a ke ahl, pulehu ka i'a a mo'a. Ia lakou nei i makaukau ai e ai, ia wa i hu mal ai ke aloha o ka wahine, na ka waimaka no e helelei, hopu iho la I ka i'a a hoopa ae la i ka waha, a waiho hou iho la i ke pa, noho iho Ia keia nana. I mai la na aikane: "Uumi ke aloha, ai iho a maona kakou, alaila pii aku au iuka e kii i kuu aikane, e hoi mai i kai nei." Olelo aku la ke kane: "Ae, e ai oe a maona, aha'i aku oe i wahi i'a na ko aikane, a lawe pu aku oe me keia walii i'a a'u i haopa ae nei i ka waha i ka laepoo, a nana hoi e ai aku, ua maona ae la 110 hoi au i kona aleha, a hui aku oe me ia hawi aku i ke aloha." Pau ka aiana.liuliu ae ia ka wahine e pii e ike i ke aikane. A hala kela, ua hoomakaus.au iho la keia kane i kona mau wahi pono apau iloko o ka paiki ili hinuhhui o ia mau la. I ka ike ana mai o ke kane aikane i keia liuliu ona, olelo mai la oia me ka manao aloha i ka laua kane aikane; "He paiki aha keia e hoomakaukau mai nei?" "E hele ana au," wahi ana. •Heaha k.i moa e lieie ai? Noho j iho no kuaa a eia no ka kaua j v>ahine 0 ke .ukane a olua. j Olelo aku la oia i kona hoa j aikaue. 'Wole paha 0 kau mea i imi ai a loaa. i kou la kanaka u'i, 0 ia ka kaua e ai like ai? Ua haalele mai ia r,o ka wahine a kaua ia'u, 0 r.;"'.o, anoai 0 loaa aku no liol ke kokoolua i ke alahele. "I noho hoi oe a hoi mai kela, !vaa\\i aku i ke aloha iaia, eia au ke hele nei, anoai o hoi hou mai 110 hoi i k.\ aina nei, hui hou no kakou, a ma ka leka no uae e hui ai," I ka pau ana 0 keia niau olelo, 0 kona k;ilia m.ū la 110 ia hele no HIIO. kahi 0 loaa ai ka moku. Ahiki oia i k&hi o ka ohana, ua iohe ka ohana i ko laua kaawak ku v 0 kekaln iiioa niakmiliu'e ka i olelo uiai iaia: "Noho iho kaua i Hilo nei, eia iho no ka waiune i ka aina nei, a mai heie oe i Oaiau," I aku la keia; "Mai au'a oe ia'u, e hele au e ike i ka, huikau o ko kaona e kaulana nei, aia a ko kuu manao a'u i upu ai e hele, he mea lioi wiile ia mai no ka alna." Pano nuii la kekalii makuakano 01-;\r.a Eia iho 1:0 paiia ka

huikau o ke kaona i kai o Piihonua, kahi e hee ai na pa-lalu lena a ka moani, noho iho e ke keiki, o ke kanaka u'i auanei kena e nele ai o ka loaa o ka mē« maikai, eia no i na la opio, nolaila mai hele oe e ke keiki, noho iho kaua a aēi mal ka nalu ha'i 0 Kawili, aiaila hele aku kaua i kakaka hehi pueone o Waioiama, hihia aku ka ihu o ke kala ohono 1 ka upena paouou o Makua, halalaa Puna i ke ahi a ka -wahine." He mau olelo hoolapalana keia a keia aole nae ia noonoo iloko o ke keiki. I ke ku ana mai o ka moku, ua hoomakaukau iho la oia no ka hele ; i ka la holo o ka moku ua kaa mal la oia he ohua moku, i aJhiki oia i Honolulu nei, ike iho' la i na mea ana i lohe wale ai no,! a me kekahi ohana paha ona, I | kona hale kamaaina, i upu mai ai ' ;e holo i Oah'u nei. ! t Huna nae oka moku, i hui ai! oia me kekahi keiki o Honolulu nei, a hookamaaina. He moku pe'a ka moku o ia mau la, a he mau la, a he pule a oi, alaila ku mai ianei, mamuli oi ka loihi o ia mau la, ua hoaikane j iho la laua. A ku ka mjoku i ka fuwapo, hoi aku la laua no kahi o keia hale- ] kipa hou ona, ianei o Koleaka, | kahi noho o kona halekipa o kej ano no o kuaaina, e ike i ka mea hou o keia wahi, ua hele laua e makaikai i kanunu'a kanaka o ka Nekina, i kahuikau o Polelewa, a ike hoi ia: Nani wale ka pua i Honolulu» Kikiipaū nei ke kaona, Plilu i ka hunawai piula, Me ka lihilihi o pua rose. Honi ak uau o ke onaona, Ke ala e ma-pu i ka poli, i awe ae oe a kiekie, j Kau i ka hale ipukukui. ; E kuhi ana no pa t ha oe, j Nouka au o ka lihilou, j Ka i no ua ike ae" oe, j I ko'u helu e kau ana. j Pa iho pa ae pa mai, j Haaluhi ke kahua maika. ! Hoko o keia mau luhiehu apau, j aole ia he mea e kaawale ae ai! ke aloha o wahine. I ka auwina la Poaono, olelo mai la ke aikane: "E iho paha kaua i kai o Ulakoheo, i ka xnakeke, ua piha aku i,a keia la i na kanaka." ,; Ae, e iho i'o kua iiaUa." Makaukau laua nei. aiho aku laua i hiki aku ai, ua hele no hoi na kanaka a popo'i, iohe ak!u la keia i ka leo olī hoaeae o kekahi mea, aole nae oia nei ike aku i ke kino, no ka mea ua hele a piiia pu ia wahi. Ia laua e; neenee aku nei imua, ike aku Ia keia i ka jnea e olioli hoaeae nei, he wahi kaiigifp r lalahi wale mo, he a'ia'i kahi ili, ua anae mae'a nae i ka awa, ike ku la oia i keia. wahine i ka hele ana mai me ka huihui i'a a hookomo iho la iloko o ke ie e kau ana ma ke kihi o* ke pakaukau a keia kanaka e ku nei e oli, a onou mai la kona lima imjua i ke kanaka oli, aole nae keia i ike aku heaha ia ia mea. Ia wa i oli hou mai ai ua wahi kanaka nei i keia mau ia.igni mele: Hele mai kuu aloha la a nui, A L;hue a Kaala la hoi mai, .A ka lana i ka wal o Kuene la noho ana, A pule e a Malamanui hoi i kuu aioha. ~ ♦ - ] ī ka wa. a keia .mea e oli nei ua paila mai la ke aloha o ka wahine iloko ona, ke hoonalonalo: wale la no oia, ke ike mai la nae ke aikane i kona aiio uwe, nōnau niai Ia ke aikane: ;•JBa» eha oe?" "Aole," wahi ana. , ~ j "Heaha la ka hoi kela qu a\i e ike aku nei? Me he'mea la, ua loaa oe i ka ma'i e uumi nel i ka waimaka,"

"Aoie, c aloha ae aua au i &a waliuie a kaua, e ualio uiai la i , k aina ine ke kaue iiou, o ia ke , kuniu o ko'u aiio-e. Nolaila e.ho- , okuu mai hoi c eia"u e hele ae ,au e ike i kela kaiiaka." | Hele aku la aia ky,ai L kela i'a, keia i'a- a ku xxa iiuihui, c ka uhu» ka aiiao, ka oio, lawe? aku la keia aliiki n\a kaiii a ke k&iiaka oli e ku nei, pau no hoi ka ia la oli aua, olelo aku la keia; "Eia ko iaV hookome iho la iloko o ke le, piiu i ka i'a, a p&ue mai ia o Ku vka moa o ka mea, oU): -'Ua uui mai ia ka i'a ia oe,, he ai kouka o Maim, e hoi kaua i ko'u walii,'"' ] "Ae," wahi a iaiiei. | Haele aku ia laua aei uo ka halekuai awa uiuka mAi o ka makeke, a ioaa na awa, hoi aku ia no ke kula o ahiki iuka o Maaoa, kahi o koua kamaaina hou e hele pu uei. Ike aiai ia ko ka haie poe, he maiiluiu. eieu mai ia kamaMua, hopu ka luoa hana a ku i ka ipuh*ao, haua uo hoi ka i'a, ka awa. Oi;ū nae o Ku Q uoho aei me kaua uuiliiini oleio aku ia ia Ku, koua Jsuuuaaiua: ( ' ili.a ka e ;ke aua ia Mauoa nei, J _

e ole oe ike ana au i keia wahi." "Ae," wahi a kona kamaaina, "ua ike iho la oe i ka. hale, 1 noho a, hele mai, ina .aoie au o ka hale nei, eia no ka wahine a he hale kipa nou ame a'u, a moe kaua, ike iho la oe e ke aikane, i ka aina i kaulana i ka ua liilii," ia wa i oiioli hou mai ai o Ku i - keia mele: Kuu wahine i ke kula loa ia o Kahu'a, Mai k» ua liHii la o Manoa/ Ke lihau mai la i ke oho o ke kuikui, • I kuhi no au he eh?ukai no Mamaia, He aina i ka ihu o ka moku, A moku nuai ka pawa o ke ao ala ae oe, E ala ae kaua ua ao e-a, Ua puka ka la puka ke kana- . ■ wai, A puka mai no he mea hilahila, I kaulana ai na lehua i Nuuanu, Oiai o Ku e pa-heahe nei i keia mau -iaiani meie, ike mai la oia i kana malloni, na hele a po i ka ula a ninau mai ia oia: "Heaha keia ano-e ou e hele nei a halo-i ka wai o ka maka?" "E aioha ae ana au i ka wahine a kaua, e noho mai ia i ka aina," wahi a ka maiihini. "Aia ihea?" wahi a Ku. "Aia no i Hawaii o Puna." "Aiaiia no Puna oe?" 'Ae, o ko'u wahi ia." "Heaha no hoi ka mea heie pu oie mai me ka wahine i ka huaka'iheie?" , "Ua iilo ike kane hou," wahi a ike aikane, "a no ke aloha i ka ■ wahine, o ia ke kumu o ko'u hele mai i Oahu nei a hui iho la j kana. O ko le'a i ke oii, ke kumu j o kuu hahai ana mai nei ia oea jhalekipa iho la kaua." I "Ua hiki," $/abi a Ku, "noho | iho kaua i Manoa nei, a'o aku au | ia oe i ke oli, a ike oe, alaila haku jaku au i meie no ka wahine a I kaua a paa, iaiia oe hoi a ko waihine, ke lohe oia i ke mele ona, ;0 ka laau puhipulii iho la no ia t nana e ho'iho'i mai i ko wahine."' , .Ua noho keia keiki me Ku iiika o Manoa, a'o i ke oli a īke, haku 0 Ku i keia mele maluna ae, elike me ka moolelo a keia keiki i haha'i ai. O na lalani mua o ke meie e hoike ana no ia i ka u'i ame ke ano maikai o kana pela no oia i aloha ai, a malalo mai na olelo awaawa a ka makuaho-. nowai ame kahi a.ikn.np huluinanu ana, a mawaena, na oleio ho-. ohilahila i kalii punalua aikane., hia aole kana wahine, ina aoie oia e ike i ka papa lolii o Apua, a malalo ?oa no hoi na oielo hoohaahaa no ka punalua, aoie oia 1 kupono i.alii no ka moku, he kela kona kulana kupono. Mamuli o keia mele i hoi hou ai keia manu mea a noho he kane a he wahine, a iiiki i ka n'ni o ke kapa eieele, kau ka puaa i ka nuku, KILAU PALL