Ke Alakai o Hawaii, Volume IX, Number 35, 10 December 1936 — PIKOIKAALALA Ka Paenaina o Hawaii Pana Pua Kamahao [ARTICLE]

PIKOIKAALALA

Ka Paenaina o Hawaii Pana Pua Kamahao

mokunai O ko Pikoiakaalala hanau ana, ua uhiia me ke kamahao. Q Al»la kona makuakane, o Koukou ka makua•hine a o kona mau kaikuahiae o lole 4me Opeapea a o ko laua hanauia ana m&miia .aku ia o ko Pikoiakaalala komo aira mai iloko o ikeia honua. He hapa iole a >he hapa kanaka ko lakou a?no. Haiiauia o Pikoiakaalāla |ma Wailua i Kauai, pela nohoi o Koukou ame lole, aka mahope o ko Koukou ame lole hanaiia ana ma Wailua a nui, holo mai la no Oāhu e moho ai a malaila la*ua i hoao ai me na kane koko kaūkāualii ulakolāko a e ai ahupuaa āiia Ma OShu nei. Mamuli o ko laua "holo ana ntai iio Oahu nei mamua o ko Pikoiakaialala h&nāiila ana, ike ole laua i ko laua pokii kane. Mahope o ko laua haalele ana aku ia Kauāi i ko laua mau makua, hahau mai la o Koukou, ka makuahine, ia Plkoiakaālala a mālalo o ko laua malu i ulu ae ai o Pikoi-

akāĀlala a nui, me ka hele ana o kona kino a lokihi, kolia *h6lehelena a maikāi a he Ohaoha ke nana aku, aka o ka mea kupaianaha okona laudho he hulu iole ke ano. I kela &u e akokoa mau ana na kanaka o na makahiki iike ole ma na ame na muliwai oi aku hoi ma 'Wailua kahi a lakou e hookanikani pih« ai- mē ka lealea, a makaikai ana i na mea hooikaika manao e malamaia-ana malaila. E uwa mau ana nohoi na kanamamuli o ko lakou hoopiha nftwi ia me -ka hauoli. No ia kumu, aui aku la o Pikoiakaalala i kona makuakane ia Alala: u E f Aiala, he-ahakeialeo-e uwa nei o kai o Wailua nei?" "He oiohu," wahi-a Alala." "Pehea ia m«a?" i ninati hou -aku ai o Pikoiakaalaia. l'Peaei: oiohu iho la na mea elua a oi ka olohti a kekahi, uwa ae la< kani ka pihe, oia kela ieo au e iohe la." -Paae'aku o Pikoiakaaiala: "E iho au e nana ia mea? " "Aoie oe e iho e nana," wahi a Aiala, i papa mai ai a haia he la. Lwa hou ka pihe, kokoio a hamumu hou ka leo a pa aua i na pepeiao o Pikoiakaaiaia : aui hou nohoi o Pikoiaka&iala ia Aiala no ka. lua o ka manawa: "Heaha keia uwa hou o ke kahakai ? " "He pahee; pahee iho la a holo loa aku ia ka pahee a kekahi uwa «e la," "E iho au," a Pikoiakaaiala i hoouluhua h«u aku ai. P&ae mai ia o Alaia; "AoIe oe e iho." Hookanikaiii hou aua ka pihe o kai a no ke koiu o ka maaawa, ninau hou aku la o Pikoiakaalala ia Alala, kona makuakane: "Heaha keia ieo hou e u-

wa nei?" Pane. mai la o Alala: "He koieie i ka h&ki w&i ana, penei ke ano: he wahi papa pokole i hanaia a maikai, lawe a kahi o ka waikahe e, ili ana me he ale la o ka moana ke opu ae a haki aku, ilaila e laaa malie ai me ke kau aheahe. A o ka mea e lana ana peia me ka lilo ole i ka wai, o?a%ēla pihe e uwa mai la." "E iho au?" i paakiki aku ai o Piltofiftkaālala i konamakuakane a ae'mai la oia. ; Hoomaka iho la o Alaia i ke kupapau ma ka hana ana 'i koieie na Pikoiakaalala a mahope o ka pau ana hookuu aku la ōia ia Alala e iho no kai o Wailua, i kahi a na kanaka e puuluulu ana; a ku ana o Pikoiakad!āla me kana koieie, nana mai la lakou apau iaia'nei me ka hoopihaia me na manao haohao. I ka hoomaka ana o na hana hookelakel?;hoōlei na mea apau i komo aku iloko o ia mau hana i ka lakou koieie i ka wai o Wailua, o Pikoiakaalala nohoi kekahi i alu pu aku, a i ka nana afia aku me he mea la ua oi loa aku ke kau aheahe o koieie iluna o ka ili o ka wai mamua o ka

na keiki e aku apau. Nolaila, huahua lakou iaia nei me ka opu kekewe; a laiau iho la he keiki i ka Pikoiakaalala koieie a hoolei aku la i kahi e kahe ikaika mai ana ka wai a kailiia aku la ke koiele e ka wai a hui ana me ke kai. Mahope o ke kiola ana i ke koieie, lele aku la o Pikoiakaalala ma kahi a ke koieie i haule aku ai, a lilo aku ia oia i ka moana hauliuli no ka ikaika maoli o ka wai; po a ao, ao a po i ka moana pae ana i Oahu nei. Ma ke awa o Kou nei kona wāhl i pae mai ai a noho iho Ia ma ka ae oīie, «a hele a olulo a maluhiluhi o kaua mea o ka pololi i ka make wai ame ka aL B noho ana o lole atne Opeapea me ka laua kane ulakolako a koikoi i pili aku i ko Oahu noho'na alii ana a »»l»k>"aku o ka laua kane, e noho aku ana he kanaka nona ka inoa o Kauakahi, he aipuupuu ia, a malama waiwai. Kai ana o Kauakahi a hiki ana i kahi e moe mai ana 0 Pikoiakaalala a aui iho la oia iaia: "Mahea mai oe?" "M&i ke kai mai nei, w i ipane aku ai o Pikoiakaalala, "Ē hoi kaua i ka haie," i kono aku ai o Kaiīakāhi, 1 A hiki la«a ika hale, olelo aku la o Kauakahi ia lole ame Opeapea, ko Pikoiakaa- ! lala mau kaikuahine. 4 *He kelki ka ? u eia la, loaa aku nei ia'u e moe ana ma ka ae one; noiaila au i kwe fiftai nei iaia i ka hale nei e ooho ai me a'u." Ninau aku la o lole ame Of>eap«a ia Pikoiakaalaia: "Mai hea mai oe? Owai kou aina hanau ame r»a r Pane aku ia o Pikoiakaaiaia: "O Waiiua i Kauai ko'u aina hanau, o Alaia ko ? u mak«akane a o Koukou ko'u «Mikuahiae." •Ā 4®he o fo!e mme Op«āW i keia pwie a Pikoiakaei«ia. maopopo ia laua he kaikunane pokii keia no laua. k« loaa ana o ka moa o im makua Lele āJku !a laua • a hai aku la i ka pih *a* i* o iaua ia Pikoiakaa- # 1«« lana mau kane ala I k* mahiai me na kanaka. hoou«a aku ia !auft m Kamae ku. me ka olelo aku ua hiki mai ko latta kaikoeke. A hiki o Kauakahi. olelo «k-u ia: | i 4ia«oha mai nei na *ltt i wahi e la oiua e hoi olua ika !*»•** »a mai ko o!ua *ai«oeke mai Kauai mal e iWmpm ame ka &i." t U eiakaukau »a js«« MiMiu * liiki l k* hale. kalua

-k-a- piiaa me ka ai. Eaha Jhele ak'u la o Pikoiakaalala, a puka aku ia i kahi o na 'lii o lOahu nei e noho ana, a hiki ia, e piii ana na 'lii i ka pana | iole, O na 'lii, o Kaulamawaho ke kane, a o Kekakapuomaluihi ka wahine, e pili ana l&ua i na waiwai. 0 Mainele ka ke kane pana ioie, a o ka wahine alii aole ana pana iole; nolaila, olelo hooioi o Pikpiakaalala imua o Maineie, penei: "He mea liilii wale no ia mea, aole ia he mea nalowaW' Lohe ke 'lii wahine i keia olelo a Pikoiakaalala, kahea mai e hele aku a kokoke, a hiki ia, nina\4 mai ke 'lii wahiue: "He ike no oe?" "Ae," wahi a Pikoiakaalala. Wahi hou a ke 'lii wahine: "īna he ike oe i ka pana iole, alaila, o oe ka'u pana iole, a e pili ko'u waiwai ma'hOpe ou,"ae pana olua o Mainele, a hoiō ko la*ia olelo ana pili na waiw'ai." O Mainele r he kānaka kau!kau alii oia a he kānaka a*ki£ftlai lUa Ina 'ka pāifa fōīe, nana wale no ke eo ke pili, he umi iole e ku i ka pua hookahi, i ka pana hookahi ana.

No ka pili ana, pili ke 'lii kane i kona waiwai mahope o Maineie, pili hoi ke 'lii wahine i kona waiwai mahope 0 Pikoiākaalala, a mau na pili. Ina e ku na iole he ami 1 ka pua i ka pana hookahi >ana, alaila, eo ka waiwai, ina f ef*ni i ka Siwa iole o'ka pana l lSWska : hi fi«a, &6le ēo, pela na aoao ehia. Ia wa pana o Mai!w&te; r kli ! he i k» pana hookahi aha, hoOkanikani pihe ka aha e nana aku ana: <4 Eo : ia Mainele ī Ēo ia Maiīieiē!" 01e!o aku o Pikoiakaalala, hte ka hoonaukiuki ia Mainele: M fcOft'Wa'wa! A e pono no paha kē k'u' ma ke kino ō, ka iole he aka nui; kai Ho paha «Wlumi o J . ka iole e pana ai, akaka'la hoi ke akamai, aole ka!" Pane'mai la o'Mainele: w ī£eifti h'oop'unipuni oe. Mai'ko'u la i pana fo!e a hiki i'keiā'la, ; a6īe au i ike i kekshi:R#rtaka e pāha ana ma fta-Utnītilmi o ka iole."

No -ko lāua'hoopaapaa loifei, plll hou 7io ke ku i ka umifHhi o ka iōleL'Mahope o kei»'pili'hou ana, pana o Pikoi-ā"ft-afclala. iole, mehamefca: ka'ttahē!e ; # pu!e o PikoiaKa'alāīa, 'oia ke Ma k'eia J Wahi e ike ia ai t he Sfto : kino iole na makna anie fta kaikiiahme, "Aia la o Pikoiakaalaīa» 0 'Kama a'u a Alaīa t 1 hanau ia e Koukou, 0 Alala ka makuakane O Koukou ka makuahine, 0 "Kikoo o ka po t kikoo aku ana au ia oe, ' Ta t\hiku, ia ululono, 0 fcu\hvmawaho he alii. t> 'K&UkapuOmaluilii 0 Itan la hōoholo ia mal Aia hi: Aia la! Aia ka iole i ka hua o ka aweoweo, T ke kumu o ka uweoweo T ka lan o ka aweoweo Aweowoo ula i k.e ala, 1 mde i ke piīi o kuahula nei la f Moe, moe mai la ka lole, A hoi mai la i ka iki. t*aua aku 1& o Pikoiakaaīala, ku na iole he umi, a ma ka pau lou ana o ka pua iie opeapoa, hui ia umikuiuakahi, ma ka umlumi o ka ioie ka paa ai;a, Olelo o Maī-, nele, kona hoa paua iole, ame na kana apau: 'Ta pai! Ta pai, 110 k& ( rtiea, he unii iole o kau hookahi ana a Ue! ilmi e Pikoiakaalala, u o ke

opeapea aole ia he iole." I aku o Pikoiakaalala: i "He iole ia, ua ku ika pu- «>■ penei ka olelo ana: -Opeapea i ke kau malie, Kou pokii e iole E wi mai. "Aia ia he iole, M peia aku Pikoiakaaiala ia Mainele <ame na k-anaka apau lōa, na'lii. Nolaila, eo o Mainele ame •kona alii o Kauhimāwaho. No ia kumu maopopo he mau 'ioie na kaikuahine o Pikoi•trkaalala, oia o lole ame Opeapea i hooakakaia ma ka hoomaka ana o keia moolelo. * No ko Pikoiakaalala pololi Iw-aM, nalo ana ia iloko! 0 ke «maina kanaka a hoi aku' la ia a hiki i kona mau kai-1 kuahine, ua moa ka puaa a-me-ka ai. Mamua o ka paina a«a, pane aku o Pikoiakaalala: "E hoolohe mai oukou apa« loa, he wahi kanawai ko'u no ka ai ana, penei: A'ohe hamumu, apau kuu paina ana." Laiau aku la ia i ka puaa, hookahi kaka, o ke poi uala, hookahi nau ana, a moni, laiau hou, kokoke e pau ka puaa okoa, ame ka ai apau o ka umu. Pane mai kekahi kanaka: "He ai m ke Akua." Oki iho ia keia. Pane mai na kaikoeke: "E oki ana ka hoi i ke aha ka ai ana?" "Aole, ua maoiia ae la no." "Ae, ua lohe la hoi makou 1 kou kanawai," pela na kaikoeke. 'Ma keia ai ana a Pikoiakallala, na pii kona kino a lilo i kanaka nui ame ka maikai, 0 ka lauoho nae he lāuoho iole,. A nalowale mai o Pikoia•kaaiala mai ke 'lii wahine mai, ame ke anaina kanaka apau loa o kahi aua i paaa iole ai, he mea pilikia loa ia 1 ka maaao o. ke 'lii wahine o Kekakapuomaluihi. Nolaiia, kuahaua ia mai na mea apau e iiui i kahi hookahi, mai na 'lii a na makaainana, ke kanikoo, ka haumakaioie, ke kolopupu, ko'e ka palaiauhaia> ka mai iiuna ke alo, ka mea ku a hina iho. O keia huliamahi ana o na mea ap&u loa, i loaa o Pikoiakaaiala, eia nae, aole i loaa i ioko o keia akoakoa ana, no ka mea, ua pii ae ke kino o Pikoiakaaiaia i ka nui no keia ai hookahi ana. I ka wa i pa&a iote ai me Maineie, he kino keiki no ko Pikoiakaaiala. lioko o keia akoakoa ana i ike ia ai o maioko o kaua haua he pana ioie. iioko o ke anaina kanaka e ooho ana he iuahine haum«kaiole ua heie a lii na ma- & iike me ko ka iole. Kahea o Pikoiakaalaia: "Ka ioie niii el Ka ioie nui e! Makau oie ī ke kauaka keia iole. Ku oe i ka'u pua! Ku oe i k&'u pua." MOKUNAII I keia. kahea ana a Pikoi- ( akaai-aia, iohe o Maiueie ame aa iii; i aku o Maineie: "Kwiiaka hoopiuiipuni oe; aia i hea ia ioie hoio mai iloko o keia anaiiia kanaka aui; iie keu oe oke kanaka wahaiiee.'^ "Jie ioie! Re ioiel" peia o Pikoiakaaiaia, OieW mai o 2fclam<sie; "E piii kaua»" Ma keia piii hou ana koiuo hou 4w.'Ui» o ke 'iii kaue mahope 0 Maineie, o ke iii wahiue Uiaiiope o Pik^iakaalaia; &- iww ka piii ana o «a w&iwai, paua o Pikoiakaa^ala. Wahi a Mainek; "Aia a ku i ka ioie pouo-i» eo, iilo ka, waiwai ia Pikoiakaaiaia, no ka mea t ua ike na mea apau aohe ioie hoio i kawa paapu o iia kauaka, Paiia o Pikoiakaaiaia i ka pua» ku ka iuahiue haumakaiole, llooie o amo ua ivanaka apau aohe ia he kai. sika ia. I &ku o XI-

koiakaalala, he iole ia, penei: "Hanau ke keiki> he kino ukū ia, a nui ae, he kino kamalii; apau ka pii ana o ke kino, he kanaka makua. a lalau i ke kookoo, he elem iku le, a liilii na maka he 'haumakaiole/ he iole ia, Aole īa he iole? He iole ia," Eo o Mainele. Apau keia pili ana. hoi lakou a loko o ka hale, noh.o, 0 Pikoiakaalala nana ae la īa i kaupoku o ka haie a oielo ae la; "Ka iole nui e kau mai la! Ka iole nui e kau mal la!" I aku o Mainele; "Wahahee oe e na kanaka* na wai ia iole holo mai o laila? He 01 oe o ke kauaka wahahee, Aohe ou lua." Olelo aku o Pikoiakaalaia: "He iole; ina i pana au i kuu pua a i ku, pehea oe e |Mainele?" "Ae, i pana oe a i ku ka iole, eo au ia oe, a 1 ku ole, eo oe ia'u," pela aku 0 Mainele. Noluila, piii hou laua. na na haku a':ii o laua 1 pili na waiwai, ka aiiui. Aka pīli ana» paua o PikoiakAalala. Lele aku la ka pua a ku i ka "aho kuaiole" i ke kaupoku maluna iho, ku kapua. Nana ao la o Mainele a hoole: "Aole la he iole 4 he aho ia, aole I eo." Oielo aku o Pikoiakaaiala: "He iole ia. penel ka olelo ana: 'Kau hilo ia iho aho kuaiole.' Aole ia ; pi'.i i ka olelo na ka iole, v.;- p;M ; aoUila, ua eo oe ia'i;." la a. hooholo r,a niea :oa ; ua haule o Maiuele. Ma ke.a eo aua o Pikoiakaalalai ua d'c loa kona akan;.\i; lalo n;e koiia KAiilana. Va !;'o k.; akamai an\e ke kau'ana nkoiakaalala, i ka paua iole.

& & kk jpuk