Ke Alakai o Hawaii, Volume X, Number 5, 4 February 1937 — KAAO NO KEP AKAILIULA [ARTICLE]

KAAO NO KEP AKAILIULA

0 Keaau i Puna, Hawa, ka aina hanau o Kepakāiliula. He huamoa kona kino o ka hanau ana mamiia, 0 Ku ka makaukane, o Hina ka makuahine; o Kuaikalolo a me Aiakoake, na mua o Kepakailiula; o Kiaohp, l\e noho ka hana i loaa ia f aole e hele ma o a ma o; ke kanaka akamai loa o Kiinoho ma ke kilokilo ana, He hiki ia ia ke ike t i ko w.ahi kokoke,. O Kiiheie, he liele kana hana nui, fie kanaka mama loaa i ka hele, e puni o Hawaii i ka a hoi i ka hale me ka po ofe o ka la hookahi. He mau alii lakou no Puna a puni mai na kupuna mai a loaa lakou. 1 ka po, ioaa ka moeuhane ia kiinoho, olelo mai ke 'kua ia Kiinoho: "E hoi olua i ka aina o Paliuli e noho ai, o oe a me Kiiheie, aia ilaila na pono a pau ioa, aohe luhi." Ekolu po o ka loaa ana ia Kiinoho okeia moeuhane; olelo aku ia ia Kiihele i keia moe i oaa iaia, hoomaauea o Kiihele, aohe manao he oiaio ka Kiinoho olelo, I ko laua m o e ana i ka* po, loaa like ia iaua a ehia keia moeuhane; a ao ae la, kuka iho la iaua no ka h o i i PaiiuM, Hoomakaukau laua, he puaa lau, he awa lau, he ia l&u, he moa lau, he kapa lau, he maio lau, a makaukau. Moe laua ia po, a kani ka moa alua o ke kakahiaka ,n u i eleele, ala ae la laua a pii i Pa-

liuli, me ka ike ole o ko laua kaikuahine a me ka lehulehu. Ua olelo ia ma keia kaao, o ka mua keia o ka loaa ana o Paliuli i ke kanaka, mai ke 'kua mai, a mahope hoi hou i.ke 'kua, nolail, nalo o Paliuli a hiki keia la. A hiki laua i Paliuli, i naha aku ka hana, he aina maikai loa, papu, momona nui na mea ai a ke kanaka, nunui ka hua o ka o h i a elike me ka ulu, a he loko ia kekahi e waiho ana, ia a pau o ka moana, a k o e ke kokoloa a me ka mano, aole i loko o ka loko. Noho la u a mahiai hanai hoholona, a nui na mea a paāu ia laua; ku ke ko a hina ilala, a ala h o u mai ; ka maia a helelei ilalo; ka puaa a kea ka niho ; Ica moa a winl kakala; ka ilīo a palahalaha ke kua. I aku o Kiihele ia Kiinoho: "Kupanaha k a u a, nawai la auanei e ai keia man mea a kana e hana nei?" I mai la o Kiinoho: "Na ke keiki a kaua na Kepakailiula. E kii kaua." Iho aku la laua mai Paliuli aku a hiki Keeau, kahi o ko laua kaikuahme, o Hina e noho ana. Eia hoi, mamua aku o ko laua, ua hapai o Hina, aole nae i hanau. A pau ke aloha

ana a me ka uwe ana, eu ae la o Hina e hele i waho e hoolualu ai. I aku o Kiinoho ia Kiihele: "E-kii aku oe ke keiki." ImaioKiihele: "Aia ihea?" "Aia i kahi e noho la Hina." A hiki o Kiihele i kahi o Hina i noho ai, e waiho ana he huamoa. Lawe ae la keia i ka ahuula o ka m a n u. Hoi aku la laua a hiki iPaliuli, hana iho la o Kiinoho ina kona mana, a hala ke anehuIu oia he umi po, wehe aku Ia i ka ahuula, ua k i n o, he keiki maikai loa, a nana iho la laua aohe ona lua e ku al Waiho hou laua a hala na anahulu eha (oia he kanaha po), nana hou laua, he keu 0 ka nani a me ka maikai. Aohe puu, aohe kee, pali ke kua, mahina ke alo; o kona ili a puni, ua like me ka ahuula ka ula o ka ili a me na maka. Ua lilo o Kepakailiula 1 ahi no Paliuli, ka ula mau i ke ao a me ka po, no kona maikai Io a, o kona lua e like ai, o ka pe l e o Kilauea, A o Pele, i ka lua o Kilauea, a hoi o Kepakailiula i Paliuli, alua mea a Punā, a me Hilo e nana ai i ke ao a me ka po, o neia mau mea ula elua. Nolaila, ua kapaia o Kepakailiula;

"Oka hiapo o ka Hiwahiwa o Paliuli," Aohe ai o Kepakailmla i ka ai a me ka ia/hookahi ana mea ai o ka mia, hoopaM ahoi, hookahi ana. Nana aku o Kiinoho a me Kiihele i ke keiki, a o ka wahine ole, i iho: "U! Maikai oe, aohe puu, aohe kee, hookahi ou puu o ka wahme ole," I aku o Kiinoho ia Kiihele: "E hele oe e imi i wahine na ke keikl a kaua." Ae aku o Kiihele, a hele mai Ia ia ma Hilo a hiki io kukuilauania, he wahine ia. Nana ia i kona maikai, he maikai np, a hookahi hewa o ka puu o na maka, e lke no me ke ano okahua kukui. Haalele ia ia kukuilauania, ahala o Hilo a luna o Hamakua, aohe wahine maikai; a hala ia, hiki i Kohala, aohe no he wahine; nana aku la o Kiihele a o ka uliulio o ke a a o Kaniku,ike kaha. Hoi aku la hiki i Paliuli, ninau mai la o Kiinoho: "Pehea kau huakai?" I aku o Kiiheleī "Aohe wahine." Ma ia la hookahi no, hūli aku la ia hele ma Puna, a loaa o Kohala, he wahine maikai ia, o ka okole he puupuu, e like no me ka hala o keia wahi. Haalele o Kiihele, hele aku, Ia ia aKau, loaa o Manienie, he wahine maikai ia ( a 0 ke pa o ke kikala, he nee ilalo, e.like me ko ka Manienie ano a leakou e ike nei. # A haalele o Kiihele ia Kau, hiki i Kona, loaa o Makolea, he wahine maikai, aohe puu, aohe'kee, pale ke kua, mahina" ke alo. O Kahaluu k'a makuakane, o Keauhou ka makuahine. O Makolea, ua paa i ka palama ia a moe me Kakaalaneo ke 'lii o Maui, no ka mea, he 'lii no o Makolea a me konamaumakua no K o n a a puni, A no ka lohe i ke akamai o Kakaalaneo i ka o ihe, he ku ka p u a mauu, ka naonao. ka ukulele, makau na makua a haawi na Kakaalaneo o Makolea. Hele aku la o Kiihele a ku ma ka puka o ka hale o Makolea, aloha aku la keia: "Aloha olua," Aloha mai la o Makolea a me kona kahu. Ma ko laua ike ana mai ia Kiihele, he kanaka maikai loa im ua o ko Kona poe iho, a hoohie, a hpokohukohu mai la ka laua la kamailio, Kahea mai la l&ua la: <( Komo mai," a komo aku la o Kihele ma ka nio o ka puka noho iho la, Ninau mai la o Makolea: "Mahea mai oe?" I aku o Kiihele: "Maanei mai nei." "Heaha huakai o keia la hao?" "He imi wahine." "Nau no?" pela mai o Makolea. I aku o Kiihele: "Na ka maua keiki," I mai o Makolea: "Me oe iho la no ka maikai?" "Aole, he ili waewae ko'u maikai no kona maikai." Aloh e ke 'lii wahine fteia olelo a Kiihele l( ua hakui 'kona puuwai e launa koke. I aku ia Kiihele: "O kii hoi ha halu kane a lawe mai, mai lihi lii oe." Hoi aku la o Kiihele a hiki i Paliuli, ninau mai o Kiinoho: "Pehea kau huakai?" I aku o Kiihele: "Ua loaaa ka wahine no Kona, o Makolea." Ae mai o Kiinoho: "Ae, he wahine maikai na, ua palama ia a na Kakaalaneo ke 'lii o Maui." (Ma kona ike kilokilo keia olelo.) "A hea hele kakou?" "Aia a apopo, a kela la aku, pela wau i olelo alnei." Hookahi no keia 3a a Kiihele, e hele nel a hoi i PaiiulL Iloko o ia mau la, uwe paiauma o Kiīnoho a me Kiihele ia Paliuli. i ka haalele, honi i na mea aj)&u loa, pela laua 1 aloha ai ia Paliuli. Ahiki i ka la e hek ai o lakou* haawi o Kiinoho amo Kiihele ia Paliull no ke 'kua, oia ka nalo a hiki i keia !a o Palluli, aole ike hou ig.

Ahele lakou, ku aeja o)Kiītiele me Kepakailiula a hele,j me kja paa o keiki j ka ua wahi ia a 'paa. 0 Kiinoho, nohoiho la ia, ]iuli p£se, o Kiihele a olelo aku: ; "Ka! Kupanaha oej_h.ejg. ka hoi ka kaua. k e i k i, noho! oe." „ . ■■ ■ 1 īa olelo, hele o t jjq^, f keia la hookahi, hiki lakou i Kona, a hilki n "ka nale, o Makoiea, lil'o laua he kane a he wahine. t a lTlf i na makuakane: "Eia ka olua wahihe kahu o" Makolea, i hookahi wahne, i elūa olua, helē ak,u~a kahi e noho ai, hoōlohe mai, i make au, hele aku up # . hoi, i ola au, aole hoi a ia." aku la laua ana 0 moe ' a haohao na makua i ka ike ole Makolea, no ka mea he wahi kaawale ko laua. laua e nana, a ike iho la laua, he kane ke kumu o ka.lī&le» jina. Lawe ac la laua ia Makolea a ku iluna o n$ Maui* haalele aku la ia,Kepakailiula e mo e .ana-ALa mai la o Kepakaiula a na_makua, hele mai la mauka. a JCohala, maikai na waa me ka wahine. A ni.ki i ..hōlo loa na waa i Maui, noho lakou i Kohala. , . . < * Q Kukuipahu ke q j£ohala.ia wa, a he wahi kaikamahine hookahi ..k$QA* q ]£,apuaokeonaona kona inoā, aole nae i nui loa, aka, he maikai kona kenana aku. Nana mai la o K«kuipahu/i,a Kepakailiula, a o ke kanaka maikai, lawe ae la, i p.onoi nana, a malama iho la, % olelo.aku la o. KuJtui&ahu; "Eia kau k.o:u poohiwi o ka po e moe ai." Ekelu Ia i ko lakou.noho ana i Kohala, po ihp, a moe loko o ka hale, hele.alvuja o ka lae kahakai, ilaila he wahi waā, Kolo .aku la ia i Maui ma Hana, ilaila -o Mokolea, me noho ana. A pae i uka, nana aku la ia, ua o. Kakaalaneo i ka awa, i loko o ia ona awa o Kakaalaneo, kahea mai la i ka wahine; Makolea, Makolea, Hoi aku oe a ka aleo, Haliilii i ka moeana Hoholo ke kapa, ka uluna, Hoi aku kaua ilaila e moe ai. He 1 e aku la o Makolea:me na wahine, haliilii apaa, hoi mai la. Hiki o Kepakailiula, hana lepo iluna o ka moena a paele. Lawe aku la o Makolea ia Kakaalaneo a luna 0 ka moena, paelei ka hana lepo. "Kupanāha.oe; ua ike no hoi paha oe he lepo ko keia w a hi, haliilii no oe. E lawe ka moena a na hope o na waa haliilii, ilaila kaua e moe ai." Hoi aku la iau a ma ka hope o na waa moe, ke pee nei o Kepakailiula. A hiamoe o Kakaalaneo, lawe ae la keia ia Makolea a ndh:o' i ka nahele, malaila laua i nanea iho ai a kokdke e o Kepakailiula i Hawaii, me kona ike ole" i&/ a pāei Kohala ; hoi aku Ia e moe ana no loko o ka hale, keia me kahi wahine opio, a hiki i ka wa ai o lioala mai la, ala ae la keia, I ka lua o ka po, pela ia nei hana. A hiki keia i Maui, ma-Hana, e moe o Kakaalaneo me Makoiea ma hope o na keia i ka wahine lawe. 0 ke kane, o Kakaalaneg» keia a ke Kiona hana lepo, kukulu i ke poo ilalo, o na w&wae iluna, ahoe eu ae, ua ona i ka awa. Moe laua a kokoke i ka wa hoi o ;a nei, uwe mai o Makolea; Aloha wale oe i ka make; 0 kuu kane, he akamāl i ka Mhe, Aoe hala ka puamauu Ka naonao, ka ukulele. 1 aku o Kepakailiula ia Makolea; He hua kona, he hua kb'u He laho kona. he laho ko'u He keiki kane ia, he keiki kane au. Aole i ākaka na ai, nana paha, na'u paha. Olelo aku la o Kepakailiuia; "E hoi au, e kali oe, elua ia e. hala ia'u', i ke kolu hiki au, kukulu oe i lepa nou/.' a hpi tela i Kohala. Ala ae la na. mea a pau i ke kakahiaka nui, e ku mai ana o Kakaalaneo i ke kiona hoolei lepo, kii ia aku la. O Kakaalaneo, he wahi ike kona ma ke ano kilokilo.. e like me Kiinoho. Olelo mai la; "U ! Pakele oe ia'u ole o kuu maka, no ka mea, aoe hala kuu ihe ke o, Jsui jta puamauu, i ka naonao, 1 ka ukulele; o oe hoi he aka make oe ia'u." A lohe o Makolea i keia oklp kaena a Kakaalaneo, uwe iho la ia Kepakarliula. I aku ke kane; "Ke uwe oe i ko kane ia Kepakailiula; e make ana ia'u kau kane ke ike aku au." A hiki o Kepakailiula i Kohala, moe a hiki i ka wa ala, ninau aku keia i kahi wahine opiopio ia Kapuaokeonaona: "fte punahele no oe i k<> mākuakane?'- Ae mai kela: "Ae, ma ka'u e oielo ai imal&ila kela. M "Ae, e olelo oe i ko o na leanaka a pau o Kohala nei, e holo i ka a'u i Maui; aohe kanaka a noho, o ka iho ke noho; o na k&ne, o na wahine, na keiki o na waa a pau loa o Kohala nei." , V AJohe o Kukuipahu, hcjlo luna e kala, hookahi la, 2 ka lua akoakoa, a i ke kolu.o ka la holo i Maui. Ua uhi paapu ia ka moana e na Waa, adhe ike ia o ka ale. Ma keia holo arta o Kepakail!u!a me kahi wahine opio, o Kapuaokeonaona, o na mikuAane elua, o Kiinoho me Kiihele, a me ka laua wahiiie, ko lakou waa, o Kukuipahu ma kona waa, na waa a,"pau loa. Mai Kohala a Hana ka paa i na u!s pu wale no ke kai o Alenuihaha; nol&ila, keia 4, Lei Kohala i ka uuku i|a,.kattsha. M A pae lakou i Hana ma, o'ko Kepakailiula waa kai pae i uka, o na \vaa a pau i ka moana kahi i hekau ai. Lele aku la o Kepakailiuja i ulia» hoohihi aku au na makuakane o Kiinoho me Kiih&le, HOole'mai ke keikl: "Aole. e noho olua; i he]e &u & fmake, o ka ala no noi hoi ia Hawaii : a i ola au pa?e lTa piha o Hana \ na *lii a hakanaka, ua makaukau no ke kaua a Kakaalaneo *ko'fsiMu aHi. A lele o Kepakailiuln n ku ! ko one maloo, s uVaf k;i ahn, no he kanaka maikai, A hiki keia ika a ku ku

me "ka laau palau i ko'na hooka. O ka inoa o kāna laau ō Olelokahie. Hele mai la o Kakaalaneo a ku pu iho fa me na ihe elua. hookahi ma' ka linia akau, hookahi ma ka lima hema. ' 1 Ua kaulana loa o Kakaalaneo i ka o ihe 3 mai Hawaii a Kauai. -Aohe alii, aohe koa, e loaa koiia ikaika He ku kana ihe i ka puamāuu; i'ka naonao.'i ka ukulele, nolaia, makau ko Hawaii mau alii a me ko Oahu nei, ko JKauai, ia Kakaalaneo. Qlelo mai o Kakaalaneo; A "Ia wai ka mua, i ka malihini i ke kamaaina?" I aku o Kepakailiula: - ."I ke kamaaina ka mua, Ika malihini ka hope," ' la wa pahu o Kakaalaneo i ka ihe, me ka manao ua ku 0 Kepakailiula, a kokoke ka ihe, wehe o Kepakailiula i ka poaeae akau, a komo ka ihe, maloko, puliki ae la i ke "kino o ka ihe, Hihioka makani, kapalili ka maka o ka ihe 1 ka makani, Paa iho la keia maalili ka ikaika o ka ihē, Pahu aku ana keia i ke kīona hoolei lepo. Manao iho la o Kakaalaneo ua ku o Kepakailiula i ka ihe ana. Paha iho la: K.u aku la i kuu ihe, Aole e hala ka'u ihe ke o; Ku ka puamauu Ka naonao, ka uku Me oe hoi he aka nui Make, a o e ola. A kiola o Kepakailiula i ka ihe, nana mai !a o Kakaalaneo, a olelo mai: Heaha la ka mea i hala ai kuu ihe, I kulaina paha e ke Kona I oniu ia paha e ka lauawa Pakele oe i kuu akau Loaa oe i ka ihe o kuu hem a Make oe aole oe e ola.