Ke Au Okoa, Volume I, Number 8, 12 June 1865 — Page 1
KE AU OKOA.
BUKE 1 -- HELU 8.} HONOLULU, MONEDE, IUNE 12, 1865. {$2.00 NO KA MAK.
"KE AU OKOA,"
E HOOPUKA MAU IA'NA I KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,
MA KA HO RA EWALU O KAKAHIAKA.
ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela hoi ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.
"KE AU OKOA."
KA UKU O NA OLELO HOOLAHA.
NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, na ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua hoopuka ana, $1.50; ekolu, $1.75; hookahi mahina, $2.00.
Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.
He Mau Mele.
No Kamehameha V.
Ai Kalani ia Hawaii,
Kau kapaka eaea iluna,
Limu kohu Kalani ke hele,
I kohu no he lii pono,
He lii pono, he honua pono,
Pono wale ia e ai mai la,
I ka ai ana i kona moku,
Ia Hawaii o Keawe,
O Hawaii kahiko o Keawe ka ilalo,
O ka lani o Malela ko Luna,
Ea Malela ka moa e ku,
Kamakani e e ku ikaika,
Hookalei ohua Kalani,
O Kalani mehameha a e kahi Kalani,
O Kalani nui lani mehameha i ke kapu,
O ke kapu no o ka hoano pau pu no i nei lani,
O ke puhi no o kawela pau pu no i nei lani,
O ka ae o kawohi o ka hele no pau pu no i neia lani,
O Kalani o ke kanaka o Iolani ku,
He lii no Kauluhana e—
No kaulu makani a laa,
O ka meeliko Kalani nui,
O Kalani o ke kino o ke hoolua kiu a ka mau,
Ke kino o kamakani palapu he lii,
O Nahienaena o Kalani,
Ka pua hoomilialau,
A ke kumu nona kamakani,
I laha mai ai wai kanaka,
Puka mai Kalani waiakua,
Na maka o kamakani puka i ke ao,
O Kalani ka muo ka liko ka ao ka lau,
Ka lau o kamakani kuhonua hili lau moku,
Kamakani kuhonua hili lau maia,
Hilia ka maia o Humuula,
Pau maele ia Kalani,
Ka hakiana maia Palila,
I ai a koe ma ka pola,
Ua hoopau ia e Kalani,
Pau aela ka holo iki,
Na maia o Kaholonui,
Na ea kapu a Niihau,
I ku awili ka oka i i kauka,
O wili kula manu,
I lau maia ke milia,
I lau maia ke nahae,
I nahae i Malaekahana,
Ka hiko lani o puu ka honua,
O kanaka iki o ka moku,
O ka u u ina i Wawau oia,
O ua keiki eu nei,
O ka oiwi makani ona,
O kona ku o kona moe,
O ke kona nihoniho a ono,
O ke kona hihi o hea kuku,
O ke kikiao kahi ia o ka hana ia ke hiki mai,
O ke kikiao lele uli,
Lele kuilua o ka hanaia,
Lele uaia lele lele aka,
Lele aka mea i kona moku,
Ea Kalani o kaula apa,
O ke kikiao makani kona,
O ke kona ku wahi kauhale,
E inoino ai ka aina,
I ike kama Niheu no hea,
Kama nihau a Kalani kua ka a—
Nana e kaa kuahiwi, kualono,
Ka hilikia oneanea,
Oneanea ia Kalani,
Kauko Pumaialau,
Kupono i ke poo Olaa,
Noho pono ka lemu o ka lani,
I ka pane mau no Kumunoho—e—
A—Kue aela i ka wawae la,
Ka luna o Kumuhookieki—e.
He Inoa no Willie J. S. Ulunui.
I aloha i ka wai o Poikahi,
I ka wai mukiki a ka manu,
Manu hoolailua no ia kula,
I ka uka wale la o ka Halii,
Liilii ke aloha la he hana io,
Me he hau anuanu 'la i ka mauna,
Kuunahaalele pau ka palena,
Hamo e ke kehau ka lae luna,
Ka luna i Hainoa kukilakila,
Ka pua hinahina paa i ka noe,
O oe kai wehe akaawale,
A he manu no ka lewa i ke ahua,
Ahuwale ke kee oia lae,
I ke oni a ke Ahole i ke kai,
Me oe ke aloha e ke hoa lea,
I ka pili a kaua ua hemo.
I aloha i ka wai o Umiehu,
I ka wai ninau a ka malihini,
Hina oe i ke one a weliweli,
Weliweli i ka leo o ke kahuli,
Ke ikua mai 'la i ka nahele,
I ka ole hala mai i ka laau,
Hoho ana Hikiaupea i ka lulu,
I ke alai a Makaliilua,
Elua la hei nana i wehe,
O ke kui kauhale hoopuni mai,
Moea iluna o Kipahee,
Me oe ke aloha e ka hoa lea,
I ka pili a kaua ua hemo.
I aloha i ka wai o Waikui,
I kuia mai loko lele ka hauli,
He haili olelo na ka moani,
Hoohaehae ana i ka hoolua,
Lua ole ia manu paha i ka uka,
Aohe hale ou e malu ai,
Na wai la hoi hoole mai,
Ka malu o ka nui o Helewai,
Me oe ke aloha e ka hoa lea,
I ka pili a kaua ua hemo.
I aloha i ka la o Kahelo,
I ka la hulili nopu i ke kula,
O ke kula no ia luhi kuu kino,
I ka lohi apaapa mai i ke one,
O ke ahe welelau wale o ka eka,
E paki kai ole Kilauea,
Ea mai na leo okalakala,
Me he kai leo nui ala i Papaloa,
Loa wale ka imina mai e ka hoa,
A loaa i ke kai lai o Kona,
Me oe ke aloha e ka hoa lea,
I ka pili a kaua ua hemo.
WAHINE KAPU.
Eono haneri a keu ka nui o na manuwa o Ame rika Huipuia, i keia manawa e noho nei.
KENE TE.
He Mooolelo no Sekotia.
MOKUNA XXI.
He mea kupanaha loa i ka manao o Ivora, i ke kumu nui o ke kau nui ana o ka manao o ka wahine kilokilo, e makaikai i kahi i pao ia noloko mai o na pohaku. Ua hoomanao pinepine loa o Ivora, i ka wa a ka wahine kilokilo i ninau aku ai ia Ranalda, a me ia ma ka puka komo o ka pa o ka hale kiekie, a ua nui no hoi ka pihoihoi o ua wahine kilokilo nei no na mea e hanaia'ku ana ia Kenete. No ia mau kumu i kau e mai ai ka halia ia Ivora, he mau mea nui ka ka wahine kilokilo e hana aku ai ia Kenete, a oia no hoi ke kumu nui o ka manao paa ana o ua wahine kilokilo nei, e hele e makaikai i na wahi huna o ka hale kiekie o Makalapina, a no keia mau mea, ua ulu mai ka manao makau iloko o ka naau o Ivora, no ka mea, ua uhai oia i na kauoha o kona mau haku. I kona hookuu ana'ku i ka ipulepo ilalo o ka luawai, a no kona lele wikiwiki ana mai, pahemo aku la mai kona lima aku kekahi piko o ke kaula. Ia wa, hopu koke aku la o Ivora i ka wahine kilokilo ma ka lima, a kahea ae la me ka leo haalulu, "E malama i ke kipi me a'u." Ia wa, pane ae la ka wahine me ka leo nui, "Kipi! Heaha ke kumu o kou hoonani ana mai ia'u ma kena mau huaolelo e ke kauwa hooluhi!" I ka nana ana'ku nae i na kuemaka o ua wahine nei, me he mea la, ua ho-aia i ke ahi wela loa o ka huhu iluna o na wahine la. Pane aku la o Ivora i ka wahine kilokilo, "E lilo oe i mea hoomaauia e na uhane e noho ana ma na kaei o ka huhu, a me ka mokumokuahua, a aole no hoi e hiki i kau mau olelo ke hookauwa mai oe ia'u. E ka wahine hanau kipiia, mahea oe i hiki mai nei?" "E hoomalu oe e Ivora i kou alelo, o haule auanei oe ma ke kae o ka hoomauhala, a ke olelo nei oe i na mea hiki ole ke moniia e ko'u naau. E Ivora, e akahele iki iho oe, a e hoolohe mai i ka'u olelo aku ia oe."
Ia wa, pane wikiwiki loa mai la o Ivo ra, "Heaha ka kaua kumu paio? iloko o ka wa i kaahope ae nei, ua ahonui loa wau ia oe i ke kuhikuhi ana, a ua manaolana ae no hoi au, aole la oe e keehi ana i na keehi o ka manawa ino, a e hiki ana la ia oe ke uumi i na mea au i ike ai o na rumi huna, aka, ua hana oe i ka hana kue, a ke kau mai nei ka hailona o na huaolelo kalakalaea a'u i pane aku nei ia oe mamua, a he hiki no hoi ia'u ke olelo ae, ua kupono ka'u pane ana ia oe, no ka mea, ua kau nui oe e hoopakeleia ka mea i hoopaaia na lala i ka hao." "A mau! A mau!" wahi a ka wahine kilokilo ia Ivora, "he mau mea nui ka'u e hai aku ana ia oe, aka, he mea nae a'u e hiki ole ai ke hawanawana aku i na pepeiao o kekahi poe e aku." Ia wa, huki koke aku la ka wahine kilokilo ia Ivora, e hoomau aku i ka iho ana, a iloko no nae o na kulu wai a ke ahonui, a hawanawana aku la oia ia Ivora, "E Ivora, ua noi mai oe ia'u i ka wa i hala aku nei, e hai aku au i kou ano, a ano la e hooko no wau i kau noi. E ka mea hoopailuaia e na uhane ola, aka, mamuli o kou ano akahai, e hai no au ia oe, hookahi wale no nae. Aka, iloko nae o kuu hoike ana'ku ia oe, e umii iho na lihilihi o ko'u mau maka, a me ka ninau ole mai no hoi i kekahi ninau ia'u. Ke hoopomaikai aku nei au ia oe, a me kuu luhelelei aku i na hunahuna gula ma ko poo, a no ka lele ana hoi o kou hauli no ka makau i na hoopai weliweli a na haku ou, nolaila, ke hai kanalua ole aku nei au ia oe, e lilo ana oe i alii, a e hoohuiia ana oe me kekahi pua nani, i hoopulu mauia e na kulu kehau o ka aumoe, a e puka mai ana mai a olua mai kekahi uhane e manao nuiia'i." Pane aku la o Ivora, "I ka wa hea keia e hoomaopopoia'i? A i kahi hea hou e ikeia'i?"
Ia wa, pane hou aku la ka wahine kilokilo, "O ka wa e hoomaopopoia'i a me kahi e ike ia'i, aia a hala na la he iwakaluakumamakahi mai keia manawa aku, a e ike auanei oe ia oe iho, e noho ana oe me ka naau i piha i ka olioli, iloko o kekahi pakaua nani i hoonuaia i na kauwa, a i kou wa e hele ai i ke kaua, o kou manao koa ka mea nana e kau pale i na kiniao a ka pilikia mai ou aku la. O kau wahine, he wahine nani loa ia e like me na Anela, a e lilo no hoi auanei oia ka makuahine o na keiki a ke aloha, e like me he Kerubima la." Ia wa, puili ae la o Ivora i kona mau lima, a noi aku la, "E na lani, ina paha e loaa ka hapalua o kana mau olelo i mea oiaio, alaila, na ka lani e hoomanao, he uhane ma keia honua nana e aloha aku, no ka mea, o na leo a me na huaolelo i poloaiia mai nei e ka wahine kilokilo, ua kau lakou mawaho o na palena o ko'u manaoio." Pane koke aku la ka wahine kilokilo, "Mai kanalua kou naau i na mea a'u i hai aku nei ia oe, e ka naau akahai ole, a me ka puuwai i piha i ka hoomaloka. Aole auanei au i hai aku ia oe, aia iloko o ko'u mana ka mea e hiki ai ke ike no na mea o ka wa e hiki mai ana? E, aole auanei e hiki ia oe ke nana i na uila o ka lani e kau nei ma kou mau maka, a aole no anei hoi ia he hoailona e hiki ai ia'u ke alakai i kou naau i na mea pomaikai? E ka lani, he oiaio, ke apo nei ko'u mau maka i na kukuna o ka uila e kau nei ma kona mau maka." A hoomakaukau iho la oia e kukuli aku imua o ka wahine kilokilo, i ka wa a ka wahine kilokilo e leha pono ana kona mau maka i hele a piha i na puolo o ka launa ole iluna o kona mau papalina. Pane aku la ia, "Ke manaoio nei au i kau mau mapuna olelo, aka, heaha ka'u mau hana au i manao ai, a'u e hana aku ai?" Pane aku la ka wahine kilokilo, "He wahi mea uuku loa ka'u e hai aku ai no na mea a'u i pa leo mua aku nei, aka, e naue mai, o lohe mai auanei oia i ka'u mea e hai aku nei ia oe."
I ka wa nae a ka wahine kilokilo o kamailio nei, huki mai la oia ia Ivora ma ka papa anuu o lalo, a ua loaa paha he ekolu anana mai kahi a laua e ku nei ma ka aoao o ka pohaku, a o na apanapana liilii o ka pohaku, ua maopopo no. Ia wa, ua hele ka helehelena o ka wahine kilokilo a ano e loa, a me he mea la ua aui ae ka la o ka helehelena oluolu mai ona aku la, a ua puolo ae no hoi ka nani o kona mau papalina i na haawe e hele mai kona mau papalina aku, ua hikii ia nae ka naau o ka Hilana e na manao kupikipikio, a o na manao maikai iloko o kona naau, ua auamo ae ia i kana ukana e maalo mai ona aku la. I ka wa a ka wahine kilokilo i huki mai ai ia Ivora ma kahi hamama o ka pohaku, ninau hou aku la ia, "Ke hoomaopopo lea nei anei oe? Ua ike oe, owau kou hoa aloha, a o kau mea e hana mai ai i na mea maikai no'u, e owili no au ia mea iloko o na hipuu mohala ole a ke aloha he umi tausani. O na mea a'u i punihei ai, oia no ke hoopulu mau i kou mau manao me na kipona a ka walania, ina aole e maliu mai ana na Makalapina, alaila, o na hou e kahe mai ana mai kou mau lima kakauha mai ka mea nana e hooluu i na pua nahelehele o ke kula i ka wai ula." "Ina au e kau i ke kulana kiekie au i olelo mai nei, alaila, e lilo au i mau hoa launa maikai no lakou, ma ko lakou ano aloha, a aole au e lilo i hoa'loha no lakou, ke kiola lakou mai o lakou aku i na ewe aloha o ka pakaua, kahi nana i hoopulapula i na manao e haalele i kona ano mau." Pane aku la ka wahine kilokilo, "Ae, ke ike nei au, ke hookokoke mai nei na la o kou noho ana i ke kulana kiekie i oi ae maluna o ko lakou, a e noho no auanei oe me na manao kaumaha ole, a e ku auanei oe ma ka panepoo o ka hanohano nui, no ka mea, e mare ana oe i kekahi wahine opiopio nani loa i like kona ano me ka opuu pomeraida i hooma-u mauia e na hau o na kuahiwi o Sekotia nei, a e loaa no auanei ia oe na ohana maka aloha, oia hoi, he poe wahine ole, a he poe kama ole." "Ea, o kau mau mea e hai mai nei, he oiaio, ua hooluolu mai lakou i ko'u puuwai, aka, o ka hana au i kau mai ai ma ko'u mau lima, heaha ia mea?" Pane mai la ka wahine kilokilo me kona helehelena mau, "O kela mau ki e paa ala i ke apo o kou puhaka." Pane aku la o Ivora me ka leo kaniuhu, "O keia mau ki? Heaha ke kumu o kou makemake ana i ka'u mau ki? I mea anei e wehe ai i ka rumi pouli o lalo iho nei?"
Pane mai la ka wahine, "Aole he hoailona, na'u e pao aku ai i ua wahi nakaka o ka pohaku! O ke na mau ki, oia no ka mea nana e hooho i na uhane ino." A e waiho ia ma na kaei kupua. Pane aku o Ivora, "Ina oia wale iho no, ke haawi aku nei au i keia huihui ki ia oe, a e loaa no ia oe me ka oluolu." Ia wa, lalau aku la ka wahine kilokilo i ka huihui ki, a neenee aku la ia, hopu aku la i ka Hilana, a kulai aku la i kahi e hamama ana ka pohaku, a haule aku la me ke poo mamua, me ka uwe ana me ka leo nui, me he mea la ua hoopuni koke ia oia e na ao naulu o ka pilikia a me ka pilihua, i kona haule ana, pa aku la kona lima i ke kaula, a nalowale aku la no hoi ia mai na maka mai o ka wahine kilokilo. Hooneenee loa aku la ka wahine kilokilo a hiki i ke kae o kahi e hamama ana, me ka paa pu no hoi o kona lima i ke kaula i paa ai ka pohaku, kiei aku la oia ma ke kae, a ike aku la oia, ua aneane paa kekahi piko o ke kaula ilalo, me he mea la ua hihia ke kaula i ka Hilana, i kona wa i haulehia ai iloko o na kuluwaimaka o ka ehaeha, a i kekahi manawa, ua hemo ke kaula, i ka wa a ka wahine e hukihuki ana. Ma ke kumu nae o ka pohaku kahi i paa ai o ke kaula, ua ike powehiwehi ia'ku e ka wahine, no ka mea, o ka malu o ka po, ua hohola ae ia, me he mea la he lua hohonu i uhiia e na kukuna o ka pouli, a o ka malamalama hoi e uiuiki mai ana, he mea like loa me ka apana dala. Ia wa, ua hoopuni koke ia ka wahine kilokilo e na paka ua o ka popilikia, a ane naue aku na na manao kanaka mai ona aku la, ua ano e loa ka noonoo ana o kona poo, a me he mea la ua hui pu mai na huna lepo o ka pilikia me kona lolo, a o na aa o kona lolo, ua ane like loa me ka muliwai, e hiki ai i na manu nene ke lana malie ma ka ili o ka wai, a ua hiki ole hoi ia ia ke hoomaopopo i na leo e pa-e mai ana, a hilinai aku la oia iluna o ka paia pohaku. Kamailio iho la ka wahine ia ia iho, "Ua kaumaha luuluu ke karaima, aka, ua pono no, ua ike no na lani i ke kupono o ia mea. E ka Haku, e kala mai ia'u, me ka hui ana me na hewa e ae," a pohala ae la ua wahine nei.
A wikiwiki ino aku la ia a hiki i ka rumi o lalo, i kahi o ka huihui ki e nakeke ana, i ka wa ona i paa aku ai i ka laka. Pane koke mai la ka mea i hoopaa lokoino ia, me ka leo kalakalahea, "E hai mai ia'u, heaha keia mea? Heaha ke ano o keia halulu, a me ka leo nui, me he leo kanaka la?" Pane koke aku la ka wahine kilokilo, "Noho malie! O kou leo no ka mea i wawa ai o keia wahi." I helele mai nei au e lawe ia oe, aka, aole auanei oe e manaonao i ke karaima, ka mea nana i hoopau i kou ike ana i na hoku olinolino o ka po, a me na hoku lele, ka mea hoi i kuni ia malalo iho o na papa o ko'u naau! Pane hou mai la ke kanaka i hoopaaia i na kaulahao, "He oiaio, aka, aole he karaima malalo o keia mau lala." Ua oki no na hua olelo, wili ae la ia i ke ki a hemo, komo aku la iloko. Pane aku la i ua kanaka la, "O kou mau kaulahao, oia ka mea nana e hoaiai mai, aia oe iloko o na apo hao kaumaha o ka make." Ae mai la ia, me ka olelo mai, "O ke ki nae e wehe ae ai i keia papale o ka pilikia i kau ia maluna o'u, aia no ia iloko o kela pua ki." Pane mai la ka wahine kilokilo, "He nani! E kuhi ana au o na ki la a pau loa e wehe ai i keia mau wahi, aia no la ia iloko o ka pua ki." A i kona haha ana i a pau, loaa iho la ia ia kekau wahi ki uuku, a olelo iho la ia iloko ona, "Aole o'u kanalua, o keia no ke ki." Aole no hoi ia i kuhihewa. Hopu mai la ka paahao i ka lima o ua wahine kilokilo nei, a kau aku la ma ka laka, kahi i paa ai o kona mau kaulahao, a iloko o ka minute hookahi, kala ae la oia a hemo. Ia wa, pane aku ia i ka wahine kilokilo, "Ano, ke lana nei ko'u manao, ua hiki ia'u ka haawe i na kihene a kou manao e pane mai ai ia'u." I mai la ka wahine, "Hookahi wale no a'u ala i ike ai, oia hoi, ke komo ana'ku mawaena o keia pohaku, ma kahi nae a ke kaula e moe nei." Pane ae la ke kanaka, "E ka Lani, aole oia i ike i kana mea e olelo nei." Ia wa, leha ae la na maka o ka wahine kilokilo iluna me ka imo ole o kona mau maka, aka, ua hoike aku nae ia i ka helehelena i piha i ka huhu, a olelo aku la, "E hookonokono mai ana anei oe ia'u e kapa aku ia oe, he kanaka oe i hanau makau ia e kou makuahine?"
Pane aku la ke kanaka, "Ke ike nei no au, ua hoaiai mauia kau mau olelo i ko'u naau, aia hoi, aole, aole loa wau i ike i na kumu nui au e hiipoi nei, a aole no hoi wau i ike i ka mana au i kala ai ia'u mai na kaulahao mai?" Olelo aku la ka wahine me ka lele o ka oili, "Aole keia o kahi a me ka manawa e hiki ai ia'u ke wehewehe aku ia oe, eia wale no ka'u noi ia oe, e hele koke mai, ke hookokoke mai nei ka wa e kau paleia ai mawaena a kahi a'u e kau nui nei a me kaua, a oiai ka wa e ikeia'ku ana ka moe ana o ke kaula kahi e iho aku ai, a i ole ia, e lilo auanei na uhane i mau mea kumakaia na ka poe Makalapina." Pane aku la ke kanaka, "Pehea e hiki ai ia oe ke hoolilo ae i keia wahi i mea ole?" Olelo aku la ka wahine me na maka huhu loa, "O kau mau olelo ka mea nana i kono i ko'u naau e hoohala i ka manawa ma keia wahi, aka, o oe, ke manao nei au, he oiaio, ua ili mai maluna ou na manao o ka hupo, no ka mea, ke ike e aku nei au, ua paulele nui oe maluna o ko'u mau lima nawaliwali, i mea e pale aku ai i na ino e lele mai ana maluna ou, aole anei oe e manao, o na noi oluolu a na wahine ka mea nana e alakai ia oe i kahi maha, a heaha hoi ke kumu o kou maliu ole ana mai?" Pane koke aku la ke kanaka, "Ano la ea, e ukali au mahope o kou mau wawae." A iho aku la laua a hiki ma kekahi aoao o ka pohaku. Pane aku la ke kanaka, "O oe ke iho mua aku, a e ukali aku no au ia oe." Olelo ae la ka wahine kilokilo, "Ua hoopuka mai nei oe i kou manao, a o ka mua ia, a ma ko'u manao hoi, oia ka lua, nolaila, ke nonoi aku nei au ia oe, e hoomanao oe i na olelo a'u mamua, a e oluolu no hoi oe e maliu mai, o oe ke iho mua, eia wau ka mea nona na lima nawaliwali nana e hoopakele aku ia oe, a ke ike koke nei au he manao kaniuhu ka iloko o kou naau, i na wau e waiho ae ia oe e hahai mai mahope o'u, nolaila, e iho koke ano a e ukali aku au ia oe."
Pane mai la ke kanaka, "Aole anei e hiki ia oe ke alakai ia kaua i kahi au e kau nui nei, no ka mea, aia no hoi ka huihui ki iloko o kou poho lima." Pane koke ae la ka wahine me ka leo hoohenehene i ua kanaka nei, "Ka makau wale! Pehea e hiki ai ia kaua ke hiki i kahi o ka koopomaikai mau ia, a o kahi hoi a kaua e honi ai i na ea maikai e mapu mai ana mai ka ili mai o na wai mapuna, a o kahi wale no hoi ia nana e hooluolu i na manao makahehi ole. Ano la, o ke ala wale no nana kaua e alakai i kahi e maha ai na kino, ma keia wahi wale no e hamama nei," ia wa, ue ae la ia i ka huihui ki. Pane mai la kanaka, "E ku oe me kena au e ku nei," a lalau aku la ia i ke kaula, a iho aku la me ka puuwai i paumaele i na manao makau. I ka wa e hookuukuu ana ma ke kula, kiei aku la ka wahine kilokilo, e nana i ka iho ana o ke kanaka, a hiki wale i ka hiki ana i kahi pouliuli loa, oia hoi ke kumu o ka pohaku. I ka hoopa ana'ku o ka wahine kilokilo i ke kaula, e mau ana no ka haalulu, a i ka hoopa hou ana'ku, ua pau ka haalulu o ke kaula, a i iho la ka wahine iloko ona, "Ua hiki aku la kela i kahi maikai loa, kahi nana e hooluolu mai ai i ka puuwai i na ea maikai o lalo, noloko mai o na hunahuna lepo makamae."
Ia wa, hoomaka aku la ka wahine e iho ilalo, i kona iho ana'ku a ku ma kekahi kae o ka pohaku, hopu koke mai la kekahi mea i kona lima akau me na lima ikaika. "E ka mea i kumakaia ia," wahi a Ivora, me kona kuhihewa ole, a hukiia'ku la oia ma kekahi aoao i like loa me kahi a laua i ike mua ai iluna ae, ua lumalumaia oia io a ianei, a hina aku la oia iluna o na papa hele oolea, kahi kupono ole no ka aoao lahilahi e waiho ai me na manao kaniuhu, a nakiiia aku la kona mau lima a pili pu me kona puhaka, a hoomanao ae la oia i kana mau olelo o ka wa i hala, "He oiaio, pela mau ka noho ana o na ao hoomaewaewa." Ia wa nae ana e noho nei me ka pilikia, lohe aku la oia i ka pa-e mai o kekahi leo kanikau ma kahi mamao mai ona aku la, a manao iho la ia, o ke pio no paha kela a kuu uhane i loaa ai iloko o ka hihio, aka, aole nae ia i ike aku, no ka mea, o na kukuna eehia o ka pouli, ua hohola ae ia ma na paia pouli o ua wahi nei, a aole no hoi he kiko keokeo i ike ia'ku. Pane mai la o Ivora, "E hoopai aku ana au ia oe e ka wahine, ka mea hiki ole i na pua mauu ke kulou iho i wahi na kou mau wawae e hehi aku ai." I kona wa e kamailio ana, huki aku la ia i ka wahine kilokilo, a hikiikii iho la ia i na kaula menemene ole o ka make, a waihoia aku la oia maluna o na papahele oolea o kahi pouli loa. Pane aku la ka wahine me ka leo kanikau, "E Ivora, ka hoa kumakena o kahi hooluhiia," aka, lohe mahuihui loa aku la ia i ke koekoele o na wawae o Ivora. Pane aku la oia, "He oiaio no, o na owili lauoho o ka popilikia, ua ulu mai ia maluna ou a me a'u." Pane mai la o Ivora, "O na lima a me na wawae i hoopaa haoia, e oki kou oni ana, no ka mea, ua hala ae nei he manawa no ko'u poo i waiho ole ai maluna o kahi mea oluolu, a ano la, ua loaa ia'u ka hoa e hoohalikeia'i me na kau o ka inea i hala." Pane aku la ka wahine kilokilo, "E ka mea menemene ole, ka mea i like ole na io me ko na kanaka o keia honua, o kou mau manao, aole loa wau e kahakaha iloko o ko'u naau i mea e hoomanao aku ai i kau mau hana maikai i kekahi manawa a me kau mau hana i ku ole i ke aloha, a me ka manao nui oleia e na uhane ola o ko makou laina nei." A iloko paha o ka hora hookahi o ka naauauwa a me ke kanikau ana, hoomanao ae la ia i ka olelo kaulana a ka poe Luna nui, "He manawa ko na pua a pau."
I kona kamailio ana ia mau huaolelo, lele ae la kona oili i ka nakeke ana o kekahi mau wawae kanaka e iho ana ilalo, a i kona halo ana'ku, ike aku la oia i kekahi kanaka, aole nae ia i ike aku i ka helehelena, e paa ana i ka ipukukui hao ma kona lima, a o na kukuna olinolino o ka ipukukui, ua hoomalamalamaia ka rumi mai o a o, a ike lea aku la oia i ke ano o kahi ona i hoopaa lokoinoia'i. Ma keia wahi ona i hoopaa lokoinoia'i, a no ka malamalama ana o ua wahi la i ke kukui, ike aku la oia eha mau rumi pouli nui, i paniia me na pani hao nunui, me na puka olepelepe hao maluna ae o na pani, a ike aku la ka poe i hoopaaia i kahi i nakikiia'i na kaulahao o lakou, o ka malamalama nae o ke kukui, malaila i ikeia'ku ai ka mea e paa ana i ka ipukukui, oia no o Ivora, e paa ana me ka huihui ki ma kona lima, a lohe aku la o Ivora i na leo hoalohaloha, a huli ae la kona mau maka iluna, a kulu mai la na waimaka. I kona wa e ku ana, wehe ae la ka Hilana i ke pani o na rumi pouli eha, a hookomo aku la ia i ka wahine paahao iloko o kekahi rumi pouli me ke pani ino aku i ka puka, a halulu ae la na koena o na rumi pouli mai o a o, i ka wa a Ivora i pale aku ai i na pani hao. Aka nae, i ka wa i hoopaaia'i ka wahine iloko o ka rumi, hoomau ae la oia i kona uwe haaloulou ana iloko o na kanikau hoehaeha i ka naau o ka mea nana i hoopaa, aka, aole nae ia i komo iloko o kona mana e hookuu ia ia. Ia wa nae, ua noho mumule loa ua wahine kilokilo nei, aole he huaolelo i puka mai mai kona waha, aka, lohe aku la nae ka Hilana i ka nakeke o ke ki iloko o ka rumi o ka wahine kilokilo i hoopaaia'i. Ia wa, pane aku la ka Hilana, "He oiaio, o ke kaula e lewalewa nei maloko o kou rumi, oia no kahi au i manao ai e pakele oe mai keia mau paa aku, hiki ole i na ki a ka unu ke wehe." A i kona wehe ana i ka puka olepelepe o ka rumi, i wahi e kiei aku ai, puhi mai la ka makani o lalo, a pio iho la ka ipukukui, a lilo holookoa ae la ka rumi i ka pouli a me ke kanaele o ka ipu kui hao, ia wa, ua hui aku hui mai kalo i ka Nawao.
MOKUNA XXII.
KA RUMI O KENETE.
Elua la i hala mahope iho o ke kaua ana o ka poe Makalapina i ka pakaaua o Alanadela, ua hoopuni ia ka pakaua i na kiai, i mea hoi e pale aku ai i na ino e kau mai ana. O ka Marquis o Alanadela a me ka Haku o Galenakaila, iloko o ia manawa, ua manao laua, ua hala na kau ino, a o na la wale no koe e hoomama ai i ko laua noho ana, a ua manao no hoi laua, o ko laua mau kiai, aole i hana ino i na kuaana Makalapina. Manao iho la ka Haku Galenakaila, o ka pono wale no i koe, o ke kai huakai hele i ka hale kiekie o Makalapina. Manao iho la ka Marquis o Alanadela, ua ano maikai ka manao o ka Haku Galenakaila, no ka mea, ina e kali iki, alaila, e loaa ana no kahi a ka poe Makalapina e waiho ai i ko lakou mea ai, a me kahi a lakou e huna ai i na huihui palaoa, mai na kala uliuli mai o na kahua hahai holoholona o Sekotia; aka, ua nonoi aku nae ka Haku Galenakaila e hoopanee, no ka mea, o ke ao naulu o ka pilikia ana o Inidulufa a me Makalapina, ua halawai mai lakou me ke koko o ka poe i hoomainoino ia.
Ua hai mua aku makou ma kekahi Mokuna i hala aku nei, i ka hamama a me ka waiho olohelohe ana o ka pakaua o Alanadela, i manao ai ka Haku o Galenakaila, aole i loaa o Kenete ia ia. Aka, ua hai mua aku no ka Marquis o Alanadala, i ka Haku o Galenakaila, i kona manao wale ana, a me ke kau ana mai o ka halia ia ia, ua lele no o Kenete ma ka puka o ka pakaua, i ka wa i naha ai kekahi aoao i ka poe Makalapina i kona rumi i ka po. Ua nui loa ke kaumaha o ka Haku o Galenakaila, no ka nalowale ana o kana keiki, a ua nui no hoi ka pioloke o kona naau, ua manao oia o Kenete no ka mea nana i lawe ka pua iuiu o Sekotia, (Evelina,) ka mea nana i pepehi kana makahiapo, a ua nui no hoi ka mea nana i mokumokuahua i kona manao, no ka pakele ana o Kenete. A aole no hoi he mea nana i kono mai i kona puuwai wela, e naue aku e makaikai iloko o keena eehia o ke kanaka opiopio, no ka mea, ua hoouna aku oia i ka moolelo o ka make ana o kana keiki hiwahiwa i ka Ahahookolokolo o Edineboro, aka, ua hoomalielie ia kona manao wela e na leo aloha o na kanaka ia Kenete, no ka hoopakele ana i ka Lede Evelina, aka, aole nae i kauoha aku ka Haku o Galenakaila i ka wahine Ursula, ua makemake oia e ike i ke kanaka opiopio.
E hoomaka ana nae makou i ka hai aku ma keia Mokuna, o na mea pau i haiia ae la maluna, elua la i hala, aka, ua olioli loa oia i ka lohe ana mai, mai Ursula mai a me Maomara, i ko laua ike ana e waiho lolii ana o Kenete i kona hoeha ia ana ma ka puka o ka pakaua. Iloko nae o ke ahiahi o ka lua o ka la, i ka wa aole o Maomara mai kona rumi hookipa o ke ola, komo aku la ka wahine Ursula iloko o ka rumi o Kenete, a olelo aku la, "Ua loaa mai ia'u ka hanohano nui o ka hai ana aku imua o kou alo ihiihi, ua makemake ka Marquis o Alanadela, e halawai pu me oe i keia ahiahi." Pane aku la o Kenete, "E ka wahine Ursula, heaha la na manao o ka Haku e makemake nei e halawai me a'u?" "O oe ka mea nana i kuhikuhi i ke ala a Lede Evelina i palapala aku ai i ka Marquis o Alanadela, ana hoi i hoouna mai ai ia'u, i kuu wa e omo ana i na waiu o ka popilikia, ia'u iloko o ka rumi pouli, o oe wale no kai ike i na kulu koko o ke aloha iloko o ka puuwai o Evelina, aka, oia mau mea nae, aole mapu leo mai a oe mai, e hai mai ia'u, i ka'u e noi oluolu aku nei ia oe, e hai mai oe i na mea huna o ka puuwai o ka Lede Evelina."
(Aole i pau.)
NA LIO KAUA.—Elua mau lio punahele loa o Gen. Wasinetona, o kekahi, he lio hulu lokia nui, a he kupono no ka holo kaa ana, o keia lio, no ka puali kaua o Beritania, a o kekahi, he wahi lio uuku hulupala. O keia kana e holo ai i ka wa o ke kaua, a i kona wa e ee ae ai, puka ae la ka hua olelo holo i kona mau laina koa, "O ko kakou wa keia." I ka hoouka kaua ana ma Geremanatona, holo aku la o Gen. Wene maluna o kona lio kaua, e pale aku i ka enemi, ku mai la kona lio i ka poka ma ke poo, a haule iho la i lalo, me he mea la ua make, hoihoi ia'ku la ia a ma kahi e houluulu ai na koa Amerika, kukulu iho la, a ola ae la ua lio nei iloko o na la elua, a ua kupono hou no ke kaua. I ke kau o ke kaua o Watalu, he nui wale na lio i make a ola mahunehune, i ko lakou wa i ku mua ai i ka poka, ua hina i lalo me ka ai i ka manu e ulu koke iho ana, aka, aole nae he kupono no ka hele hou ana i ke kaua, o keia mau ano lio i maa no ke kaua, ina i ka wa e hoouka kaua ai, a haule na kahu, no ke ku ana i ka poka; aka, o na lio, aole lakou e kuemi hope, aka, hoomau aku no lakou i ka holo ana imua me na koa e ae, me he mea la he mau koa no ko luna o lakou e holo ana.