Ke Au Okoa, Volume I, Number 9, 19 June 1865 — Page 1

Page PDF (1.33 MB)

KE AU OKOA.
BUKE 1--HELU 9.} HONOLULU, MONEDE, IUNE 19, 1865. {$2.00 NO KA MAK.

"KE AU OKOA,"
E HOOPUKA MAU IA'NA I KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,
MA KA HORA EWALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela hoi ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

"KE AU OKOA."
KA UKU O NA OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA.—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua hoopuka ana, $1.50; ekolu, $1.75; hookahi mahina, $2.00.
                Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.


He mau Mele.

No Kamehameha V.

Kiekie Kalani i ke kaulu,
Halo nana i ka moku,
Haahaa Kilohana ilalo,

Imiimihia lanalana ia,
Imihia lana ia keau lana,
Maka i
lia ka moku,
Kulia kilokilohia,
Ua kilokilohia e ka lani,
Na lae laau o Puna,
Kilohia Ka'u o hao a,
Keehi ia 'ku i kapuai,
Papapa luna o Maunaloa,
Ku moena lau ke kuahiwi,

Opaipai ka pae mauna,
Haalulu luna o Kaiholena,
Ka popoo kau mai ka ohu,
Ua nomea uko Pakua,
Penei wale no ka waiho,
I ka hele ie keku,
E ka huikahi a Kalani,
He kaaoe ai aina ole,

E ka maka i hele la,
Hele piha a o Ka'u,
O ka ipuu i ka papala,
Ua wawahia ke koa,
Ua luia na helelei,
Ua kahi au ia kanahele,
Ua kahia ua nao ka wale,
Ua wali wale aohe nao,

I ke kuai a i na ia,
O ka poe nana i kiai,
O Ka'u nui kua makani,
O ka hu o ka makaainana,

O ka makaainana nui poo kua kea,
Ka poe mahi ai o Ka'u,
Haawe pili po i a,

I ke ala loa o ka pauku,
O Kalani anei kou hoa i aa mai ai,

I i mai ai e kipikipi,
I paha'i oe e paio,

I lou mai ai me he moa la,
He mea e nei he lii,
He lii he lii paio,
He noa no he noa ha ka,
He lepo no he lepo olelo,
He mahiai na ke kaua,
Aloha ia oe alahokahoka,
Kena ilio lepo iki,
Kena kauwa maka wela,
Kua paa kua kahiko o na alehu,
Ko-i na ku a umia,
Na manu Alakahiko i koe,
Ke ku lolia alo makani,
Noho lae o Kukuou,
Lukulukua iho lukua iho,
I ka maa no Koolau,
Ko pale wawae Kohala kena,
A hehi e Kona i ka waha hewa ia Kalani,
I ke kuhi lima i ke oi a,
Ia kahaulu anaana pupuka,
Olelo kaa-nema hala iwi nui maka ulii,
Ho mai la'e—homai—homai na i lukua,
(Aole i pau.)

He inoa no L. M. Kamanawa.

Lauleneka he inoa,
A Wahinekapu he makua,
O oe no ia e ka manu,
Ai pua lehua i Olaa,
Kuli ko leo i ke kani,

Ka wawalo i na pali kuahiwi,
Lohe aku nei kai o Puna,

Ke wa ala la i ka uka,
I
ka uka paoa i ke ala,
Ka nahele anu o Panaewa.

Aia ko hale i ke kula,
Ka paia onaona i ka hala,
O ke aha ka hala aia pua,
O ka alaea e keu nei,
Mai noho oe a hana mai,
I ke kupu eu o Hiilawe,
Hoohuelo ina pali,
I ke aka hele ia e ka makani,
Ahe keu aka no o Molale,
O ke kumu wai o Halai,
Aia ke ola i ka opua,
Ke nihi aela i Awalau,

A he lau ka hana a ka manao,
Hoouhuuhu ana ia loko,
A o loko hana nui keia,
I lohe mai oe e i ala,
O oe ka ia e ka iwi,
Maka onaona wale i ka lai,
I nohenohea i ka la,
I ke kula wela hoi o Malama,

Malama ia iho Hanahone,
Pulu i ka ua nui o Hilo,
            Eia mai no Mikimiki,
                O ke au aia hookele.

POOKAPU.


            KA PILIKIA ME NA MOREMONA.—Ua manao ia e nui wale ana na pilikia kuloko o ke Aupuni me na Moremona. Ua hai mai ka nupepa Colorado News, o Gen. O'Conner, ua hoouna aku oia he mau puali koa ma Loko Paakai, i mea e hoomalu aku ai i na hana ino. O Brigham Young, ua olelo aku ia, e hele lakou ma kahi e, a hoomakaukau oia e lele aku e kaua ia lakou, aka, ua pale ia mai ia e na koa o Gen. Conner, a ua ki ia na pu iluna o na kahua o B. Young, me ka hoolei pu aku i na poka poha, a me ka olelo pu aku, ina oe e makemake e kipaku i ka poe koa, na B. Young maoli no e kipaku. Ma kekahi halawai hoahanau ma ka la Sabati o ka poe Moremona iloko o ko lakou luakini ma Loko Paakai, o kekahi mea o G. Q. Canon, i kokuaia e B. Young, olelo aela ia ka "Genetaila" a me keia olelo no au a kanaka la, "iloko o na mahina eiwa, o Uta nei, e lanakila loa ana ka poe Gentaila, e like ka lanakila me na luna a ka Peresidena o Uta."

            O na kanaka e hoopalaimaka ana ma ka lakou olelo ana he oiaio, aohe mau manao kuhohonu iloko o lakou, no ka pomaikai o ka lehulehu. Aia a uuku ka wai iloko o ka ipuhao, alaila, emoole ke kukuku ana o ka mahu.

KENE TE.
He Mooolelo no Sekotia.

MOKUNA XXIII.

                Pane aku la ka wahine Usula, "Aole, aole e hiki ia'u ke hai aku a pau loa, a aole no hoi e hiki ia'u ke hai aku ia oe, nawai la i kono i kou haku wahine opiopio e kakau aku i ka Marquis o Alanadela, a ke nonoi aku nei au ia oe, mai ninau hou mai oe ia'u no ia mea, aka, ina nae oe e ninau mai ia'u i ke kumu o ko ka Marquis o Alanadela e makemake nei e ike malu ia oe, alaila, he hiki ia'u ke hai aku ia oe. Ke manao kanalua ole nei au, o ke kumu hui o kou hoi hou ana mai iloko nei o ka pakaua i ka po mamua aku nei, a pehea hoi oe i pakele mai ai i ka wa a na Makalapina e uluaoa ana, e lawe i kou ola makamae." Pane aku la o Kenete, "Ina oia wale iho no ka mea a ka haku e makemake ai e ike, alaila, e olelo aku no au, na ka Mea Mana Loa i hoihoi hope i kana kauwa, a komo ai au iloko nei i ka po nei, aka, ina ia e makemake no kekahi mea e aku, aole, aole loa wau e hai aku." Iloko koke no oia wa, hemo ana ke pani o ka puka, a kiei aku la ka Marquis o Alanadela, a ike maopopo aku la oia i ka ipukukui e kau ana iluna o ke pakaukau, aole mea e noho ana me Kenete, o ka wahine Usula wale no, a komo aku la ka Marquis o Alanadela iloko o ka rumi, a peahi malu aku la i ka wahine e hele iwaho, a o laua wale no koe iloko o ka rumi me ka mea i loohia i ka poino. Olelo aku la ka Marquis o Alanadela i ka wahine me ka hawanawana aku, "E nana'ku oe mawaho, ina aole he mea e hele mai ana iloko o keia keena i kuu wa e noho ai iloko me iala." O ka wahine Usula, ua manao iho ia e hoole aku i ka mea a ka Marquis i olelo mai ai ia ia, aka, kakali iho la ia me na maka kaumaha, a ae aku la i ke noi a ka Marquis. Ia wa, puka mai la oia mawaho o ke keena. Pane aku la ka Marquis, "E ke kanaka opiopio, o kau mau hana koa i ko hoopakele ana i ke kaikamahine a ka Haku Galenakaila, aia ia hana ana au malalo o na hipuu o ka hoonani ia, a ua hui ia ke aloha o kona makuakane a me ko'u e hoomaikai aku ia oe. A ano la, ke makemake nei au e ike i ke kumu o kou hele ole ana i Enelani, mamuli o ke kauoha a ka Haku Galenakaila ia'u, a me ka anoi hope loa hoi a ko aloha Evelina, a o na mea au i hana'i i kela po aku nei, i ka wa a ke aka o ka mahina i pii ae ai maluna o na puu uliuli o Sekotia, ua honi aku maua me ka Haku Galenakaila i ka hohono o kou mau lima kakauha i hele a ula i ke koko o ke kanaka, aole hoi he koko holoholona o na dia au e uhai ai, i kou wa e puni koko holoholona ana. Ea! O ka alana, kupono anei ia no ko'u imi ana i wahi e koe ai kou ola?" Aole i pane iki aku o Kenete i keia ninau a ka Marquis, aole makou i ike i ke kumu, no ka nonohua paha. Pane hou aku la ka Marquis me ka helehelena huhu, "Aole anei oe i kau i kou mau lima menemene ole me kau pahikaua maluna o na mea au i pepehi ai, ia oukou e hele ana i ka huakai hele?" Hoole mai la o Kenete, "Aole," "Nau no, na kou mau lima ponoi no i kau i ka pahikaua maluna o laua," wahi a ka Marquis. Ia wa, pii ae la ka ula o na papalina o Kenete, a pane aku la i ka Marquis, "Heaha kou ano e ka Marquis?" Pane mai la ka Marquis, "Ma ka lani o na lani, o oe no ke koolua o ka lua pa-u o lalo? Heaha kau e olelo nei, aole anei i haule ma kou lima menemene ole laua? E hiki auanei ia oe ke olelo mai i mea no'u e manaoio aku ai ia oe, aole oe i kono ia laua e hoi i kahi mau, malalo ae o ka eka koo-u o ka honua, a loaa mai ko laua mau kino i na kanaka kiai o ka ululaau? A ke manaoio nei au, nau no i pepehi ia laua, a ua kuni paaia iluna o ko'u manao, aole laua i make ma ke ano mau, aka, na kou mau lima menemene ole o ka mea i manao ole i na kanawai, i hoihoi kokeia laua i ka aoao mau o ka honua nei, kahi i ana mua ia ka loa a me ka laula, no kela kino lepo keia kino lepo. No ka mea, ua hoaiai ia mai ia'u, o ka mea i hele pu me ka Haku Macoma, oia no kai oki i na owili lauoho makamae o kona mau la ui."
            Hoolohe aku la no nae o Kenete me ke akahele, a pau ke kamailio ana a ka Marquis o Alanadela. Pane aku la o Kenete me ke akahele, "Ua olelo mai nei oe e kuu haku, o ke kino o na mea i hele pu ai me a'u i ka po mua aku nei, ua loaa i na kanaka kiai o ka ulunahele. He oiaio, ua ike au i ko laua haule ana ilalo ma na kapuai o na lio, i ka wa a laua e hakaka ana ma ko'u aoao, aka, aole nae ia'u, aole au i ike i ka hulali ana o pahi a laua ma ko'u mau maka, i mea la hoi na'u e manao ae ai, ua makemake laua e lawe i ko'u ola, alaila la hoi, hiki ia'u ke o i ka'u pahi ia laua. Ua hakaka aku au me ka poe o Makalapina i ka po mua aku nei, i mea e hoopau aku ai i ka lakou kue ana mai i ka makou huakai hele. O na kokua elua au e ka haku i haawi mai ai ia'u, ua make laua, a me he mea la o laua kai make i ka poe o Makalapina iloko o ka nahelehele i ua po la au e olelo nei, ua loaa hoi i na kanaka kiai o ka ulunahele. Owau nei la, ua pakele mahunehune mai au mai ka maka mai o na pahikaua a ka poe o Makalapina, a ua hoi mai au iloko nei o ka pakaua o Alenadela; ua hiki mai hoi au i ka pakaua nei i ka wa a Sir Inidulupa e lawe ana ia Lede Evelina, i hooneleia ai o Galenakaila i kana kaikamahine, a o oe hoi i kau wahine hoopalau." Ia wa, pane aku la ka Marquis, "E ke kanaka opiopio, ke manaoio aku nei au i kau mau olelo, a no kou hai ana mai no hoi na ka poe o Makalapina, nolaila, e hoolei aku ana au maluna o lakou i na kaula o ka hookaumahaia. Aka, aole e hiki ia oe ke hoopunipuni mai ia'u, a aole no i holo lea ko'u manao e like me kau e olelo nei, no ka mea, o laua hoi, ua ike ia ko laua koa, a no ke kumu hoi o kou pakele ana, a eha ole hoi, aole wau i ike iki." Pane mai la o Kenete, "O ka'u mau mea i hai aku la, aole wau i imi ae i mau manao a i mea e hoopunipuni aku ai ia oe." "Alia," wahi a ka Marquis, "pehea hoi oe i hiki mai ai iloko nei o ka pakaua? A no ke aha hoi oe i hele ole ai i Enelani? A heaha hoi ke kumu o kou hoolilo ana i kou ola no Evelina?" Pane aku la o Kenete, "He mana i oi ae kona kulana maluna o na kookoo kekee a ka poe hanai hipa o Sekotia nei, a he mana hoi i moeuhane pinepineia e ka poe hooipoipo o na awawa uliuli aku nei la o Sekotia nei, a na ko laua malu au i alakai mai kahi a kuu lio i uhu mai ai a hiki ai au i ka pakaua nei." Pane aku la ka Marquis, "Aia hoi, aole au i moni i kau mau olelo, no ka mea, o kau mau mea a pau e olelo nei, aole au i komohia e manaoio aku."
            Olelo aku la o Kenete, "Ua oki ka kaua kamailio ana, no ka mea, ua hele mai oe e kuu haku e hui me a'u a e kamailio pu i na huaolelo kue i kou kulana, a o ke aha la auanei ka mea i koe a'u e hawanawana aku ai ia oe." Olelo aku la ka Marquis, "Ke ike lea aku nei au ia oe, o ka mai fiva no keia i loohia ai oe, aole oe i pohala pono, a eia wale no ka'u mea ia oe, e hiki auanei ia oe ke hoomakaukau iho, a hele aku i Enelani?" Pane aku la o Kenete, "Heaha! o ka mea anei a'u i manao ole ai, aole au e hele e kuu haku, ua kue ia mea i ko'u luna manao, a e noho no au ia nei nona, ka mea hoi a ka lani i ahonui ai." "O kou manaoio anei ia?" wahi a ka Marquis. "Ae, o ko'u manaoio no ia, mamua ae o ko'u lohe ana i na mea e ae, e pono au e lohe pono mai ia Lede Evelina mai i kona manao no'u." Pane aku la ka Marquis, "Oia mau mea, he mau mea e hoopomaikai ole ai ia oe." "A no ke aha la oe," wahi a Kenete, "e kuu haku e manao nei e hoomainoino ia'u, a o kau mau mea e manao nei no'u e hele i kahi au e manao nei, aole loa wau e hele iki ana." Pane mai la ka Marquis ma ka huhu, "E Kenete, o oe hoi, aia oe malalo o ka malu o na paia o kuu pakaua nei?" Pane aku la o Kenete, "O ka rumi hoi a kaua e noho nei, no'u ponoi no ia, a hiki wale hoi i ka pau ana o keia ola." Olelo hou aku la ka Marquis, "Hookahi wale no a'u mea i koe e hana aku ai, aole anei e hiki io oe ke hele hou i Enelani, i mea hoi e hoopauia'i ko makou uluhua? A ina e hoole mai oe i keia, e ike auanei oe i ka hope o ia mea, aia kekahi muliwai nui e kahe ana mawaena o kaua, a e lilo auanei oe i enemi nui loa no'u." Pane mai la o Kenete me ka wiwo ole, "O kau mau mea a pau i olelo mai nei, ua sila au ia mea me ko'u koko, a na kuu mau lima nei no e hoopakele ia'u iho mailoko mai o na pilikia manaonao." Pane aku la ka Marquis, "Ae, ke hoole mai nei oe i ka'u," a holo ino aku la ka Marquis iwaho, a i kona pani ana mai i ka puka mahope ona, a kahea ae la ia me ka leo nui, "E ka lani, ua ike au i ka hana ana a ke kanaka opiopio i ke karaima." Kahea ae la ka wahine Usula, "Iloko o ka inoa o ka Viregine i hoonani ia, heaha keia e kuu haku?" Pane aku la ka Marquis, "Ua ehaeha loa ko'u naau no ka mihi ole o kela kanaka opiopio i kona hewa, a ua olelo mai nei oia, ua pepehi no ka oia i ka Haku Macoma, a ua pepehi pu no hoi oia i kuu mau kanaka punahele, i loaa ai na kino iloko o ka ulunahele." Pane aku la ka wahine, "Aole i hewa, aole i hewa, no ka mea, ma kana mau mea i olelo mai ai ia'u, ua maopopo aole nana i pepehi i ka Haku Macoma, a o na kanaka elua i haiia mai nei, ua make no laua i ka poe o Makalapina, aka, he makemake nae au e lohe pono mai iaia mai i na mea ana i hai mai la ia oe." I aku la ka Marquis ia ia, "O kau mau olelo, he ano hoohenehene, a nolaila, e hoi aku oe mai o'u aku nei, a e malama oe i kau mau olelo, o hoopai puia uanei oe e ka Haku Galenakaila." Ia wa, mihi iho la ka wahine Ursula, no kona kaawale mai kona haku wahine aloha mai. I ka wa a ka Marquis e hele ana ma na kowa o ka rumi hookipa o ka pakaua, ike aku la oia ia Angus Winetona e hele mai ana, a kahea aku la ka Marquis, "Angus Winetona, e hele oe a lawe mai i mau koa kiai ma ka puka o ke keena o Kenete, a e hoopaaia oia me he paahao la iloko o kona rumi, a aole no hoi e aeia kekahi mea e ae e komo iloko a e kamailio pu me ia." Kulou mai la ke kauwa, a hele aku la oia e hooko i na mea i kauohaia mai e kona haku, a iloko o na minute elima, ua hoopuniia ka puka o ke keena o Kenete e na koa kiai. Aka, no ka lohe ole o Kenete e hoopaaia ana oia, mahope iho nae o ka haalele ana a ka Marquis i kona keena, wehe mai la oia i ka puka, a ike iho la oia ua hoopaaia oia, hoi aku la ia a moe maluna o kona moe, a noonoo nui iho la oia i na mea e pakele ai.

MOKUNA XXIV.

                Haalele mai la ka Marquis, me ka opiopiia o kona manao e na aouli o ke kupilikii, no ke ko ole o kona mau manaolana nui i kukulu ai, i mea hoi e kaawale aku ai kona enemi, (oia hoi o Kenete,) ka mea a kona uhane a me kona puuwai i hookae ino loa ai me he manu la i kiko kana mau keiki a hookae loa aku i ka punana ana i hoomoe ai i kana mau opiopio. Aole nae i hoomaunauna wale ia i ka manawa no ka hooko ana i kona mau iini diabolo, a me na manao ukiuki ana i hoomoamoa ai, me ke ake ma kana pahele ana e lilo ia i kumu e hookaawale ae ai i ka paku alai mawaena o ke aloha ana i hiipoi ai no Evelina, a o ke aloha a kona puuwai i hoahu ai, ke waiho molaelae la maluna o ko Evelina naau, a aohe o ko kekahi hoomanao ana ke hoolulu maluna o Evelina. Oia iho la ke kulana o ko ka Marquis manao i kona haalele ana aku i ka rumi o ke kanaka opiopio i polukulukuia e na aumaka koikoi a ka eha, i loohia ai oia ma ka hoopakele ana ia Evelina, na ki a kaunu o kona puuwai. Ia wa koke no i kapio aku ai oia i kona ala i ka rumi o Galenakaila me ka hai aku i keia mau olelo pahele, ana i manao ai e lawe holookoa mai ia Ga1enakaila ma kona aoao, a waiho aku ia Kenete i ka lulu pohu wale.
                Olelo aku la ka Marquis, "Ua kono mai nei, ano, ke kanaka opiopio Kenete e hele aku au e ike ia ia. Aole hoi au i pale ae i kana koi mai, a hele aku nei au i ona la, me na manao kukonukonu o ka ehaeha i koi mai ai ia'u e kokua aku ia ia, ina ia e hahau mai ia'u i na hana ino a pau ana i hana ai, a mihi la oia ia'u, me ka olelo mai na kona lima ponoi no i pepehi ia Macoma iloko o ka ululaau; a ua hai pu mai no hoi oia ia'u na kona lima ponoi i pepehi i ko'u mau kanaka elua, no laua na kino i loaa mai nei iloko o ka ululaau. Me he mea la i ka wa a Kenete i mahuka ai mai ka pakaua aku nei i kela po aku nei, ua uhai aku laua—a ua loaa—me ke koi aku e hoi hou i ka pakaua nei. A e hoi mai ana lakou i ka pakaua, hapai ae la o Kenete i ka pahikaua a hili aku i kahi o laua, a o kona make aku la no ia; alaila, huli ae la ia i kahi a lanakila ia maluna ona, a pepehi aku la ia ia a make loa. A me he mea la no hoi ua uluhiaia mai oia e na hewa o kona lunaikehala, a manao e hoi hope mai e noi aku ia oe no kou ahonui. I kona hiki malu ana i ka puka o ka pakaua nei, ua halawai mai oia me na Makalapina, a he kalaki paha kona pakele ana mai, mai na lima oolea mai o na Makalapina. A ua uluhia houia mai no hoi e ua manao pioloke la o kona lunaikehala, a aohe hiki ia ia ke aa mai, e hele mai e noi i kou ahonui, nolaila, ua hai mai oia ia'u i keia mau mea a pau loa, A ua lawe ae au i ka mana ia'u, e hoopau i ke kiai ana o ke kahu wahine o Evelina ia ia, a hoonoho aku i mau koa kiai ma ka ipuka o kona rumi, i mea e hiki ole ai ia ia ke mahuka hou, ina e komo hou mai kekahi mau manao iloko ona, no ka holo malu hou ana."
                "Ua hoapono loa aku au i na mea a pau loa au i hana ai,"wahi a Galenakaila, "a o ka mea wale no i koe a kaua e hana ai, e hoopaahao loa ia ia, a hiki wale i ka wa a na Lunakanawai e hiki mai ai mai Edineboro mai. O! e Kenete! e Kenete! na uku panai auanei keia a'u e loaa mai ai ia'u no ka'u hanai oluolu ana ia oe, o ka hoonele mai ia'u i ka'u keiki hiwahiwa hookahi, ko'u hooilina a me ka mea nana e lawe aku i ko'u inoa ia hanauna aku a ia hanauna; a o kau makana maikai auanei ia e haawi mai ai i ka Marquis no ko kakou hookipa oluoluia ana iloko o kona pakaua, o ko pepehi i kona mau kanaka punahele! O! e kuu haku," huli ae la oia i ka Marquis, "ua haule makawalu kupilikii mai na poino maluna iho o ko'u poo."
                Huli ae la ka maka o Galenakaila ma kahi e, i mea e nalo ai ka haule makawalu ana mai a na waimaka, mai na kiowai poniponi mai o kona mau maka. Ua ike no paha i ka ehaeha o ka naau, e ka mea heluhelu, ina oe he makuakane a he makuahine paha no kekahi keiki hanai, a pela io ka hana mai no kou ahonui ia ia; aole auanei e mokumokuahua kou puuwai ke pa-e mai ka lono i na kipoho o kou mau pepeiao, o ka mea au i luhi ai—i hanai ai—i hoomanawanui ai—me ka iini o kona pomaikai kau i hana ai, a i alakai ai ia ia, i mea e pono ai ia, kana wahine, a me kona makuahonowai, "He makuahonowai ka hoaolelo." Aka, i ke kukui ana mai o ka lono io Galenakaila la, o kana mea i hanai paumako ai, he keiki pepehi kanaka—he keiki no ka rumi pouli o ka halepaahao— he keiki i makaukau kona poo e okiia e ke koi menemene wale, a kakauha o ke kanawai— he keiki e alako ana i ke oho hina o kona makuakane hanai ilalo o ke kae o ka luakupapau me ke kaumaha, a me ka ehaeha hoi. Ia Galenakaila i lohe ai i na mea a pau a ka Marquis i hai aku ai, ua alako ia aku ke kaihi ana o ke poo o Galenakaila, ilalo o ka moana kai lipolipo o ka hoohaahaa ia, a manao ae la o Galenakaila, aole ka e ola ana kona mau iwi elemakule i kana mea i hanai ai ia Kenete.
                Aka, aole nae makou e hooloihi aku ana e ka mea heluhelu e noho loihi kakou maluna o ka ehaeha o ko Galenakaila naau, e holo kiki ae kakou imua i ka pahuka o ko Kenete moolelo, a me kona mau kulana iloko o na hora o ka inea a a me ka popilikia o kona ola ana. I ke kunewa ana ae o na la he umi, e mau ana no ko Kenete noho paahao ana iloko o ka rumi ana i hooaikane mua ai, a aole no hoi oia i ae ia e hele mawaho o ka pakaua, no ka manao ia o hapai hou auanei oia i kona lima, a hoonele aku i ke ola o ka poe i ukali aku ia ia mawaho ae o ka pakaua, oiai e hoomakaukauia ana oia no ke ku ana aku imua o ka ahahookolokolo, nana e kena aku ia ia, ina aole i ke ola, i ka make ana o ke kino. Ua papa pu ia aku no hoi ke komo ana o Maomara iloko o kona rumi, oiai ua pohala iki ae oia mai kona eha ana. Oiai nae i kekahi mau wa i uluhia mai ai oia, aole ia i hoopoina iki i ka paulele i ka Mana nui nana i malama, i alakai, a i kiai mau hoi ia ia i na la i kaa hope ae; ua hoouna mau ae no ia i kana mau pule, e hoopakele mai ka Makua nui ia ia mai na pilikia nui e kau kehakeha ana maluna o kona hora kupilikii, e kakali mai ana ia ia i ka hora poliuliu o kona hoapono a me kona hoouna ia, i kahi a ka aha i hooholo ai. I ka lele ana ae o na la he umi, ua lawe ia mai ka lono i ka pakaua, mai Edineboro mai, e i ana, ma ka pakaua o Alanadela e hookolokoloia ai o Kenete, a aia hoi ma ke ala na Lunakanawai, kahi i naue mai ai e hookolokolo ia ia.


MOKUNA XXV.
KA HOOMAKAUKAU ANA NO KA AHAHOOKOLOKOLO.

                I ka wa i hiki mai ai ka lono no kahi a me ka wa e hookolokoloia ai, hoolalelale ae la ka Marquis no na hoike, a me na jure no ka aha e hiki mai ana, a hoouna aku la ka Marquis ia William Wishart ke kilo oia okana e hele mai i ka pakaua o Alanadela, no ka hoomakaukau ana i na mea e pono ai ka ahahookolokolo. O William Wishart, oia ke kilo o ka okana holookoa, he haku oia no kona pakaua, aka, aole nae oia i kiekie loa, no ka mea, aole i loaa ia ia ka laki o ka noho ana ma kekahi oihana aupuni; a i ka hiki ana'ku o ke kauoha a ka Marquis, manao iho la oia, he mea kiekie loa ia, ka pa leo ana mai a ka poe maluna ae o kona kulana. Ua kaihi ia ua William Wishart nei iluna o na anuu ahiku o ka olioli kuhohonu, a hoolalelale ae la ia i kona puulu kaua lio, no ka holo e hooko i na kauoha a ka Marquis. I ka la mamua ae o ka hiki ana mai o na Lunakanawai i ka pakaua o Alanadela, hiki aku la o William Wishart ke kilo i ka pakaua mamuli o ke kauoha a ka Marquis. Ua hoaahuia kona poe kanaka mahope o ke ano aahu o kona pakaua; a me ka lakou mau koi, pahikaua, a me kela mea kaua keia mea kaua, ua lawe mai lakou i na ihe i kahikoia i na hae oia pakaua. I ko lakou hiki ana aku, ua alakai ia aku kona mau kanaka i ka rumi aina o na kanaka, a ua alakai ia aku hoi o William Wishart i ka rumi aina o ka pakaua, a ilaila hoi kahi i kali mai ai ka Marquis e hookipa mai ai ia la.
            Mahope iho o ka pau ana o ko laua paina ana, ninaninau aku la ke kilo Wishart i ke ano o ka hihia e pili ana ia Kenete, a hahai mai la ka Marquis i na mea a pau loa e pili ana i ka hihia, me ka owili pu mai no hoi i na mea a pau loa e ku ai ka make o Kenete, a kunipaa iho la ia mau mea maluna o ka manao o ke kilo ua hewa o Kenete, a manaoio iho la ke kilo, aohe mea e ae a ke jure e hooholo ai no Kenete, o ka make wale no. A i ka lohe ana o ke kilo i ka mea a ka Marquis i hai aku ai, me ka manao he oiaio, ka moolelo oiaio loa e pili ana i ka hihia o Kenete, ninau aku la ia ia i ka Marquis no na jure nana e hookolokolo ai ia Kenete.
            Maanei e hoakaka no makou i ke ano o ke koho ana i ka poe jure nana e hookolokolo i kekahi hihia karaima; aole i like ke koho ana o ke jure o Sekotia ia mau la e like me keia mau la, no ka mea, ia mau la o ka poe wale no e pili ana ma kahi i hanaia ai ka hewa, a he poe hoi i ike i ka hana ia ana o ke karaima. I aku la ka Marquis i ke kilo, "Ua kakau iho nei au i na inoa o ka poe jure, o lakou na alii i noho ai iloko nei o ka pakaua, i ka wa i nalowale ai o Macoma.!" "Ua hiki," wahi a ke kilo, "ua paulele aku au maluna ou wale no, no ke koho ana i na jure, oiai, o oe kai ike pono i na mea kupono no ka noho jure ana; a e oluolu oe e hoouna'ku i mau elele e kii aku ia lakou, i makaukau ai ke jure, mamua o ka hiki ana mai o na Lunakanawai Kiekie." "E hoouna no au i na elele," wahi a ka Marquis, "a ano e Sir. William Wishart, oiai ua ili mai maluna o'u ka hanohano nui o ka launa ana me oe; e like me ka loihi o kou makemake o ka noho ana iloko o keia pakaua, e hoolaulea oe ia oe iho me ka haku o Galenakaila. Aka, ua poina au i ka hai aku ia oe, ua hookomo pu au i ke kauoha nana i lawe mai ka omuku o ka pahi a Kenete, a me ke kanaka nana e malama ka ululaau, a o laua kahi mau jure o keia hihia." Pela iho la ka hana maalea ana a ka Marquis, ma ka pao ana i ke kilo me na olelo pahele akamai lua a kona lehelehe, i mea e hoounaia ai o Kenete e make, i ka make mainoino loa o ka pepehi kanaka; a ike pu aku la no hoi ia, ua lilo holookoa mai ka manao o ke kilo ma kona aoao.
                I kekahi la ae, hiki mai la ka Lunakanawai Kiekie, kona mau lalo, a me kona mau ukali a pau loa i ka pakaua o Alanadela; ua hoomakaukauia na mea ai a pau loa o kela ano keia ano, no ka hiki ana mai o ka Lunakanawai Kiekie. I ka paina ana, aole i puka i ka rumi nui e paina ai, aka, ua lawe ia aku ka laua mau mea ai iloko o ko laua mau rumi, aohe i liuliu iho, a kaili ia aku la lakou i ka aina moeuhane no ka maluhiluhi paha. I ka pau ana o lakou a pau loa i ka hiamoe, ua hai ia aku o Kenete e ke koa e kiai ana ma kona ipuka, ua hiki mai ka Lunakanawai Kiekie, a me kona mau lalo, aohe nae i hoike iki mai na maka o Kenete i ka makau, aka, ua hoike mai kona mau maka i ka malamalama o ka manaolana, a me ka paulele i ka Mana nui nana oia e hoopakele mai i na pilikia he nui e ili mai ana maluna ona, a i mai la oia, "Ano e ikeia ai ko'u hewa, a me ka ole." A ua hai pu ia aku no hoi ia Kenete, o kekahi la ae, o ka la ia e hookolokoloia ai oia, a ua makemakeia no hoi oia e lawe mai i kona mau hoike, i mea e pale ae ai i ka hewa e kau mai ana maluna ona, hai aku la ia, aohe ona mau hoike e lawe mai ai e kokua ma kona aoao, o kona moolelo wale no na mea e hanaia iloko o ka ululaau. A kunewa aku la ia iluna o kona wahi moe, me ka noonoo kuhohonu i ke kulana e hiki mai ana nona iho.

            Elua a ekolu hora i hala ae, a i ka hora umikumamakahi ia o ke aumoe, hemo mai la ka puka, a komo mai la kekahi mea iloko, me ka i mai ma ka leo ano hoa'loha, "E Kenete kuu haku! E Kenete kuu haku!" "A e Geoffrey," wahi a Kenete, "o oe ka ia. He loihi loa ka wa, aohe au i ike iki ia oe," a kulu makawalu mai la kona mau waimaka, "a heaha keia, he lole koa kou e komo nei." "Ua hooinu au i ke kanaka kiai ma kou ipuka nei i ka waina, a i kona ona ana, koi mai oia ia'u e komo au i kona kapa a ku ma kona wahi, a ua ike no paha oe i ke kumu o ko'u hana ana ia mea—." "A!" wahi a Kenete, "he mea nui kau e hai mai ai ia'u; a aole paha oe e manao ana e mahuka, oiai ua makaukau i na wa a pau e ku aku ai imua o na ahahookolokolo o ko'u aina. Ina ua manao oe e mahuka ana au, ke hai aku nei au, ua kuhihewa oe." "Aole pela ko'u manao, no ka mea, owau kekahi i owili pu ia iloko o ka manaoio, aole oe i hana hewa. Ua hawanawana mai o Dame Usula ke kahu wahine, oia kekahi mea iloko nei o keia pakaua, i hiki ole hoi ia ia ke hoopoina i ko olua hanai puia ana, a i hiki ole hoi i kona puuwai ke hookae ae i ke aloha i hoomoamoa ia, a i hiipoi ia hoi eia; a eia hoi oe i ka po hope loa mamua o kou hookolokoloia ana, makemakeia e—." "A," wahi a Kenete, "ke ike nei au, e hookuu mai ana ka Lede Evelina e kamailio pu me ia—." "A! ke hele mai nei kekahi mea," wahi a ke kauwa. A pani malie mai la o Kenete i ka puka, a hoomau aku la ke kauwa i kona holoholo ana mawaho iho o ka puka o ka rumi; a i ka hiki ana mai o ua mea la, ike aku la ke kauwa Geoffrey, o ke kahu wahine no, kii aku la oia ia Kenete a hoopuka mai la; a hui ia ae la na lima o Kenete a me ke kahu wahine iloko o na moana lihaliha o ka lululima aloha io ana. Olelo mai la ke kahu wahine ia Kenete e uhai aku, a hahai aku la oia ia ia ma ke alapii e hiki aku ai i ka rumi pule. (Aole i pau.)


            I kekahi la, komo aku la kekahi wahi kanaka iloko o ka rumi hana o kekahi loio me ka olelo aku, "I komo mai nei au e hookuu aku ia oe, e hana i kekahi hana hanohano loa au i hana ole ai mamua." Ku ae la oia iluna me ka manao he hana nui ka ua kanaka nei e hana mai ai ia ia, a ninau aku la ua loio nei, "Heaha ia mea a'u e hana ai?" Ku pololei ae la ua wahi kanaka nei iluna, me ka olelo aku, "E hookuu aku ana au i ka hanohano kiekie loa, ma ka haawi ana mai ia'u i pepee paka."

            I keia makahiki i hala iho nei, ua hiki mai i Kapalakiko, mai na lua eli gula mai, he kanahakumamaiwa miliona dala gula. O ke koikoi o ia, he hookahi haneri tona, a he umikumamaha kaa ahi hao, alaila, pau i ke aloalo ia.