Ke Au Okoa, Volume I, Number 11, 3 July 1865 — Page 1

Page PDF (1.30 MB)

KE AU OKOA.

BUKE I--Helu 11.}  HONOLULU, MONEDE, IULAI 3, 1865.  {$2.00 NO KA MAK.

 

"KE AU OKOA,"

E HOOPUKA MAU IA'NA I

KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,

MA KA

HO RA EALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela hoi ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1 00; alua hoopuka ana, $1 50 ; ekolu, $1 75; hookahi mahina, $2 00.

Aia no ko keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna no o ka Hale Pai.

 

He mau Mele.

 

He inoa no H. C. S. Kalua.

Auhea wale ana oe,

E ka ohu o Kaala,

Ala mai ka manao mua,

I ke anu o Alakai,

Hookahi no alakai,

Ka hoku ma ka Hikina,

Hiki mai ana hoi oe,

Kuu hoa mainoino,

Hoi nele i ke kaha loa,

Me obscured lihi hoihoi ole,

Ahea e huli mai,

E obscured mo a ka opua

Mo obscured ha la ea,

Ku obscured i manao ai,

O obscured oehaeha,

Ma obscured iki aloalo,

Al obscured ka lae koa,

Na obscured oli Nuuanu,

Aohe obscured ani oia,

O ka oi no Kalama,

Hunehune i ke ahiahi,

Kilihune i ke aumoe,

Moe au a huli ae,

Hoolono o ke kahuli,

Huli mai no kaua,

Oi kamau ke aloha,

Ua oki aku Lilinoe,

Paku no ka nahele,

E kapu e ke onaona,

Hoi no no pua loke,

No ia pua kilipohe,

Noho nani i kona kumu.

Wahine kapu.

 

KENE TE.

MOKUNA XXVIII.

KA HOOKOLOKOLO ANA.

Ia wa, pane aku la o Kene te, "Ke noi aku nei au i ka hanohano o ka Haku Lunakanawai Kiekie, ina oia e maliu mai i ke noi a ka uhane i hokiokioia e na kani o ka popilikia e ku nei imua o kou alo ihiihi, ua hookikinaia mai au e ka leo o Ia'la e ku imua o keia aha, me kuu manao ole i na mea maa a pau e hanaia'i, a o lakou no hoi kekahi leo e hooloheia'i e na Keonimana kaulana, e paa nei i ka ipukukui no ko'u hoahewa a hoapono ia, he oiaio, ua hoaiai ia ma ka buke nui weliweli o ke ao nei, "No ka lepo mai oe, a e hoi hou no auanei oe ilaila,'' a ua maopopo no paha ia oukou, ua hoike ko'u helehelena, aole keia mau hora a kakou e kamailio nei no'u."

Pane koke mai la ka Lunakanawai Kiekie, "E ke kanaka opiopio, he oiaio, aole i hoohaiamu ia keia rumi no ka poe i kue ole ia Ia'la a me ka maluhia, aka, nou na ka mea i ako i ka pua nani o ke kihapai iloko o na la e opuu ana, na la e hoomanaoia'i na kula uliuli; na kula panoa, a me na puu uliuli o Sekotia, kahi a na dia opiopio e lelele ai, i ka wa a ka la e iho aku ana i ka ilikai, ka wa hoi a ka mahina, opulepule e hookonane ai na kiekiena, ka wa nana e kono mai i na keikikane a me na kaikamahine opiopio e hopu ae i na hano, a e puhl aku. Ka wa a na puuwai palupalu e wikiwiki ai ka pana, i oi palua ae mamua o kona ano mau, a oia wa nona, oia ka mea hiki ole ia'u ke kela, a aole no hoi e hiki i na kanawai a ka poe noiau, a pookela hoi i hana ai ke kala ia oe, ke ole e hoomaopopo mai oe iwaena o makou i ke kumu a me na kumu e kapae ae ai ia oe mai na popilikia e ili mai ana.

"A nolaila; ma ka lua o ka po o Angus Winton, ke kauwa a ka Marquis o Alanadela, i hele aku ai e makai ia Kenete, aole i loaa ia ia o Kenete iloko o ka rumi paahao. O ka mua nae, pono au ke hai aku, i na e oluoluia mai, obscured o o ka hoomaka mua ana o keia hewa, ua lia mau ia au e ka poe oloko nei o ka pakaua e na moeuhane iloko o ka hihio, a iloko paha o ka hora akahi a alua paha, mahope iho o ka pakele mahunehune ana o Kenete, iloko o ka po e kamailioia nei, ua hoi hou oia i ka pakaua. A iloko no oia wa, e hoomoana ana no na'lii opio o Makalapina, a'u i hai mua ae nei, no ka lawe ana i ka pua lilia a ka Haku Galenakaila, ia wa, huli aku la kuu alo e pa pono ana i kahi hooluana o ka pakaua, a no ka wa loihi iki, lohe aku la au i ka halulu o ke pani hao o ka ipuka o ka pakaua, i alawa ae kuu hana, e laweia ana o Evelina e ua poe Makalapina la, a ua kahakahaia ka naau o ka mea e moeuhane mau ana i ka pilihua nona, pela ka oioina i ka'u ike aku. "Lawe aku la ka puulena noho i Wahinekapu, e hana wale no aohe e hiki." Ia wa, holo aku la o Kenete me ka puuwai i hoehaia, a mokomoko me ka poe o Makalapina; iloko o kona naau koa a wiwo ole, a ua hoopakele oia i ka hoohaumia ia e lakou o Evelina. I ko lakou wa e mokomoko ana, haule iho la iluna o kona lae na kuaua mua o ke kau, a haule iho la oia ilalo, e waiho ana maluna o na pua mauu uliuli, ua maule oia."

Ia wa koke no, ku ae la o Kenete iluna, a olelo aku la, "He oiaio, ke mahalo aku la au me kuu koko a pau i ka hapa hope o ka olelo ike a ka Lunakanawai Kiekie, ua oiaio, ua hoopakele au ia Evelina me kuu naau a me kuu mau lima, ka mea nana i hoopoina i na manao makau mai o'u aku, ka mea nana au i pale mai e hoomanao, i kuu pohala ana ae, ike aela au ina waimaka o Evelina e hiolo ana mai kona mau papalina lahilahi mai, i kuu poo e waiho ana maluna o kona mau papakole, ia wa, ua hoomaalili ia ka eha i loohia mai ,maluna o'u, i kuu ike ana ae oia no, kuu pua makamae, ka pua nana i hooma-e na pua laniuma o na kapa muliwai o kuu puuwai, ka mea a na lima menemene ole i hopu ai me ka ikaika a me ka powa.''

I ka hoomaha iki ana iho o Kene te, ku ae la ke kilo nui a pane mai la, "E Kenete, e oluolu oe e kakali iki a pau ke kamailio ana a ka Lunakanawai i kana mea i ike ai nou, ina aole oe e punuku i kou waha, alaila, ma ka mana nui i haawiia ia'u a me ke kauoha a ka Lunakanawai Kiekie, alaila, e hooiliia maluna ou ka hoopai kaumaha, mamua o ka hoike ana mai o na jure i ka lakou olelo hooholo, nolaila, ano e noho malie oe a pau ke kamailio ana, alaila, e oluolu oe e kamailio no na mea e pili ana i keia hihia, e like ka loihi o ka manawa a me ka hiki ia oe ke kamailio."

Ia wa, ku ae la ka Lunakanawai iluna, a pane mai la, "E ke kanaka opiopio, ke kokua nei au i na olelo a ke kilo nui i pane aku la ia oe, e kali oe a hiki mai ka wa nou e kamailio ai."

Kulou aku la o Kenete iluna, a hoomaikai aku la i ka aha, aka, o kona naau nae, me he mea la no e konoia mai ana e ku iluna a e haiolelo, aka, ua hoomanawanui oia e like me ka hiki ia ia ke uumi.

Ia wa, pane aku la ka Haku Alanadela i ke kilo nui, "E, o ke keiki, o kona mau lehelehe, ua kakele mau ia e na olelo pahele," ua pane aku nae ka Haku me ka leo hawanawana i ke kilo nui.

Pane aku la ke kilo nui, "E kala mai ia'u e kuu haku, na'u no e hoomalu ia ia, no ka mea, ua ike oe o ka mana holookoa o keia rumi i keia hora a kakou e noho nei, aia no ia ma ka poho o kou lima kahi i hiipoi ai, a aole no hoi he mana nui e ae nana e keakea mai ka'u oihana i keia wa, aka, hookahi wale no mea nui, oia hoi ua ike a ua lohe paha oe i ua mana nui la, oia hoi ka Mana Hemolele, ka mana hiki ole i ka wai a me ke ahi ke hoopau."

I ka pau ana ae o ke kamailio ana a ke kilo nui i ka Haku, a pane aku ka Lunakanawai, "E na jure, ke nonoi aku nei au ia oukou, e maliu mai i ka'u olelo ike no na minute pokole i koe a pau ka'u olelo ike. Ke wehewehe aku nei au imua o oukou e na jure kaulana a noiau, no ka lua o ka po mahope iho o ka hoomanaoia o ka pakele ana o ke pio e noho nei imua o oukou, ka po ana i hoouna ai no ka Marquis o Alanadela, e hele mai, e launa malu me ia ma kona keena. O ke kanaka nae ana i hoouna aku ai, oia hoi o Angus Winton, ke kauwa a ka Marquis; a mamuli o na kauoha a Kenete ma o ke  kauwa la i ka Marquis o Alanadela, ua hele mai oia e halawai malu, me kona manao ake nui e ike i ka mea nui e hanaia'na mawaena o laua wale iho no, i kona hiki ana'ku i kahi o Kenete, ua hookipaia mai oia e Kenete, a o kana mau olelo, ua pili wale no, no ka Earl o Galenakaila, no kona ake nui e hoopomaikaiia ana oia e na manao oluolu o ka Lede Evelina, ua kamailio mai o Kenete i ka Marquis o Galenakaila me ka helehelena kaumaha, a ua hiolo nui mai no hoi na waimaka mai kona mau maka mai, e hoike mai no hoi oia imua o ka Marquis no na hewa karaima ana i hana'i. Ma ia mihi ana mai ona, ua maopopo loa, aole o ka Haku Macoma wale kana i pepehi, aka, o na punahele no a i elua a Angus Winton i ka po i pee ai o Kenete, i hoonoa ai e hoi hou mai oia. O ka helehelena o Kenete, kana mau olelo e hai nei imua o kakou, aole au i ike, nawai la i hookonokono ia ia e hai a e kamailio ae imua o keia anaina hanohano me na olelo hoakamai, aole au i ike i ke kumu, ina paha e haliu o Kenete a nana aku i na hana maokioki ana i kue aku ai i ka Mea Mana Loa, a me na kanawai o keia ao, aole no paha e nele kona komohia iloko o na ipuka olepelepe o ka popilikia. A ina e manaoio ana ka Marquis o Alanadela he oiaio keia mau olelo, alaila, owai la o kakou e na Lunakanawai a me na Keonimana kaulana a pookela e kalelemuku nei, e hookaulua mai, mai manaoio i keia mau olelo? A ina aole oukou i hoolauna ia mai e ka manao kanalua, alaila, o ke pio nona keia hihia a oukou e kiloi pau nei i ko oukou akamai, ua hihia oia no kona pepehi ana i ka Haku Macoma, a me na punahele elua i haiia ae nei, na mea no lakou na la hoomanao kaumaha e hiki mai ana, no ka mea, o ka mae ana o ua mau pua la, ua mae no lakou no ka hoopaia ana e na lima menemene ole o Kenete, na lima i kakele oleia'i e waiho i ka hopu ana ia mau mea, oia hoi na pahikaua, ka mea e ike mau ia nei, ua haule pinepine na poo kaulana mai ua maka wakawaka mai o ka pahikaua. No ka mea, o ka make ana o na pua mae ole o ke kihapai nani o Alanadela, aole laua i make iloko o ke kimopo ia, aka, ua make laua i ko laua hakaka ana me Kenete, he alo no he alo, a o ka make ana nae o laua ma ko Kenete mau lima, ua pili no ia ia ke karaima pepehi kanaka. O ka pepehi ana ia laua, ua kue no ia i ke kanawai, a owai la ka mea hiki ke olelo mai, aole i hahaiia na lala o ke kanawai e Kenete? Na ka Marquis no paha o Alanadela e hai aku imua o oukou me ka hooia aku, ua mihi io no o Kenete imua ona no kona hewa pepehi kanaka, ua maikai ka manao o Kenete, wahi ana, e hoi pu mai me laua i ka pakaua nei, a ia lakou e walea ana i ka holo like maluna o ko lakou mau lio, huli ino ae la o Kenete me ka huki ino ae i kana pahi a hou aku la i kekahi o laua, i ka haule ana o ka mua ilalo o ka lepo mailuna mai o kona lio, huli hou ae la ia a hahau aku la me ka ikaika i kana pahikaua, a haule mai la no hoi ka lua mai kona lio mai, ua kanaho iki laua, a hiki wale i ka wa i haalele ai ia Puna na hoa'loha. A. ano la e oluolu mai ka aha no ka haawi ana mai ia'u i mau minute hou i koe e hoopuipui aku ai i na olelo ma ka aoao o ke aupuni, ia'u e haka pono ana imua o ke alo o ka Marquis, ia ia e leha pono ana me ka hoolohe hoomanawanui i na olelo a Kenete, kau mai la ia'u ka halia o na olelo a pau a Kenete e hai ana imua o ka Marquis, aole no i maliu iki mai ka Marquis, ua lealea kona mau pepeiao i ka hoolohe, aka, o kona naau holookoa, aole i maliu iki mai e hooiaio i na olelo a Kenete, a o kana mau mea wale no i manaoio iloko o ka Kenete olelo ana, oia no ka hoike ana mai imua ona, ua hana io no oia i ka hewa i hoopiiia'i, a ua paulele nui no hoi maua me ka Marquis ma ia hapa o kana olelo ana, a o ka mea hilu loa nae hoi nana i hoopaipai i ka Marquis, oia no ka ike ana'ku o ka Marquis i kekahi mau lalani huaolelo i kakauia maluna o kekahi lipine kilika keokeo, e waiho ana maluna o ka papakaukau i kakauia i keia mau olelo. "E Lede Evelina, ka pua nani a kuu puuwai i hoopulu mau ai, ka pua hoi a'u i lili ai i na kulu kehau o ke aumoe, i ka haule ana iho maluna o ko'u mau lihilihi, i keia manawa a'u e kakau aku nei ia oe, ua hiki ole ia'u ke hai aku a pau loa i na mea a'u i hana'i no ka Haku Macoma, a me na hiialo elua, a'u i lawe ai i ko lakou ola me kuu mau lima a me kuu pahikaua, a eia ka'u noi ia oe, e hoomanawanui oe i ka huna ana i keia mau mea iloko o kou naau ahonui, no ka mea, ua ike no oe, o ka'u mau hana nui e hana nei, aole no hai, aka, nou wale no, ua ike no oe ua aloha au ia oe me ko'u naau a pau me he kaikuahine la, a o ka'u noi hope loa ia oe, mai ka piko o kuu poo a hiki i ka welelau o kuu mau wawae. E hoomanao oe mai hoopoina, no ka mea, he uhane no keia i poniia no kou aloha.  E aloha auanei,

Kene te."

I ka wa a ka Marquis o Alanadela i ike aku ai i keia mau huaolelo i kakauia iluna o ke kilika keokeo, olelo ae la oia, "Ma keia, e ike auanei kakou i na manao ino o keia keiki makua ole i hooahu ai no ka lawe pio ana i ke kaikamahine a kona mea nana i hanai hoomanawanui i na la pokeo wale o kona ola ana, a ma keia lipine no hoi kakou e ike ai i kona mau manao hoohalua, a e pepehi i na poe a pau e kue ana i na koi a kona mau manao diabolo."

Olelo mai la ka Lunakanawai Nui, "Ma keia mau mea, e ike ai kakou, ua oiaio paha ka hewa i hooukaia iluna o ka mea i hoopii ia mai. Ka mea mua nae a kakou e noonoo ai no ka pepehiaia ana o ka Haku o Macoma; a o ka lua o ka pepehiia ana o na kanaka punahele o ka Marquis, a ina oukou e manao e ka poe jure, ua akaka io ka hewa o ka mea i hoopii ia mai, alaila, e hooholo no oukou i ka oukou olelo hooholo e hoahewa ia ia, o ka make. Aka, ina ua hai mai na keena poliuliu loa o kona lunaikehala, ua hewa io no ia, alaila, e pono ia ia ke kiola iho ia ia iluna o ke ahonui o ka poe jure." Noho iho la ka Lunakanawai Nui ilalo, a hoalii ae la ka maluhia leo pane ole maluna o ka rumi holookoa a pau loa no kekahi mau minute, a ku ae la ke Kokua o ka Lunakanawai Nui, me ka olelo mai, "E pono e laweia mai na hoike a pau."

A ku mua mai la ka mea nana e kiai ka ipuka o ka pakaua, a hahai mai la oia i kana mea i ike ai a pau loa ; a pau kana, ku mai la na mea nana i malama ka ululaau, a hai mai la laua i ka laua mea i ike ai, me ka hoike pu mai i ka omuku o ka pahikaua, a hoike mai la no hoi laua i ka papale me ke hulu o Macoma, a hooiaio ia mai la keia mau mea a pau loa, e ka poe alii i noho ai i ka pakaua, a nolaila, olelo mai la ke Kokua Lunakanawai, he makehewa ka lawe ana mai ia Dame Ursula ke kahu wahine. A lawe ia mai la ke kuene o Angus Winetona, a i kona ku ana ae iluna, nana aku la na kanaka nana e malama i ka ululaau, heaha la auanei kana mea i ike e hai ai. Hai mai la ke kuene nui, "He umikumamalima po i hala mamua i kona hele ana e nana i ka pakaua holookoa, ike aku la ia ua hemo ka puka mahope, a wikiwiki ino mai la oia i ke keena pouli kahi i hoopaaia ai e Kenete, ike iho la oia ua hema ka puka o ka rumi pouli, nolaila, hoouna aku la oia i kekahi mau kanaka, a i ko laua holo ana aku, ua halawai aku la laua me Kenete iloko o ka ululaau, a hoi hou mai o Kenete iloko o ka pakaua, aohe nae ua mau kanaka nei, ua koi mai o Kenete i ka Marquis e hele aku iloko o kona rumi, a mihi mai la oia i ka Marquis ua pepehi io ia, -a i ke komo ana aku no hoi o ke kuene, lohe pono loa no ia i ka mihi ana aku a Kenete i ka Marquis no kona pepehi ana i na kanaka elua iloko o ka ululaau."

Oia iho la na olelo hoike a ka Ma rquis a me ke kuene, i hoomakaukau ai no ka make o Kenete. I ko Kenete lohe ana i ka olelo hoike a ke kuene, ua paakiki loa kona punuku ana mai i ka oili ana mai o kona huhu enaena. A i ka lohe ana no hoi o Gelenakaila i keia olelo hoike, hoomanao ae ia oia he hoopunipuni, no ka mea a Maomara i hai mai ai ia ia e pili ana no ka la Karistimasa, i na makahiki he iwakaluakumamakolu i hala hope ae. I ka hoomanao ana ae o ua Galenakaila la i na olelo a Maomara, a i kona hoolohe ana aku no hoi i ka olelo hoike a ke kuene, ua hookuemiia mai i hope kona mau manaoio ana i kana olelo hoike, a manao iho la oia ia manawa, ua hoohalua e ia ka ko Kenete make e ka Marquis a me ke kuene.

A ia wa, ua kahea ia aku ka Marquis e haawi mai i kana olelo hoike e pili ana no ka hihia, a no ka mihi ana aku hoi kekahi o Kenete, ua pepehi oia i na kanaka elua ona i hoounaia ai. I kona hai ana mai i kana olelo hoike, ua hooau iho oia i ka uhi o ka hoopalaimaka maluna o kona mau helehelena. Ua kamailio mai oia me he mea la he kanaka e hai ana i ka oiaio, aohe no hoi ona manao e hoohuahualauia mai ana kana mau olelo hoike, aka, ua o mai na wena o ka huhu enaena i kona mau papalina—kona mau maka ua huipuia i ka enaena o ka huhu, a ua hoike mai no hoi i ka ikaika lua ole o kona kaohi ana mai i kona mau hiohiona huhu. Leha ae la na maka o Galenakaila mai ka Marquis a ia Kenete, a manao wale iho la no oia i ka hopohopo ole o ka Marquis i kana hoike wahahee, a nana ae la oia ia Kenete me kona helehelena, me he mea la e hoike mai ana aole ia i hewa, alaila, kakali iho la o Galenakaila i na olelo pale a kana mea i hanai ai o Kenete.

MOKUNA XXIX.

KA KENETE OLELO PALE.

I ko Kenete kaheaia ana mai e haawi aku ia i kana olelo pale, ku ae la oia iluna a maloeloe, a paa aku la kona mau lima i ka ulili o kahi ana e ku ana, me kona mau maka i piha i na kiowai a ko laila ukana he Waimaka, a olelo aku la oia penei:

"E o'u mau Haku.—Ma ke komo ana aku iloko o na mea a pau e pili ana no ka hihi e kue nei ia'u, aohe mana o ka'u mau olelo e kokua mai ai ia'u, a aohe no hoi he mau lalani hoike e kokua mai ai i ko'u hewa ole. He nui loa na hoike i haawi iho nei i ka lakou mau olelo hoike, a o ka hapa nui o ka lakou mau olelo, he kaumaha kuhohonu io no, ina e wehewehe pono ko kekahi aoao, a ina he oiaio io hoi ko kekahi. Aka, ke hai aku nei au, o ka olelo a ka hapa mua a na hoike, he oiaio ia, a o na olelo hoike i hai ia e ka Marquis o Alanadela, a me Angus Winetona, he wahahee—he wahahee loa—ma ka laua mau olelo ana a pau loa."

"E ke kanaka opiopio," wahi a ka Lunakanawai Nui, "aole au e hookuu ia oe e kamailio e like me keia, me kau mau olelo hoino i na kanaka i imi ole e hoopilikia ia oe, ma na hoike no oe e hoohuahualau ai, a e waiho malie i ko laua mau mea pili kino."

Huli ae la o Kenete a olelo aku, "E kala mai ia'u, ina ua hoeha ka aha i ka'u mau olelo e pili ana i ka Marquis, aka hoi, ina ua hoonou ia mai keia mau olelo e hoahewa ana ia'u imua o ko'u mau maka, alaila, he mea pono paha ia'u e kue aku ia mea, oiai, he mea keia e ku ana i ko'u make a me ko'u ola, aka, e hahai aku paha au i na mea a pau e pili ana no ko'u ola ana. Ua hai mai ka Lunakanawai Nui ia oukou, he keiki makua ole au i hanaiia e ke ahonui o ka Galenakaila berena. He oiaio no ia, a aia no iloko o kuu puuwai kahi a'u i hoomoamoa ai no ko'u aloha i kona lokomaikai nui ma kana hanai ana ia'u, ua ike no au, ua aie loa au i ka Haku o Galenakaila, no na mea a pau loa o ko'u ola ana, a ua oi no paha ka aie ana o ko'u ola ia ia, mamua o ko ka mea nana i hoonoho mai i ka hanu iloko o'u. Ua aie nui au ia Galenakaila no ka berena i hanaiia ai au mai ko'u mau la opiopio mai—ka lole hoi a'u i aahu ai—kahi moe a'u i moe ai—a maluna ae o na mea a pau—ka naauao ana i haawi lokomaikai mai ai ia'u. Aohe no he pauaho o Galenakaila i ka haawi ana mai ia'u i keia mau pomaikai, ua hoolilo mai oia ia'u, owau kekahi o na hoa e lawe hapa ai i na olioli o kona alo alii a pau loa, a wahi hoi a ka Lunakanawai Nui, ua kaulia au e ko'u mea nana i hanai maluna o ka papahele hookahi me kona ohana. Ano, e o'u mau haku, ina ma ka hopena o keia hookolokoloia o'u e hoahewa ia au—a ina paha ua manaoio loa oukou ua hapai ae au i ka lima o ka pepehi kanaka maluna o Macoma—alaila, a manao no paha oukou, ua hana au i ka mea ku ole i ka lokomaikai i ko'u mea nana i hanai. He oiaio, aohe keiki i oi aku kona aloha i kona makuakane mamua o ko'u aloha i ko'u mea nana i hanai; a ina he mea kue mai kahi i ke ola o Galenakaila, a o ko'u ola ka mea e pakele ai ia; alaila; he olioli loa au e waiho i ko'u ola opiopio no kona, aohe kanalua iki. A ina aohe aha hookolokolo maanei—aohe mau lunakanawi—aohe mau olelo hoike kue ia'u—a o ko'u ola la ka mea e hoihoiia mai ai ke keiki a Galenakaila—alaila, o ke Akua no kai ike i ko'u olioli nui i ka haawi ana ia'u iho no ka hoihoi houia mai o kana makahiapo."

Hooki iho la o Kenete i kana kamailio ana no kekahi mau minute, a leha aku la kona mau maka i ka puka aniani, a ike ia aku kona mau maka ua poluluhi i ke kaumaha, a ua keokeo kona helehelena me he hau la e hoolulu ana iluna o na poli ala o na pua.

A liuliu kona noho ana, pane hou mai la oia, "No Macoma, ua aloha au ia ia me he kaikaina la, ua hookano a ua haakei ia i na mea a pau loa i halawai mai me ia, aka, ia'u hoi, ua lokomaikai mai oia, a aohe mea a'u e olelo ino ai nona. Ua huipuia ke ola ana o kona mau la opiopio me ko'u, ke nana aku i hope i na makahiki i kunewa aku, me he mea la i keia hora, e paani pu ana maua iloko o na mahina o na hale nani o Galenakaila ma Edineboro; i na kau i hala ae, a o maua no hoi na keu ma na mea kaua a pau o na keiki o ua kulanakauhale ulumahiehie la. Pela ko maua hanai paumakoia ana, a hiki wale mai i ka wa i kuia ai ia e keia popilikia iloko o ko maua ola ana, oia hoi keia. Ina e ku au i ko'u ola no ka makuakane, a pela no hoi ka'u e hana ai no ke keiki; a mai kona la i nalowale ai a hiki i keia la, aka, ua uwe nui au nona, aole no ko'u manao ua oiaio na mea a pau e hooiliia nei maluna o'u, aka, no kuu manao ua nalowale loa ia. Ano, e kuu mau haku, ua ike oukou no ko'u aloha ia Galenakaila me he makuakane la, a ia Macoma hoi me he kaikana la. Aka, e hoahewaia anei au, ina o ko'u aloha ana ia Evelina, ua like ia me ko'u aloha ana ia Macoma? O ko'u aloha ana ia Evelina, aohe no o ia hewa, no ka mea, o ke aloha, he pua no ia na ke Akua i kanu a i hooulu iloko o ka puuwai o ke kanaka, a o ka mohala ana ae oia pua, aohe e hiki i ke kanaka ke upoi iho. A ke ike nei au ua hewa ia, oiai, ua kue ia i ka noho maikai ana o ka ohana, aohe wau i ike mua ia mea, a mahope kuia mai la ko'u lunaikehala i kona huelo awa. Aka, ke manaoio nei au, aia he mau wa iloko o na ola ana o ka poe maikai, a me ka poe pono loa o ka honua nei, he mau wa e hoaahuia ai ke kanaka i na holoku o ke aloha, a hoalii ae ke aloha ia ia iho maluna o na manao e ae a pau loa, a kukuli hoomaikaiaku lakou a pau loa ia ia. Ina ua hoalii ae ke aloha ia ia iho maluna o na mea a pau o na kulana kiekie a me na kulana o ka poe pono, alaila, ua koikoi loa ka hookauwa ana a ke aloha maluna iho o ko'u kino nona na manao palupalu wale."

Hooki hou iho la o Kene te i kona kamailio ana no kekahi mau minute, a iloko oia wa, aohe leo pane, ua meha me he kula kanaka ole la. Kulou iho la e Galenakaila iluna o ka noho, me ka huna o kona mau lima i kona maka, a he mea hiki ole paha ia makou ke hai ae maanei, i ka pa-e ana mai o ka Kenete mau olelo i kona mau pepeiao, me he leo lea la no kekahi pila kani hone, a opiopi ia iho la ia i ka noonoo nui ana no ka Kenete mau olelo.

(Aole i pau.)

 

No ka la Sabati.

E Ke Au Okoa e; Aloha oe:

Ma ke Kuokoa o ka la 22 o June 1865 ma ka aoao elua lalani elima o kona mau ko-a kekahi paregarapa no ka "Lele kowali." Me ke ano nemanema i ka poe e luana ana i na kowali, me ka olelo iho i ka hoolua ia o na wahi lele kowali "i ka poe ui a me ke unu." Ua homaopopo ia ka hookomo ana i ka hua olelo unu i mea e hoakaka ai he poe pupuka ino kekahi poe e hele ana ilaila. He nele manao ole paha i hookomo ai i kela manao iloko o kona mau kowa. Ina i hoopomaikai ia na anaina lele kowali i ka hoopiha ia e ke unu,, he mea maikai loa ia no ka mea, ua hoopomaikai pu ia no ka hale o ke Akua ia poe.

Ua kaumaha loa nae ua kumu manao nei no ka holilo ia o ka la Sabati i la lele kowali no kekahi poe. O ka la Sabati ana i olelo ai ma kela kumu manao, aole o ka la Sabati o ka poe Iudaio oia hoi ka la ehiku o ka pule, aka, o ka la Sabati o ka poe Kristiano, ka la poakahi, o ka pule o ka poe Iudaio, ka lahui i kauoha ia e malama i ka la Sabati a e hoano ia la, (oia hoi ka la ehiku i ka poe Iudaio.) Ua malama mau ia no nae ia la e ka poe Iudaio a ke malama nei no a hiki i keia la. Ua malama ia no keia la Sabati o na Iudaio, a me na Kristiano mua loa oia hoi na haumana a Kristo a me Kristo pu kekahi. He nui no na wahi i kuhikuhi ia mai ma ke Kauoha Hou, no keia mau mea a pau, a me kona komo ana hoi iloko o na hale pule o ka poe Iudaio, a me ka Luakini pu kekahi. Aole au i ike ua papa ia na hana ma ka la ekahi o ka pule, a ua kuhikuhi ia hoi ma ka Palapala Hemolele e olelo ana e malama i ka la ekahi o ka pule (ke Sabati o ka poe Kristiano) a e hoano ia la. Aka, o ka la ehiku kai olelo ia ma ka Palapala Hemolele aole o ka la ekahi o ka pule.

Ua hoomaopopo ia e na haumana a Kristo i la hoomanao ka la ehiku o ka pule i mea e hoomanao ai i ke ala ana o ka Haku aole i la Sabati kupilikii loa e like me ka malama ana o ka poe Iudaio i ko lakou la Sabati ka la i papa maoli mai ai ke Akua ia lakou e malama i kuu la i la i hoomaha ai a e hoano ia la. Oia hoi ke kapu o na mea hana lima no ka pono iho o ke kino. I na i papa ia ma na hana o ke kino, aole i papa ia na hana lealea ma ka la Sabati o ka poe Kristiano. No ka mea, o ke ake mau no ia o ke kino kanaka ke makemake e hookuu i ka luhi o ka hana ana i na la i hala'e, o ka hana i na hana e lealea ai kona manawa hana ole, a oia mau lealea ua nui kona ano. He holoholo, he holokaa, he hololio, he lele kowali, he paipai ia ma na ahamaka a pela aku. Ina ua loaa ke kamailio ia no ka lele kowali, heaha ka mea e kamailio ole ia ai o ka poe holo lio lealea ma ka la Sabati (o ka poe Kristiano) a oi loa aku hoi ma ka la Sabati o ke Akua oia hoi ka la ehiku o ka pule? Ka la e uhai mau ia nei e ka poe Kristiano o ke Keneturia umikumamaiwa.

He mea menemene io no ka uhai ana i na kanawai o ke Akua a me na kanawai o ka  aina, aka, ina no i maopopo i ka manao o ke kanaka aole oia i hana i ka hewa, a i kue maoli i ke kanawai o ke Akua, heaha la ka mea e pilikia ai oia ma ka hana ana i na hana lealea ma ka la i waiho ia mai ai e ko kakou mau hoahanau Kristiano mua i la hoomanao no ka mea i make no kakou, a i la hauoli hoi, a no kona ala ana ma ia la, e lealea ai a e hauoli ai kakou ma na hana lealea kupono a pau.

Na keia kumu manao i alakai ia mai ai ka manao e nana i ke Kumukanawai, a e ike no auanei kakou e olelo ana, "Ua ae ia kela kanaka keia kanaka e hoomanao ia Iehova e like me ka kuhikuhi o kona lunaikehala." Aka, maloko o ko kakou Kanawai Kivila, ua  hooliloia ka hana a me ka la lealea o kekahi poe i la kapu loa. Ua olelo ia e malama ia ka Sabati, a ua hookapu ia na mea hana a pau, pau pu me na lealea. He nui na haole, kanaka Hawaii, a Pake, Laka, Pukiki, a me ka poe Iudaio, Paniolo i manao ole i ka manaoio ole i ka malama ana i ka la Sabati, e like me ka mea i kuhikuhi ia ma ko kakou Kanawai Kivila. He okoa ko lakou manao ana e malama ia la. Aka, ua hikiikii ia ko lakou noho kuokoa kanaka ana malalo o ke Aupuni i mea e hoopilihua ia ai lakou malalo o keia kanawai Sabati o ka aina me ke kaulike ole. Ina i manao kekahi poe Mahometa a Iudaio paha oiai he poe hoomana no lakou ia Iehova e lealea ma keia la Sabati o ka poe Kristiano, aole e hiki, no ka mea, oia la ia lakou he la ano ole, aohe he la e inaina ai o Iehova no ka hana lealea i ka la ana i papa ole mai ai "E malama i ka la SAbati a e hoano ia la."

Ina ua ao ia mai kakou e ke Kumukanawai, e hiki ia kakou ke hoomana e like me ko kakou manao iho, oia anei ka mea e hikiikii ai kakou ia kakou iho malalo o ke Kanawai e kue ana i ke Kumukanawai? No ka mea o na Kanawai e kue ana i ke Kumukanawai, he mea ano ole ia. Ua hookaumaha ke Kanawai Kivila o ka aina ma ia mea. Ua hikii ia kekahi emalama i ka la a lakou i manao ole ai he la e pilikia ai lakou ma ka hana maoli ana a ma na hana lealea.

E pono no e hele ka poe e manao ana e ike, ua hoohalike ia ka malama ana o keia Sabati (o ka poe Kristiano) me ka Sabati o ka poe Iudaio ma na aina naauao malamalama o ka honua nei, kahi i hiki mai ai ka naauao a kakou e ike pu nei, a e pau no auanei ke kuhihewa.

ANA.

Alanui Papu, Honolulu, June 23, 1865.

 

Aia ma ke kuaaina o Farani, 2000 wahine hana miki lima, a o ka nui o na miki lima a lakou e hana ai i ka makahiki hookahi, he 600,000 ka nui, o na dala e loaa mai no ia mau miki lima, he 1,700,000 (Francs) ua like hoi me $340,000 dala no ka makahiki hookahi.

 

Ke mau nei ka pii ana o ko kanu ana, i ka alani a me ka lemi ma Kaleponi, i keia makahiki i hala iho nei he 60,000 alani i hooulu ia ma Los Angeles a he 30,000 lemi, i kela makahiki i hala aku nei. I keia makahiki aneane 100,000 alani, a he 40,000 lemi.