Ke Au Okoa, Volume I, Number 11, 3 July 1865 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, IULAI 3, 1865.

 

Ua Hookohu ia.

E Ka Mea Kiekie ke Kuhina Waiwai.

P. Kamaka, i Luna Helu na ka Apana o Hana, Maui, ma kahi o C. K. Kakani, ka mea i kapae ia.

F . Bertelman, i Luna Helu no ka Apana o Hanalei, Kauai, ma kahi o J. S. Low, ka mea i waiho mai i ka noho ana ma ia kulana.

G. K. Lin dsay, i Luna Helu no ka Apana o Kohala Hema, Hawaii, ma kahi o J. Parker, ka mea i haalele mai i ka noho ana ma ia kulana.

 

Keena o na Komisina o na Aina Moi,

Honolulu, Mei 6, 1865.

Ke hoike akea ia nei, no ka mea, ua hookohuia na mea nona na inoa malalo e Ka Moi i poe Komisina no na aina Moi, nolaila, o na mea a pau e nonoi ana e hoolimalima ia ua mau aina la, a me na palapala a pau e pili ana, e haawiia'ku imua o ka Mea Hanohano, J. O. Dominis, no ka mea, oia no ka Luna Aina Moi.  F. W. Hutchison,

Chas C. Harris,

J. O. Dominis.

 

Keena Ao Palapala. Ma ka Olelo Hooholo malalo nei, i hooholo ia e ka Papa Hoonaauao, ua ike ia ka manao e hooholo polole loa ia ana, no na mea e pili ana i na Kula Hanai, no na keiki kane.

Hooholoia. No ka mea, aohe i makaukau ka Papa Naauao i keia wa, no kekahi kula hanai ma ka olelo Beritania, no na keiki kane Hawaii, nolaila, me ka manao e hookoia ke ano o ka pauku 30 o ke kanawai e hooponopono ai i ka Oihana Hoonaauao, e kokua aku ae ka Papa ma ke ano i manao ia he pono, e kela a me keia Kula Hanai i ao pono ia, a i ae hoi ka mea nona ia kula, i na hoa o ka Papa a me ke Kahukula Nui, e makaikai i ua mau kula nei, a e hoi ana iloko oia kula he mau haumana i kohoia e ka Papa e like ka nui me ka mea i ae like ia.

Keena Hoonaauao, June 19, 1865.

 

Oiai ua kuai iho nei ke Kuhina Kalaiaina i kekahi apana aina, a ke hoomaka nei ke kukulu ana i mau hale no na Mai Pupule, i mau wahi e malama pono ia ai lakou, nolaila, ke noi ia aku nei na Luna Makai a me na Lunakanawai o na Mokupuni, e hoike mai i keia Keena, e like me ka hiki ia lakou, i na mea a pau e pili ana no na Mai Pupule, maloko o ko lakou mau Apana, i loaa ai na hookipa kupono maloko o ka Hale Mai Pupule.

Ma ke kauoha a ke Kuhina Kalaiaina.

H. A. Widemana,

Kakauolelo Kiekie.

Keena Kalaiaina, Iune 16, 1865.

 

Oihana Hoonaauao.

No ka mea, iloko o ke kau Ahaolelo i hala ae nei, ua hooholoia kekahi Kanawai i kapa ia "He Kanawai e hoopau ai i ka Mokuna 10 o ke Kanawai Kivila, a e hooponopono ai ka Oihana Hoonaauao;" a no ka mea, ma ka Pauku 31 o ia Kanawai, ua oleloia, "E kokua no hoi ka Papa Hoonaauao, e like me ka mea e hiki ai me na dala ma kona lima, i na kula ohana no na kaikamahine Hawaii, i na he kula ua kukuluia e ua Papa nei, a na kekahi mea e ae paha, i kukulu, a no ia kokua ana, he mana ko ka Papa Hoonaauao e hana e like me kona manao he pono."

Nolaila, ke haiia'ku nei i ke akea, ua makaukau ka Papa e kokua aku me ke dala i na kula o ia ano, malalo nae o na Rula i hoakakaia malalo ae nei:

1. E aeia ke Kahu Kula Nui i na manawa a pau, e hele ae a e makaikai i ke kula, hookahi a oi aku paha o kona makaikai ana pela iloko o ka makahiki hookahi, a e hoike mai oia i ka Papa no ke ano a me ka holo pono ana o ke kula.

2. Aole no e kokua ia kekahi kula e ka Papa, ma ke kukulu ana a ma ka hoomauia ana paha, ke ole i hoik mua mai imua o ka Papa, he kula ia ua akaka kona hoomauia'na.

3. Aia nonoi mai e kokua i ke kukulu ana i kekahi kula hanai no na kaikamahine, e haawi pu mai me ka palapala noi, i palapala hoakaka lea no ka nui o na dala i hooliloia no ke kukulu mua ana a me ka hoolako ana.Alaila, ua makaukau ka Papa e hoomaopopo no ka nui o ke dala kokua e pono ai no ia mau lilo.

4. Ma ke kokua ana i na kula ohana i olelo muaia, e hoomaopopoia ana ke dala kokua, e like me ka nui o na haumana Hawaii iloko o ia kula.

5. A penei e haawi ai ke kokua no ke poo hookahi: No kela a me keia haumana kanaka Hawaii i noho ma ke kula ohana, eono mahina, i e umi dala;—hookahi makahiki, iwakalua dala;—elua a ekolu paha makahiki, iwakaluakumamalima dala;—eha makahiki a oi ae, kanakolu dala. E ukuia keia mau haawina i kela a me keia hapalua makahiki, oia hoi iwaenakonu o ke kau, a ma ke Karisemasa, mamuli nae o ke koho ana a ke Kahu Kula Nui.

6. Aole no e uku ana kekahi haawina no kekahi keiki i uku makahikiia ka mea nona ke kula no ua keiki la e hai, e oi aku ana ua uku makahiki la i na dala he kanalima no ka hanai ana a me ke ao ana i ua keiki nei; aole no hoi e loaa ka haawina no kekahi kula ke ole i oi aku na haumana mau i ka umi, iloko o na mahina eono mamua iho o ka hele ana a ke Kahu Kula Nui e makaikai i ua kula la.

7. Iloko o kela a me keia kula hanai, aole no emi ae ka mea i ao ia malalo iho o ka heluhelu ma ka olelo Beritania, a i ole ia, ka olelo Hawaii, ke Kakaulima, ka Helunaau, ka Pili Olelo, a me ka Hoike Honua, a me kekahi ano hoi o ka hana lima.

8. E pono ke hoomaopopo ae imua o ka Papa, ma ka hoike ana mai a ke Kahu Kula Nui, no na kula ohana e makemake ana e kokua ia, ua hooponoponoia iloko o ua kula la ma ke ano e loaa'i ka maemae, ke ola maikai, a me ka noho pono ana o na haumana.

9. No ka mea, ua akaka i ka manao o ka Papa, o ka manaoio i ke Akua, ke kahua no ia e ao aku ai na keiki iloko o ka noho pono ana, nolaila, ke lia nei lakou e hooponopono ia na kula e keia ano mamuli o na manao Karistiano. Aka hoi, ua waihoia'ku na ka poe nana e hooponopono i ua mau kula la, e wae a e koho no lakou iho, i ka aoao Karistiano i manaoia e pono ke hilinai ae.

M. Kekuanaoa,

Pe residena o ka Papa Hoonaauao.

Keena o ka Papa Hoonaauao, Iune 8, 1865.

 

Ua manao ka Papa Ola i keia wa, ua kupono ke hoolaha ia na rula malalo nei, i malama pono ia ke ola o ke kulanakauhale nei, a e hooko pono loa ia ana ia mau rula, i ku like ai me na mea i hooholo ia ma ke Kanawai Kivila e hooponopono ana no ke ola o ka lehulehu;

Na Rula o ka Papa Ola.

1. E hele no ka Papa Ola, a i ole ia kona LUna paha, e nana i na wahi kuai ia, mea kanu, na Makeke kuai io, a me na wahi e ae kahi e kuai ia ai ia mau mea, i kela wa i kea wa, i manao ia ai he pono, a e kauoha aku e hoomaemae ia ia mau wahi, a e lawe aku hoi i na mea e kue ana i ke ola o ka lehulehu.

2. Aole e ae ia na hale pepehi holoholona iloko o na palena o ke kulanakauhale, aole hoi maluna o kekahi alanui e hele aku ai i ua kulanakauhale la, a me na kae muliwai, a kahawai paha, i manaoia he kupono ka wai no ke ola o ka lehulehu; aole no hoi ma na wahi e ae, ke ole e ae mua ia e ka Papa Ola.

3. Aole no e ae ia e kaulai a hoomaloo paha i na ili i kapi paakai ia, iloko o na palena o ke kulanakauhale, aole no hoi ma na wahi e ae e kokoke ana, a mauka iho paha o ke kulanakauhale, a me na wahi e ae no hoi i ae ole ia mamua e ka Papa Ola.

4. Na lua hana lepo, na wahi aina moka, na auwai a me na hawai lepo, na kiowai a me na wahi e ae a pau, i nohoia e na wai opilopilo, a me na mea ino e ae paha; ina i kupono ole ia i ka pono o ka lehulehu, alaila, na ka Papa a i ole ia na kona luna paha e hoomaemae, a e auhau ia ka mea nona ia wahi no na lilo oia hoomaemae ana eia;—nae e hai e aku no ka Papa i ka mea nona ia wahi i eono la mamua ae o ka hoomaemae ia ana. Eia hoi ka rula no ke kukulu ana i na hale hana lepo, ma keia hope aku, aole e emi malalo o ka eiwa kapuai ka hohonu o ka lua, a eha kapuai ka huina ha, a e kukulu papa ia a puni ka lua i eli ia, a e pani pono ia.

5. Na ka Papa Ola, a i ole ia kona luna e hele kino aku i na hale kupilikii a pau a manaoia, ua lawa pono ole i ke ea e ola maikai ai na hoanoho oloko, ina paha no ka nele i ka puka makani ole, a no ka haiamu paha o kanaka, a no kekahi kumu e ae paha, i pono ole ai ke ea, alaila, e kauoha ia e hana puka makani ia ua hale nei, a e hana hoi i na mea e ae, i mea e pau ai ia hemahema.

6. O ka ia a me ka io o kela ano keia ano i kapi pono ole ia, a ua pilikia ke ola o ka lehulehu no ka pilau, e lawe koke ia no ma kahi e, a e auhau ia ka mea nona ia wahi, no na lilo, a e hai mua ia nae e ka Papa a o kona luna paha i ka mea nona ia wahi.

7. Aole no e ae ia e malama ia kekahi puaa iloko o na palena o ke kulanakauhale o Honolulu.

8. Ua papa ia ka hoolei ana i na holoholona make ma na alanui.

9. Ua papaia ke kanu ana i kekahi kupapau iloko o kekahi hale, a me kahi e kokoke mai ana i kekahi hale noho o kanaka, a ma kekahi kahua paha i hoollo ole ia mamua i ilina kupapau, ke ole nae i loaa ka palapala ae a ka Papa Ola; aole hoi e emi mai ka hohonu o kekahi lua kupapau malalo mai o na kaupai eono.

10. Eia na wahi i hookaawaleia i waihona opala a me na mea ino, i laweia mailoko aku o Honolulu; ka loko i kapaia o Poki, ma ka palena hema o ke Alanui Moi Wahine, a me ke kahua e waiho wale ana ma Kaholaloa, e waiho wale ana makai iho o ka Halepaahao.

11. Ma keia, ua papaia na mea a pau i ka waiho ana i ka opala a me na mea ino paha, ma kekahi alanui, ala liilii, uapo, a kahua e waiho ana paha iloko o na palena o ke kulanakauhale o Honolulu.

12. O ka mea e uhaki i kekahi o na rula i haiia maluna, e hiki no ke hoopai ia, aole e oi aku i ka haneri dala, e like me ka Pauku 285 o ke Kanawai Kivila.

Aponoia e ka Papa Ola i keia la 14 o Iune, M. H. 1865.  T. C. Heuck,

Kakauolelo.

Keena o ka Papa Ola, Iune 15, 1865.

 

Mamuli o ka Pauku 8 o ke Kanawai e Hooponopono ana i ka lawe ana i na ee moku mawaena o keia mau Mokupuni, nolaila, ma keia, ke hookohu nei au ia S. Kaili, oia ka mea nana e lawe i na palapala ae holo o na ee moku mai ka lima ae o ke Kapena a Kukako o kela moku keia moku i aeia e lawe i na ohua, mahope iho o ke ku ana mai o na moku.  Jno. O. Dominis,

Kiaaina o Oahu.

Keena Kiaaina, Honolulu, Iune 16, 1865.

 

Ma Ke Au Okoa o ka la 8 o Iune, ua hoopuka ia e makou na Olelo Hooholo a ka Papa Hoonaauao e pili ana no na Kula Hanai no na kaikamahine, a ma ka la 26, ua hoopuka ia ka Olelo Hooholo e pili ana no na kula o na keikikane. Ma keia mau mea, ua akaka ka manao o ka Papa e kokua ana ia e like me ka mana hiki i ka Papa ke kokua, i ka poe manao maikai e hapai nei i ka oihana hoonaauao. Ma ia kokua paumako ana nae, aole no e koho ana ka Papa i kekahi kula no kona ano hoomana, aka, e kokua like ia ana me ka hilinai ole maluna o kekahi o na hoomana i hiki mai i Hawaii nei. Malia paha o kaniuhu mai kahi poe no keia nionioniolo ana, a i ko lakou ike ana aku, ua loaa i ka poe Katolika Roma kekahi mau pomaikai, oiai nae e apono mai ana no ka poe noiau, a e kapaia ana he hana kaulike.

He mea pono i ke aupuni ke noho kaokoa ae, a aole hoi e ae aku ia ia iho e komohia pu iloko o na akiaki liilii ana o na aoao hoomana, a aole hoi e huli aku ke alo i kahi a o ke kua kai kahi; a aohe no hoi e nana aku a e hoolohe aku no ka lakou mau paio. Mawaena o na Katolika, Kalavina, hoomana Epikopo, a me na Moremona, he mau hu makaainana maikai ko ka Moi maloko o keia mau hoomana, a o ko makou manao nui, aole o ka hilinai maluna o kela a o keia, aka, o ka noho like, a me ka noho pomaikai like.

 

Ma ke Kuokoa o ka la 29 o Iune, ua paiia keia Olelo Hoolaha.

"E ike auanei na mea a pau, owau o ka mea nona ka inoa malalo, ke hai aku nei au ia oukou, o ka'u keiki o Kamakeke, ua pilikia oia ma kekahi hewai ku i ke Kanawai; aka, ua pono no ia. Eia ka hewa, o ka lilo ana o kuu keiki i ka Bihoha, aole hoi i Kawa i ka hana o ke Kanawai. Nolaila, ia'u i hele aku ai e ike i kuu keiki, a ike mai kela ia'u i ka makua, hele mai e lulu lima maua. Aka, kii mai la ka Bihopa a kau-o aku la me he Puaa la, a kui ia, a pepehiia hoi, nolaila, pilikia loa mai au i ke aloha i kuu keiki. He nui ka poe i ike, i na he makemake e ninau, e ninau no.  Isaia Kaheana."

I ko makou ike ana i keia, ninau hoohuahualau ae la, a hoomaopopo ae la makou, he oiaio ole keia Olelo Hoolaha mai ka mua a i ka hope; aole wahi keiki kanaka maoli a ka Bihopa ma kona hale. Iloko nae o ka Ahaolelo i hala aku nei, ua kaulia ke kanawai, a makou i hoike hooaiai ae ai mamua no. "Ke Kula Ao Hanalima a me ka Hoopololei," i na keiki kolohe, aia no ua kula la ma Keoneula. Ke kahu o ua kula la ua kohoia e ka Papa Hoonaauao, a malia paha ua kue o Kaheana i na rula o ke kula. I ka nana aku, na kekahi enemi paha o ka Bihopa i onou aku ia Kaheana e hookomo i keia olelo wahahee iloko o ka nupepa, a ua pili hoi ke Kanawai laibila i ka nupepa Kuokoa.

 

Ka Moi.—Ua hiki mai io makou nei ka lono, e manao ane Ka Moi e haalele i ke kaona nei no kekahi mau la, a e holo ana ia i Molokai, Maui, a mea paha o hala loa aku i Hawaii. Ka Mea Hanohano ke Kuhina Kalaiaina a me ke Alii Kiaaina o Oahu nei, na mea e holo pu ana me Ka Moi. Ia lakou ma Molokai, e nana ana ke Kuhina Kalaiaina i wahi kupono no ka poe i loohia i ka Mai Pake, hiki ole ke hoola ia. E holo loa aku ana lakou i Lahaina, Wailuku a me Waikapu, e hooponopono no na aina Alii.

 

Na mea hou o ke Alo Alii.

Maikai no ka Moi e noho nei ma Waikiki, ua holo mai oia ma Honolulu nei i ka Poalua, Poakolu a me ka Poalima. Ke hoomakaukau nei oia e holo ma Molokai ke hiki ae i ka la 9 o July. A mailaila aku paha a Lahaina.

Maikai ka Mea Kiekie Kekuanaoa aia no ia ma ka lai olu wehe lau waina o Papakanene kahi i noho ai. Me ka maikai a me ke ola o ke kino.

Ke noho nei no ka Mea Kiekie Princess Kamamalu ma Pihanakalani Hale, me ka Moi wahine kane make Hakaleleponi. Ma ke ahiahi Poalima o kela pule aku nei ua holo kaa aku laua ma Moanalua a mailaila a hiki  ma Waikiki ma kahi o ka Mea Hanohano Col. W. C. Lunalilo. Pela no me ka Poaono oia pule. Ua haawi makana aku ka Princess Kamamalu i 1000 pupu waina i makana manawalea no ka la 4 o July ka la hauoli o na haole Amerika. Ua o-nawaliwali iki ka Moi wahine kane make i keia mau la. Malaila ka Mea Hanohano D. Kalakaua ka Haku Puuku a me Kapena Hanamu ma ke kakahiaka o ka Poaono.

Ua hiki aku ka Mea Hanohano ka wahine a ke Kiaaina o Oahu ma Hilo i ka Poalua o kela pule i hala ae nei, la 27 o June. He maikai lakou a pau.

 

Ka La Eha o Iulai.—A ka la apopo hiki aku ka lahui holookoa o Amerika, i ke kanawalukumamaiwa o ko lakou noho kuokoa ana. Ua lohe mai makou, he ahaaina nui kai hoomakaukauia i kupono no na kanaka he eono haneri, ke haawiia ana ma Huehue, i ka la apopo; a o ka nui o na dala i hoahuia no ua ahaaina la, he $2,000 a oi aku paha. Ua lohe mai no hoi makou, na ko makou hoa Luna Hooponopono e ke Kuokoa, e haawi i ka haiolelo ana ia la. Me ia ko makou olioli nui, iloko o kana haiolelo ana. E hookani ia ana na pu kuniahi ma ke kakahiaka, a i ke awakea a me ke ahiahi. A i ka po ana iho, e hooleleia ana na ahi kao, ma kela wahi keia wahi o na puuwai alohaaina o Amerika i noho ai.

 

No ka pii ana o ke kumukuai o ka Pulupulu ma Inia, i keia makahiki i hala iho nei, ua loaa i kekahi Alii Inia opio, he umi miliona dala, no kana mau mala Pulupulu.

 

O keia Kanawai, ua pili ia i na hoopii Kivila, e koi ana e hoomaluia ke dala o ka mea aie, e waiho ana ma ka lima o hai.

HE KANAWAI

E hoololi ai i ka Pauku 956 o ke Kanawai Kivila.

E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:

Pauku 1. E hoololi, a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 956 o ke Kanawai Kivila, ma ke kapae ana i keia mau hua olelo ma ka lalani 5, 6, 7 a me 8, penei: "a i kona manawa e haawi ai i palapala hoopaa kupono i ka manao o ka Ahahookolokolo, a i kekahi Lunakanawai, ina he Aha Kakau, e olelo ana e pani no na koina a me na poho o ua loio la, a hope, a hoahana, a puuku paha, ke ko ole ka hoopii a ka mea hoopii."

Pauku 2. A e hoololi hou ae ka Haawina 42, ma ka hookomo ana mahope iho o ka Pauku 960 i pauku hou, penei:

"Pauku 960a. E ukuia ua loio nei, hope, hoahana, a puuku paha, no kona mau lilo no ka hele ana a me ka noho ana 'ku ma kekahi Ahahookolokolo mamuli o na olelo o ka Pauku 956, e like me ka nui a me ke ano e ukuia'i na hoike i kenaia e hele mai imua o ia Aha ma na hihia kivila."

Ua aponoia i keia la 3 o Ianuari, M. H. 1865.  KAMEHAMEHA R.

 

Ua hooholoia keia Kanawai i mea e hoomalu ai i na kaikamahine opiopio, no ka mea, o ka launa kane ana o na kaikamahine opioopio loa, he mea ia e luahine koke ai, a e hoohua ole ai hoi.

HE KANAWAI.

E hoololi ai i ka Mokuna 13 o ke Kanawai Kivila.

E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:

Pauku 1. O ka mea e hoahewaia ma ka hookolokolo ana imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha, no ka moe Kanawai ole ana me kekahi wahine maloko o keia Aupuni, nona na makahiki i emi malalo o ka umikumamaha, e hoopaiia oia ma ka hoohanaia ma ka hana oolea no ka manawa, aole e emi malalo o na malama ekolu, aole hoi e oi aku i na malama he umikumamalua, aia no i ka manao o ka Ahahookolokolo.

Pauku 2. E lilo keia i Kanawai mai ka la i hoolahaia'i.

Ua aponoia i keia la 10 o Ianuari, M. H. 1865.  KAMEHAMEHA R.

 

No ke kuhihewa o kekahi poe Lunakanawai Apana, nolaila i kau ia keia Kanawai malalo iho.

HE KANAWAI

E hoololi ai i ka Mokuna 34 o ke Kanawai Hoopai Karaima.

No ka Hakaka.

No ka mea, o ke kau ana o na huaolelo "i mea e weliweli ai na kanaka malalo o ka Moi," ma ka Pauku 1 o ka Mokuna 34 o ke Kanawai Hoopai Karaima he mea pohihihi ia i kekahi o na Lunakanawai Apana: Nolaila,

E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:

Pauku 1. E hoololiia a ma keia ua hoololiia ka Pauku 1, o ka Mokuna 34, ma ke kapae ana i na hua olelo "i mea e weliweli ai na kanaka malalo o ka Moi," me ka hookomo i na hua olelo "ma na wahi akea," alaila, e heluheluia ka pauku penei:

"O ka hakaka, oia no ka pepehi aku a pepehi mai o na kanaka elua e keu aku paha ma na wahi akea."

Ua aponoia i keia la 31 o Dekemaba, M. H. 1864.  KAMEHAMEHA R.

 

No ka noho ana o ka Ahahookolokolo Kiekie ma Oahu nei, nolaila, ua aneane e haalele na kanaka i ka Aha Kaapuni, nolaila, ua hooholoia ke Kanawai malalo ae nei.

HE KANAWAI

E hoopau ai i ka Ahahookolokolo Kaapuni o ka Apana Akahi.

No ka mea, no ka noho mau ana a me ka halawai pinepine o ka Ahahookolokolo Kiekie ma ka Mokupuni o Oahu, nolaila,

E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:

Pauku 1. Mai ka la aku e hooholoia'i keia Kanawai, e hoopauia, a ua hoopauia no ka Ahahookolokolo Kaapuni oka Apana Akahi.

Pauku 2. E hoonohoia e ka Moi kekahi mea i Lunakanawai nana e hana na hana a pau i hanaia mamua aku nei e na Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Akahi, a e kapaia oia "ka Lunakanawai Kaapuni o ka Mokupuni o Oahu." Aole nae e hoonohoia kekahi hoa o ka Ahahookolokolo Kiekie ma ia wahi.

Pauku 3. O na hoopii hou ae a pau mai ka Lunakanawai Hoomalu a me na Lunakanawai Apana, e laweia imua o ka  Lunakanawai Kaapuni e like me ka hana mau ana mamua aku nei i ka wa o na Lunakanawai Kaapuni ma ke Keena. Aka hoi, ina e hoohalahala kekahi i kona mea i hooholo ai, alaila, e hiki no i ka mea hoohalahala ke hoopi hou ae imua o ka Ahahookolokolo Kiekie.

Pauku 4. O na hana a me na hoopii a pau e waihoia nei imua o kela a me keia o na Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Hookolokolo Akahi, i ka wa e hooholoia'i keia Kanawai, e hoihoiia, a ua hoihoiia no na ka Lunakanawai Kaapuni e hana, a he mana no kona e hoolohe, a e hookolokolo, a e hooholo no ia mau mea.

Pauku 5. Ma keia, ua kauohaia ka Lunakanawai Kaapuni e hele kaapuni i ka Mokupuni Oahu, aole nae e emi malalo o na kaapuni ana eha iloko o ka makahiki hookahi, i mea e hoolohe ai ma kela apana keia apana, i na hoopii a me na hana e

ae a pau i laweia imua ona. A e hoolaha e oia mamua iloko o kela a me keia Apana, aole e emi malalo o ka hebedoma hookahi, no ka manawa a me kahi e kukuluia'i kona aha, ma ke kapili ana'ku i ka palapala hoolaha no ia mea, ma kahi akea maloko o ia Apana.

Pauku 6. E noho ua Lunakanawai Kaapuni nei ma ka Oihana, a hala na makahiki eha mai kona la i hookohuia'i. E hiki no nae ke hoopau e ia ia e like me ka olelo o ke Kumukanawai, a e ukuia no ua Lunakanawai nei no kona luhi, eono haneri dala no ka makahiki hookahi, a e ukuia i kela malama keia malama, mailoko ae o ka Waihona Dala o ke Aupuni.

Ua apono ia i keia la 10 o Ianurai, M. H. 1865.

KAMEHAMEHA R.

 

Ka Paio Misionari.

Helu 5.

E ka Luna Hooponopono o Ke Au Okoa:

Aloha oe:—Ua hai aku au ia oe i keia pule i hala iho nei, e hoike ana au i kau wahi a ko ka Bihopa mau manao e pili ana i ka Buke a Kauka Anesona, Kakauolelo o ka Papa Misionari o Amerika, a eia iho malalo nei ka hoomaka ana oia mau mea. Ua olelo ka Bihope penei:

"Me ka manao wale, he oiaio ka Kauka Anesona mea i olelo ai, i ka hoohalike ana i na ano kahiko o keia mau mokupuni, a me ko keia wa, nolaila, ua ala mai ka ninau, he hoonioniolo io anei, a he hoomana io anei kau i laulaha iwaena o keia lahui, e haawi aku ai i kekahi mau mea hou, no kekahi mau hana maikai i oi aku? Aia no paha he mau mea e kanalua ai no kana mau mea i wehewehe ai no keia mau kumu. Ua hoonaauao ia keia mau mokupuni, wahi ana, aoao 321; a me ka aoao 228, ua olelo ia, ua ike ia ia ia iho, aia oia mawaena o ka lahui Karistiano! Ua lawe mai ia i na hoike ana a ka poe misionari, e olelo ana, Ua oi aku na hana hoonioniolo a me na hoomana io i hanaia ma keia mokupuni e like me na mea i hanaia ma kekahi mau mokupuni e ae malalo iho o ka lani—aoao 98. Ina he oiaio keia mau mea, heaha la ke kumu a kakou e olelo nui ai? Heaha la ke kumu o Kauka Anesona i hoohalike ai i na Karistiano o Hawaii nei me ka Ekalesia o Korineto, e pili ana no na ino e laulaha nei a me na hoomanamana ana? Ina ua like ka hoonioniolo ana o keia anaina Karistiano ma Hawaii nei me na aina e ae malalo iho o ka lani, alaila, ua like no na Ekalesia ma na wahi a pau loa, me ka Ekalesia o Korineto, e ala mai anei ka ninau, "Heaha la auanei ka pono o ka oihana Karistiano ma na wahi a pau?"

Aka, ua hookuu mai ka mea i kakau i ua buke la no ka lawa ole o ko Hawaii nei hoonioniolo ana, a ua kake aku ia, ma na ano hoomahie maluna o ka nani a me ka hahana o ko Hawaii nei noho haipule ana. Mahope o ke kaulike ana o ka noho haipule ana o keia mau mokupuni me ka noho haipule maoli io ana, ua ike ia ua paewa mai ko na Karistiano mai o Nu Enelani ma na kumu e ae, aole nae ma ka mea io. Ua olelo ia "o ka launa hewa a me ka puni rama ana, oia kekahi o keia mau kumu," a ua alako ia aku au e hooki oiai, o ka poe pono e kue ana i keia mau mea, he mau mea ku ia wale no ia, e ake ana i ke ano haipule o ka lahui Hawaii, no ka mea, he hana Hawaii io no ia, aka, ua komohia iloko o ko makou manao, no na mea i hoakaka ia no na Karistiano o Amerika a me na Karistiano Enelani. Ua like no ke ano o keia mau mea a i elua, aka, o ko laua mau hiohiona owaho ua like no. Ano, ke i nei au o ka noho haumia ole ana a me kekahi mau pono e ae o ke ola lokahi ana, ua huipuia ia me ka noho haipule ana, a aohe noho haipule io ke ole ia mau mea. E hoakaka iki paha wau i ka'u mea e olelo nei. Ua hai ae o Rikeke ma kana palapala, ua lohe mai ia mai kekahi wahine opiopio mai, ua ike ia he kanahakumamakahi wahine haipule, iloko o ke aluka a Nahienaena. A owai la ka mea e paulele ole aku i keia poe wahine a Rikeke e olelo nei, ina lakou i hooko io i na kauoha a na Aposetole, "E ao aku ana i na wahine hou e aloha aku lakou i ko lakou mau kane, a me ka lakou mau keiki; i naauao hoi i kolohe ole, e noho ana ma ka hale i maikai hoi, e hoolohe ana i ka lakou mau kane ponoi i ole e hoinoia ka olelo a ke AKua." Tito 2: 4, 5.

Ua olelo no hoi o Anesona, no ka makaukau o ka Laiana o Waimea hana ana, ma kona hookuu ana mai i na kanaka e komo iloko o ke anaina Kalavina, a o ko lakou mau kulana ma ka hoonioniolo, ua like no ia me ka mea i manaoia. "E ike ia no na kanaka ma ko lakou hua." A heaha la keia mau hua i oleloia? Ua manaolana ia he mau mea maikai, he haalele ana i ko lakou mau ano hoomanamana, a me kekahi mau mea e ae, eia ka na hua i oleloi i loaa mai mailoko mai o na kanaka o kona apana, i ka nui o na Baibala i haawiia, ka nui o na halepule i kukuluia, a me ka nui o na Kuokoa i laweia e na kanaka o ua apana la. Ma keia mau mea, ke manao nei au, ua poholopu ko lakou mau luhi iloko o na hale papaa o ka makehewa. E manaoio anei kela a me keia mea, he mau kumu io anei keia o ka hoonioniolo a me ke kupaa o ko Waimea poe, oiai he hapa haneri wale no o na wahine, a ka ooe hui a Laiana i manao ai he maemae loa ko lakou ola ana, a e hanai ia ana lakou i na kio-o poi o ka mikiala io? A ke manao nei au, o ka laulaha ana o keia Moolelo a Anesona iwaena o na kanaka, he mea ia e hooholo aku ai ia lakou i ka hoonioniolo maikai ana. E olelo mai auanei na hoahanau, "Ua kupono ka kakou mau mea i manao ai e hana aku, a ua oluolu no ke Kakauolelo Nui o ka Papa Misionari Amerika. Aole no i oi loa aku na hana a ka poe Korineto i ka kakou, ka poe a Paulo i i olelo ai, "Ua hoowaiwai ia e Iesu Karisto me na manao hiki a pau loa ke kamailio;" a malaila ka mea oiaio, ua loaa ia kakou na mana hoonioniolo, e like me ko na lahui Karistiano e ae o ka honua nei. Nolaila, pela no auanei lakou e noho mau ai, oiai ua ike iho la lakou, o ke kiekiena iho la no ia o ka noho hoonioniolo ana.

Aka, o ka oiaio maoli, aole e hiki ke hoohalikelike ia ka Ekalesia ma Hawaii me ka Ekalesia o Korineto, no na mea e pili ana no na hoonioniolo Karistiano. Ina kakou e paulele a e manaoio ma ka Kauka Anesona mea i olelo ai, alaila, he lahui Karistiano holookoa ka lahui o Hawaii nei. A ina ua laulaha holookoa ka pomaikai Karistiano mawaena nei o ka lahui o keia mau akoakoa o ka Pakifika, heaha la auanei ka kakou mea e ake aku ai i na poe e ae, e hele mai e hoonaauao ia kakou ma ia mau mea, oiai ua kuluma iho la kakou i ka lawelawe ana ia mau mea.

Ioane Kaimiola.

Ulakoheo, Iune 30, 1865.

 

E Ka Luna Hooponopono o Ke Au Okoa.

Aloha oe:—Me ka eha o obscured naau, ua heluhelu au i kela mau huaolelo i hoopukaia e ka Ahahui Euanelio Hawaii obscured paiia iloko o ke Kuokoa, la 19 o Iune obscured penei ua mau olelo la:

"1. Ua makaukau mau makou e launa aloha pu me na ekalesia a pau i ku i ka Baibala ko lakou ano, ka lakou hana ana, a me ko lakou ao ana.

"2. Aka, i ko makou manao, ua maopopo no, o ka ekalesia i hiki mai nei iwaena o kakou, i kapaia "ka ekalesia Katolika i hooponopono hou ia;" aole i ku i ka Baibala kona ano, kana hana ana, a me kona ao ana.

"3. Nolaila, aole a kakou kuleana e launa ekalesia ai me lakou, aole hoi kakou e ike aku ia lakou ma ke ano ekalesia."

Aole au i ike i ka manao iloko o ka poe hoahanau o keia Ekalesia hou, aka, eia ka'u e hoomaopopo ae, aole loa i hoopuka mai ka Bihopa i na mea awahia e like me kela, e kue ana i ka poe Kalavina. Aka hoi, maloko o kona Buke Ui i pai ia, ua heluhelu au penei: "Pehea e hana aku ai i na hoahanau o na Ekalesia e ae?" Olelo pane—"E aloha aku ia lakou, no ka mea, o ko kakou mau hoa Karistiano, e hoopili aku i ka lakou mau hana maikai, e pule no lakou, a e hoomanao, aole kakou i hoolaia no ko kakou lilo ana ma kela Ekalesia a me keia Ekalesia, aka, e hoao ana kakou e hana me ke aloha a me ka manaoio i na kanawai o ko kakou makua iloko o ka lani." "O ke Akua, he aloha ia." Oia na olelo o ke Kauoha Hou. O ka poe i poina wale i keia, aole o lakou he poe Karistiano oiaio; a pela hoi ka poe i hoino wale aku ia hai. Aole no mamuli o ka hea ia'na o kekahi, he kanaka ia na ke Akua e hoomaopopo ai i kona ano oiaio. Aole oiaia no ke ku ole ana o ka Ekalesia Enelani i ka Baibala. O na kahuna pule o ia Ekalesia, he pookela lakou iwaena o ka poe naauao o ke ao nei, a ua ao ia lakou iloko o ka oihana Hemolele mai ka wa opiopio, a elemakule iho. Aole no i wae ia kela poe kahuna pule mawaena mai o ka poe kamana, kui hao, a humuhumu kamaa paha, aka, mai ko lakou wa kamalii, ua hoonohoia lakou ma na Kula Nui i kaulana loa no ke kela aku o ka naauao hohonu o ke ao nei. Ua nui na buke i kakauia e ua poe kahuna pule nei, e wehewehe ana i ke ano o  ka Baibala, i oi aku i ko na kahuna Kalavina. Ma kekahi pauku o ka olelo manaoio o ko lakou Ekalesia, ua olelo ia,"Aia iloko o ka Palapala Hemolele, na mea a pau e lawa ai no ke ola ma;" a o ka Baibala, oia ka lakou Rula Nui e hooponopono ai ia lakou. Nolaila, ina e olelo ae keia poe Kalavina, he ku ole ka Ekalesia o ka Bihopa i ka Baibala, alaila, he wahahee loa ia.

Malia paha, ua like ole ko ka Bihopa hoomaopopo ana i ke ano o ka Baibala, me ko ko poe Kalavina. Aia nae ka'u malaila, ua kuhi au, hookahi wale no kanaka ma ke ao nei i hookohu ia ia iho, he hiki ole ia ia ke huhewa, oia hoi ka Pope o Roma! E puni ana ke Katolika Roma i na olelo ao a pau a ka Pope, no ka mea, aole no e hiki i ka Pope ke loaa i ka hewa. A pehea la hoi ke Kalavina, i ao ia oia, o na Pope i noho iho nei iloko o ka Ahahui Euanelio, he poe hiki ole ke kuhihewa iki lakou? E aho no paha e hilinai au mamuli o ka Pope hookahi, aole o na Pope he lehulehu. E aho no e puni au ia ka Pope Pio IX, mamua ae o ko'u puni ana ia Pope Baluina, ia Pope Pogue, ia Pope Kulika, ia Pope Kuaea, ia Pope Koana, a me na Popoe e ae he nui iloko o ia Ahahui, ka poe hoi i olelo mai, o lakou wale no ka i ike i ke ano oiaio o ka olelo a ke Akua! Ke hoole aku nei ua poe Pope nei, aole e launa lakou me kekahi Ekalesia, i ekemu ole aku ia lakou he Ekalesia hoi e hilinai nei mamuli o ke Kalahala hookahi a me ka olelo hookahi a ke Akua, a lakou e hilinai nei!

Aole no i hele mai ka Bihopa me kona mau kahuna me ke kauoha oleia'ku. Ua hoouna ia mai lakou e ka Bihopa Nui o Kanataburi, mamuli o ka poloai ia e ka Moi i make aku nei, nana i aloha nui i kela Ekalesia, a pela no hoi ka Moi e noho nei. Elua Moi o Hawaii nei i hilinai mamuli o kela Ekalesia. Aole no i loaa ke ola o ka Bihopa a me kona poe mamuli o ke dala o Hawaii nei, aka, ua nui ke dala o Beritania mai i hoolilo ia maanei, i mea e hoopomaikai ai kakou mamuli o ka hana a keia Ekalesia. I ko'u manao, ua akea ke kahua e hana pu ai na aoao hoomana a pau, me ke kue ole kekahi i kekahi. A nolaila, heaha la ke kumu e hoino wale aku, a e kuamuamu wale i ka poe i kuleana like ko lakou maanei me ko ka poe Kalavina a me ka poe Farani?

Ua lohe au, ua puhiia o Servetus i ke ahi, he kanaka hoole Pope ia, na Kalavina i puhi, a eia ke kumu o ia hoomake ana, no ke ano o ka hoomana Kalavina ma Hawaii nei, ua kipaku aku lakou i na Farani mua, a ua hoeha ia ko lakou poe haumana. Ke manao nei au e olioli lakou e puhi ka Bihopa i ke ahi, ke aa nae lakou e hana pela, aka, ke makau nei lakou.  Na'u na Ka Puni Kaulike.